Националните страсти не можат да се задржат на некои – ајде да го наречеме тоа – „разумно“ ниво. Како љубовта, тие мора да се развиваат, да пропаднат или да растат. Но, со нас, тие никогаш нема да успеат. Колку е пожешко, толку подобро им изгледа на надлежните – власта е посилна, просторот за корупција е неограничен, а прашањата за демократија, слободни избори, печат, трајно се одложуваат за некое замислено време кога треба да се решат овие национални проблеми
МАРКО ЛОВРИЌ
Кои ќе бидат последиците од „војната за позициите“ бидејќи луѓето можат да ја сфатат сериозно?
– Секогаш е многу опасно. Националните страсти не можат да се задржат на некои – ајде да го наречеме тоа – „разумно“ ниво. Како љубовта, тие мора да се развиваат, да пропаднат или да растат. Но, со нас, тие никогаш нема да успеат. Колку е пожешко, толку подобро им изгледа на надлежните – власта е посилна, просторот за корупција е неограничен, а прашањата за демократија, слободни избори, печат, трајно се одложуваат за некое замислено време кога треба да се решат овие национални проблеми. И тие се нерешливи на тој националистички начин, како што гледаме од последните 35 години. Затоа, тој е идеален за властите – имате нерешлив проблем и сè друго чека да се реши. И така во безброј кругови. Бркајќи го својот опаш.
Со години гледаме на обновување на националистичките, односно идентитетските политики низ цела Европа. Како тоа влијае на нашите национализами?
– Ние испаднавме дека сме авангарда! Кон крајот на осумдесеттите и почетокот на 90-тите години, се срамав што започнавме со племенските војни за територии во време кога земјите од Источниот блок се ослободуваа и се интегрираа во Европа. Се чинеше дека одевме наопаку, како да не го разбравме моментот, така „испаднавме од историјата“ како што беше речено. И тогаш, пред неколку години, некои од најразвиените земји во светот, од Велика Британија до Соединетите држави, го презедоа овој пат „идентитет“, уништувајќи го класичниот демократски модел и вербата дека вакво нешто не може да се случи кај развиените демократии. Фактот дека дури и развиените демократии можат да преземат вакви заобиколувања е еден вид олеснување за нас, но тоа не треба да нè утеши, напротив. Светот се движи во опасна насока и сега оваа криза со вирусот и економскиот колапс се претстави како нов предизвик за демократијата и стабилизацијата на социјалните и економските проблеми. Јас сè уште сакам да верувам дека оваа ужасна криза може да го смени светот на подобро, да ги согледам последиците од климатските промени, неолибералните држави и мерките за штедење, да најдеме нов, по социјално праведен политички модел, но можно е и по кризата во 1929 година. годините одат во целосно погрешна насока на диктатурата и конфликтите.
Кога станува збор за ревизија на југословенската антифашистичка борба, дури и ако испадна изградбата на нови идентитети и подобро минато, ќе останеше глобален проблем – барем некои вредности на таа борба, како што е социјалната и економската правда, се некомпатибилни со капитализмот. Дали тогаш ќе продолжиме да го отфрламе тоа наследство?
Иако ревизионистичкиот бран напаѓаше разни историски периоди, од антиката Македонија, низ загрозениот среден век, насекаде, сè до модерната историја, најбруталниот напад беше извршен на периодот на Втората светска војна. Постојат многу причини за ова. За почеток, го имаме фактот дека идеологиите кои тогаш беа поразени со голема сила се вратија во југословенските републики кон крајот на осумдесеттите, и токму затоа тие и нивните херои требаше да се рехабилитираат и целосно да се промени историјата на тој драматичен период. Покрај тоа, беше неопходно партизаните да се прогласат за најголеми криминалци со цел да се прикријат други злосторства, за да не се видат оние што ги извршиле соработниците за време на војната, како и злосторствата од 1990-тите. Претходниот режим требаше да победи на полето на минатото, односно на полето на Втората светска војна. Ова докажа дека историјата не е напишана од победниците, туку од сегашноста. Победувачите на Втората светска војна беа поразени во мир. Ги избришавме победниците и се идентификувавме со поразените. Никој не го стори тоа толку драстично.
Еднаш изразивте надеж дека историите на југословенските народи би можеле барем да се толерираат, доколку веќе не би биле единствени. Како би се сторило тоа? Во претходните децении, се оддалечивме од идејата дека историјата не е наука, туку средство за помирување?
Ние историчарите собрани околу Декларацијата сме за мултиперспективност, што значи дека разликуваме што се случило и што може да се докаже од историски извори од тоа како секоја средина ќе доживее и процени одреден настан. Ако податоците не се сокриени или фабрикувани, познавањето на мноштво толкувања на настаните е демократски пристап кон минатото, кој ја ослободува историјата како наука од обврската да се биде национална догма, за која мора да се верува без прашање. Никогаш нема да се договориме за проценка на одредени настани. За некои, одредена војна е ослободувачка, за други е освојувачка, некои историски фигури се херои за едната страна, криминалци за другата. Нема консензус, ниту може да се гласа за тоа. Различни толкувања ќе преживеат во општествата, како што преживеаја во времето на СФРЈ. Имаше многу силни механизми за наметнување на таканаречениот официјален наратив, па дури и тоа не функционираше. Затоа сметаме дека историјата во училиштето треба да биде простор за дебата, соочување со различни погледи и толкувања, така што ќе бидеме подготвени да препознаеме манипулација и „лажни вести од минатото“. Тоа е исто така алатка што треба да се браниме од напади на медиуми во сегашноста.
Што успеа досега во рамките на проектот „Историчари против ревизионизмот“ и што има во плановите?
Досега имавме три летни школи за магистерски и докторски студенти од земјите од поранешна Југославија, каде студентите анализираа како се менува третманот на одредени настани во зависност од сегашната политика. Имавме и семинари за наставници по историја, каде размислувавме како да научиме некои клучни теми на модерноста, од војни и насилство до миграција, преку историски примери. Имавме и резиденции за историчари од регионот, затоа што сите архиви останаа во Белград, така што многумина немаат можност да ја истражат и својата работа да ја темелат на документи од прва категорија, така што тие останаа во архивите во Белград за истражување. Само што ја добивме веста дека Крокодил доби нов европски проект заснован на овие идеи. Француските историчари имаа голема кампања наречена Слобода на историјата и го сменивме името во Историја за слобода, затоа што веруваме дека колку ќе биде слободно нашето општество зависи од начинот на толкување на историјата. Ако останеме заглавени во историските митови за нашата голема величина, во самосожалување и само-виктимизација, сегашноста е нема, а иднината нема ни да пристигне, како некои незрели луѓе кои се плашат да пораснат. Мора да се соочиме со минатото за да го направиме тој клучен чекор напред
(КРАЈ)
