Елитите не држат на дното и не дозволуваат ништо да се промени, затоа што тоа би ја загрозило нивната моќ. Гласачите го препознаваат Вучиќ како глас на национализмот и затоа ниту едно од десничарските движења не доби три проценти. Сето тоа го проголта СНС, кое гласачите со право ги сметаа за вистински радикали. Вушиќ го окупира целиот политички простор, тој е и лев и десен, тој е сè што е типично за популизам
МАРКО ЛОВРИЌ
Националните истории и сегашноста сè уште се измислени од Вардар до Триглав, од северна македонска антика до континуирана војна на Јанша со некој имагинарен комунизам. Личните истории не заостануваат зад личните, така што Александар Вушиќ и Мило Đукановиќ се само два примери на темелни идеолошки промени. Можеме да почитуваме дека еден политичар има и човеково право да го сврти умот за 180 степени, како скејтборд, но проблем е ако го прави тоа секој ден. И политиката на српскиот режим досега беше како игра на шах без противници, во која е можно да се прескокне од и на било кое идеолошко поле ако е потребно.
Затоа Дубравка Стојановиќ, историчар и професор на Филозофскиот факултет во Белград и нејзините колеги од регионот се обидуваат барем да воведат некои обврски во историјата.
Тие се собираат од 2018 година околу проектот „Историчари против ревизионизмот“, а неодамна ја објавија декларацијата „Да ја браниме историјата“. Декларацијата е достапна за читање и потпишување на веб-страницата на Здружението на крокодили и истакнува дека историјата е наука, дека се заснова на критичко размислување, дека е супранационална, дека мора да биде бесплатна и одговорна. Накратко, се однесува на неистомисленици што не биле почитувани од Триглав до Вардар дури триесет години по колективниот пресврт.
„Историјата се чини дека е најевтината паричка за поткуп. Се чини дека секој може да ја користи за купување, да измисли се што сака или да го заборави она –што наумил. Нашата цел е да развиеме јавна свест дека историјата не е продавница – самопослужување во кое преземате нешто и оставате нешто друго (дозволено е малку да се премислувате), но тоа е наука со факти, во која е многу јасно што е докажано со документи, а што не. Тие нè напаѓаат дека ревизијата е само пожелно унапредување на историската наука, дека ова се нови научни откритија, дека ние го отежнуваме знаењето. Но, тоа не е точно. Ревизионизмот е злонамерна манипулација, кореспонденција, фалсификување или бришење на податоците со цел да се задоволи политичката агенда. Она што би се рекло е кривично дело со предумисла над науката, историската свест, знаењето “, вели Дубравка Стојановиќ.
Дваесет и пет години од геноцидот во Сребреница беа обележани. Ако почетната точка во Србија беше целосно негирање на тој злостор, до каде дојдовме денес?
– Мислам дека сега сме во фаза на игнорирање. Ќе видиме кога ќе се приближи 11 јули (интервјуто е правено пред овој датум – н.з.) , можеби нешто ќе се смени, можеби некој ќе каже нешто, но во текот на годината имаме тишина. Мислам дека тоа е многу позлобно и поопасно од негирање. Кога тоа е одбиено, постои постојана можност да се зборува, да се одркува и негора, да се презентираат податоци и аргументи. Можно е темата да се одржи во јавност, што е начин вистината за Сребреница да се рашири меѓу сите оние кои се подготвени да ја слушнат. Дури и на оние што не се. Но, ако има тишина, тогаш ќе биде полесно за сите да бидат не само глупави, туку и глуви. Очигледно му одговара на општеството и во таква ситуација се потешко е да се справиме со минатото.
Какво место има национализмот во популистичката политика на Вучиќ? Дали очекувате промена во наредниот период, особено ако статусот на Косово е на менито?
– Вушиќ игра со национализмот, како и со сите други идеологии. Тој го окупира целиот политички простор, тој е и лев и десен, и за Европа и против неа, за Русија, Кина, Трамп… Тој е сè! И ова е типично за популизмот, затоа што популизмот не е дефинирана идеологија, туку начин на политичко однесување, политичка пракса, одреден начин на зборување, во кој „стомакозборецот“ зборува во име на народот и се претставува само како орган што артикулира што мисли „народот“. Секогаш кога нема со што да се забавува „народот“, а особено кога нема економски резултати, тогаш се фрла „коската“ на национализмот. И секогаш се чини дека тоа функционира, не само во Србија. Коските на национализмот се фрлаат во сите држави што се појавија по распадот на Југославија; сега Словенија се врати во тимот. Да не заборавиме, во сите земји, на власт се политичките елити кои беа таму за време на војните. Тие нè задушуваат и не нè пуштаат, не држат прикован на дното, не дозволуваат да се разделиме и да одиме каде било. Овие елити најдоа механизам на управување и не смеат да дозволат ништо да се промени, затоа што тоа би ја загрозило нивната моќ. И национализмот е најбезбедна алатка. Најдобар доказ дека гласачите го признаваат Вучиќ како глас на национализмот е фактот дека ниту радикалите ниту сите други десничарски движења не го минаа цензусот од три проценти на последните избори. СНС го проголта сето тоа, затоа што гласачите со право ја гледаа неа како вистински радикална. Па, сега останува прашањето – зошто овие елити успеале во сето ова триесет години, зошто нашите општества не ги казнија за сè што направиле?
Дали базата на црногорските конфликти се навистина идентитетските прашања? Дали на прво место ја гледате идеолошката борба на „Црногорците“ и „Србите“ – дури и ако тоа беше само борба на две идеи за „подобро минато“ – или борба за политичка и економска моќ?
– Мислам дека сите идентитетски прашања се фабрикувани. Сè што се случило овде од почетокот на осумдесеттите е најдобриот доказ за тоа. Кога ова се анализира, можете да одредите точно кога идентитетскиот говор започна да се појавува на српскиот јавен простор, кои биле нејзините основни бројки тогаш, во осумдесеттите години, како се смениле со текот на времето, кога е време да се подготват за војни, а потоа нова фаза за време на војните, потоа после војните. Јасно е дека не зборуваме за „природен“ феномен и дека заинтересираните елити ги градат тие фази, дури и самата содржина. Ова важи и за соседните нации, па затоа полека се профилираа полека словенечки и хрватски, а потоа и бошњачки, македонски, црногорски идентитетски јазик. Како што се отворија нови кризи, така и идентитетите. И секогаш се покажа дека идентитетот е производ на одредени елити и нивните интереси. Овие елити не се само политички – тие се исто така економски елити кои ги бранат своите монополи, интелектуалните елити кои ги бранат своите привилегии, финансиски, црковни … Ова не е за некои ирационални озборувања, туку за одбрамбени позиции. Така гледам на оваа ситуација меѓу Србија и Црна Гора. Едно ниво на проблемот е Законот за слобода на религија, која ја дискриминира српската православна црква. Второто ниво на проблемот е како и кој ја искористи оваа криза. Сите се обидоа да го продлабочат конфликтот, затоа што тоа одговара на обете власти пред изборите. Митрополитот, исто така, го пронајде својот интерес. И односите меѓу двете земји и нивните граѓани се влошуваат. Не знам кога граѓаните ќе престанат да паѓаат во манипулации со идентитетот, поради што тие се само заложници на владата.
