Новинарите се најчеста цел на напади врз новинари во Северна Македонија, предупредуваат од Здружението на новинари
Во периодот од 2017 до 2021 година, во Регистарот на Здружението на новинарите на Македонија (УНМ) се евидентирани дури 42 напади врз новинари и медиумски работници. Вербалните закани се најчестиот облик на загрозување на безбедноста на новинарите. Од 42 случаи на напади врз новинари, дури 25 се вербални закани, 14 физички напади, два напади врз медиумски организации и еден напад во вид на затворање на новинари.
Овие податоци се прикажани во најновата публикација „Напади врз новинари и медиумски работници 2017 – 2021: тенденции и препораки“, во која Здружението на новинари на Македонија (УНМ) се занимава со некои од најтешките прекршувања на правата на медиумските работници во земја.
Првиот заклучок што може да се извлече од публикацијата е дека бројот на напади врз новинарки е поголем од бројот на напади врз новинари во последните две години.
„Често се користи сексистичка реторика, што на овие напади им дава дополнителен карактер со тоа што тие не се поврзани само со работата на новинарите, туку се чини дека се базирани на пол.
Втор заклучок во контекст на безбедноста на новинарите е дека зачестеноста на нападите и заканите врз медиумските работници се зголемува во турбулентни политички ситуации, особено за време на избори. Според ЗНМ, честото клеветење на новинарите како непријатели од страна на политичари и јавни функционери може дополнително да ги поттикне партиските поддржувачи да го следат нивниот пример и да продолжат да ја загрозуваат безбедноста на новинарите и медиумските работници на сличен начин.
Третиот заклучок што треба да се извлече од анализата е дека физичките напади врз новинарите се намалија за време на пандемијата, додека онлајн заканите кон новинарите значително се зголемија.
Четвртиот и, според ЗНМ, најважен тренд е неказнивоста на нападите врз новинарите, прашање кое бара посериозна посветеност на органите на прогонот и на судството:
„И покрај бројните домашни и меѓународни извештаи кои се занимаваат со ова прашање, како и бројните конференции, анализи и публикации кои се занимаваат со тоа, неказнивоста на нападите врз новинарите продолжува и се издвојува како негативен пример во глобален контекст.
Со какви напади се соочуваат медиумските работници?
Во 2017 година во Регистарот на ЗНМ се регистрирани 16 напади врз новинари и медиумски работници. Од нив, шест вербални напади врз новинари, девет физички напади и еден случај на уништување личен имот.
Во 2017 година имаше упад во Собранието, познат и како „крвавиот четврток“, кога беа нападнати 20 медиумски работници, а дел од нив правдата ја побараа на суд. Основниот граѓански суд Скопје ги одби нивните тужби. Според извештајот на ЗНМ:
„Во меѓувреме, единствените кои ја добија правдата за настаните од 27 април се политичарите. Нивните напаѓачи веќе се осудени. Тоа доволно говори за двојните стандарди во справувањето со случаите на насилство врз новинари врз политичарите, како и за огромниот степен на неказнивост за нападите врз новинарите“.
Во 2018 година, УНМ регистрираше три случаи на напади врз новинари. Новинарот Арманд Брахо беше нападнат за време на конференција на партијата Алијанса за Албанците (АА) во Струга. Според него, сопартијци го малтретирале, го спречиле да ја пренесува конференцијата во живо, а по настанот бил физички нападнат.
Вториот случај на напад врз новинари беше регистриран во март 2018 година, кога братот на висок функционер на владејачката политичка партија, Демократската унија за интеграција (ДУИ), се закани дека ќе го убие тогашниот претседател на ЗНМ, Насер Селмани. Осудата на заканите од меѓународната заедница и протестот пред Владата го натера Основното јавно обвинителство да отвори истрага за случајот, но не беше покренато обвинение.
Во третиот случај, полицијата го уапси новинарот на Инфомакс, Борислав Стоилковиќ, бидејќи наводно одбил да се легитимира додека снимаше и известуваше за протест, иако прегледот на снимката покажа дека тој носел новинарска лична карта околу вратот.
Во 2019 година се регистрирани четири тешки случаи на напади врз новинари, како и дваесетина други помали закани и инциденти. Најсериозен напад беше врз екипата на ТВ 21 во општина Арачиново.
„Овој напад содржеше елементи на противправно лишување од слобода, за што медиумите објавија аудио и видео снимки. Случајот официјално не бил пријавен во МВР, поради што МВР тврдеше дека не е во можност да поведе постапка. Од ЗНМ повеќепати јавно изјавија дека поради карактерот на делото потребно е самото обвинителство да постапува по службена должност. На крајот, случајот не беше разрешен и покрај тоа што градоначалничката на Арачиново, Миликије Халими, јавно се извини за инцидентот, со што потврди дека навистина се случил“.
Во 2020 година, ЗНМ забележа 12 закани кон новинари, еден физички напад и еден напад врз медиумите. Од 14 регистрирани напади врз новинари во северна Македонија, девет биле жртви на напади.
Од почетокот на 2021 година, УНМ има регистрирано вкупно пет напади, четири вербални и еден физички. Она што загрижува е дека во 2021 година, повеќето од овие напади биле насочени кон новинарки.
Според ЗНМ, ова е продолжение на негативниот феномен забележан во 2020 година – дека бројот на напади врз новинари е поголем од бројот на напади врз новинари.
„Интересно е што во сите ти вербални напади врз новинари во 2021 година, заканите доаѓаат од политички личности. Ова доволно говори за ниската култура на јавна комуникација меѓу носителите на јавни функции и новинарите, но зборува и за фактот дека носителите на јавни функции лесно се охрабруваат да им се закануваат на новинарите во северна Македонија. Значајно е да се истакне дека не е покренат официјален предмет од Јавното обвинителство или МВР и покрај тоа што дел од заканите се пријавени во полиција“.
Овој загрижувачки тренд, според ЗНМ, може да доведе до таканаречен „ефект на ладење“ каде новинарите се самоцензурираат за дополнително да зборуваат или истражат некоја тема или, во најекстремните случаи, целосно да се повлечат од новинарската професија. Од ЗНМ изјавија:
„Ваквото кочење дополнително е поттикнато од неработењето на институциите или неефикасноста во спроведувањето истраги и прибирањето докази. МВР како алатка во рацете на обвинителството е единствената институција која има пристап до механизми за прибирање докази во онлајн сферата каде што е неопходно да се лоцираат напаѓачите по IP адреси и слично. Но, треба да се напомене дека конечната одлука за поведување кривична постапка против напаѓачот ја има државното обвинителство. Нападите врз новинарите преку различни онлајн платформи мора да предизвикаат тревога во институциите бидејќи животот во дигиталната ера ги направи напаѓачите похрабри, побезбедни и пожестоки во нападите“.
Многу често има напади врз новинари од анонимни профили на социјалните мрежи или таканаречени „ботови“ кои користат VPN (виртуелни приватни мрежи), така што лесно можат да ги сокријат своите траги во онлајн сферата и тешко можат да бидат лоцирани дури и од компетентни институции. ЗНМ истакна дека во пракса процедурата за лоцирање на напаѓачите преку интернет платформите е тешка и бавна. Потребна е подобра меѓуинституционална соработка за да се идентификуваат таквите сторители. Со цел да се соберат информации преку границите, домашните агенции за спроведување на законот мора да користат инструменти за меѓународна правна помош, што не е секогаш ефективно, бидејќи подготвеноста за соработка може да варира од земја до земја, особено кога се користат алатки кои овозможуваат анонимна комуникација.
Исто така, во последниот извештај за напредокот на Северна Македонија, Европската комисија препорачува да има нулта толеранција за заплашување и напади врз новинари.
„Треба да се внимава на работните права на новинарите. Се препорачува да се воспостави пристап на нулта толеранција за заплашување, закани и насилство врз новинарите за време на нивната професија и да се обезбеди казнување на сторителите.
(Оваа статија на Мери Јордановска првично ја објави Вистиномер.мк. Изменетата верзија е повторно објавена овде во согласност со договорот за споделување содржина помеѓу Global Voices и Фондацијата Метаморфозис)
