На инаугурацијата на претседателот на Хрватска приствуваше и преживеаната партизанка, носителка на партизанска споменица Вјера Андријиќ која денес има 101 година. Таа прсто му го „открадна“ вниманието на Милановиќ и потсети на славните денови на НОБ. Таа е последната преживеана партизанка од Првата далматинска бригада и како болничарка учествувала во битките на Неретва и Сутјеска. Се беше тешко – се сеќава таа – а најтешко беше кога моравте да оставите другар
Доколку некаде во градот ја сретнете Вјера Андријиќ, родена Иванишевиќ, никогаш не би погодиле дека таа има 101 година. Кога би требало да ја процениме нејзината возраст, дефинитивно би рекле дека е барем 20 години помлада.
Таа е родена во март 1924 година, и е потомок на стари сплитски семејства. Мајка и била Крстуловиќ Опара, татко и Иванишевиќ. Таа е родена, а дел од детството го поминала во квартот Радуница, а потоа семејството, кое се повеќе се зголемувало, се преселило во Зента.
„Живеев во големо семејство, тоа беше семејство од работничка класа. Бевме три сестри, а во куќата бевме 11 додека не се венчаа чичковците.
Живеевме во убаво, конзервативно, работничко семејство. Човек мораше да се потчинува на постарите, најстариот секогаш бил почитуван, а децата биле позади. Го слушаа нормално, немаше барања, живееја од она што го даваше земјиштето.
Дедо ми работеше на земја, татко ми подоцна стана учител во стручно училиште, а чичковците одеа на работа. Но, сето тоа беше минијатурно. Интрада, како што велиме ние Сплиќаните, имала се’. Од ден до ден, што и да се правеше, имаше доволно за цела година. Немаше барања, но живеевме многу добро“, ни вели Вјера на почетокот на интервјуто.
Сплит беше мал.
Се најдовме во ресторан на дното на улицата Дубровачка, во близина на раскрсницата со улицата Пољичка. Таа дојде во придружба на внукот на Никша Јаиќ, поранешен ватерполист на ПОШК. Нејзиното сеќавање добро ѝ служи, а ведриот дух не ја напушта ниту во подоцнежните години. Нејзините претци исто доживеале длабока старост. Нејзиниот татко починал во ’85, мајка и во ’93 година.
„Јас потекнувам од тој корен. Имав сестра која почина на 96 години – Соња Иванишевиќ Педрети, имаа голем хотел во Болоња. Помладата сестра Мирица Томиќ има 96 години. „Сè уште сум добро, ни нозете не ми работат“, ни вели таа и ја продолжува својата приказна за Сплит што не го знаеме.
„Сплит беше мал. Ние го немавме она што го има денешната младина. Нашиот единствен празник беше Св. Дује. Знаевме дека одиме на Рива, знаев дека татко ми ќе ми купи балон или сладолед. Немаше големи барања. Тоа беше забавата а Сплит тогаш беше полн со младост и радост, само што мојата младост беше прекината од Втората светска војна. „Дел од мојата младост, до 18 години, поминав во Сплит, а другиот дел одлета со војната“, вели Вјера, која на толку млада возраст решила да се приклучи на антифашистичкото движење.
Иако живееја скромно, добро се забавуваа, ни раскажува Вјера. Тоа не е животот што го водиме денес. Децата си играа во дворовите, а куќите и таверните не беа заклучени.
„Во Радуница, каде што застанавме, тоа беше куќата на баба ми. Живеевме во заедница. Таму беше нашата црква, пријателите, а ние децата учевме таму. Имаше многу деца, игравме и се забавувавме, а во однос на храната – што и да беше на располагање, јадевме. Од сабота до сабота се јадеше леб. И покрај тоа што можеби беше испшечен нов леб, додека не ќе го изедевме стариот, не го почнувавме новиот. Имавме овошје во лозјето, но не беше како денес – абе, ќе си ги избришам рацете, ми треба марамче. Ќе го најдоа овошје, ќе ја избришеа малку и така ќе го јадеа. Живеевме од она што го произведуваа полињата, најмногу вино. Рибата беше задолжителна во Сплит. „Ќе беше бакалар, но кога баба ми готвеше бакалар, ставаше повеќе компири отколку бакалар за да ги задоволи сите“, вели Вјера низ смеа.
Вјера се сеќава на моментот кога водата стигнала до куќата како да е вчера. Тешко е да се замисли денес, но тоа беа сосема различни времиња. Тогаш немало вода во куќата. Се сеќавам како дете дека внесувавме вода во куќата од градскиот водовод. Тоа беше радост – да можеш да се измиеш дома. Тоа беа времиња, живеевме скромно. Не беше така само кај нас, туку и во цел Сплит, но задоволството беше големо.
Сплит беше душа. Џардина (Градината, Паркот) тогаш беше пошумена, беше шеталиште. Имавме дувачки оркестри секоја недела. Момците и девојките се шетаа околу пладне, а потоа се’ се префрли на Плоштад. А Пјаца беше живот. Имаше ученици, студенти, плоштадот беше полн. Тоа е песна, клапа, гитара…
Како што рече, нејзината младост била прекината од војната.
„Кога имав 18 години, решив да се приклучам на движењето. Милка Планинц беше со мене на училиште, таа беше движечката сила. Подоцна ја запознав на Вис – откако поминав 4 години во партизаните, се запознавме на Вис.
За оние кои не знаат, со доаѓањето на италијанската војска и окупацијата на Сплит во април 1941 година, сите спортски активности во градот застанаа. Од 9 мај до 12 јули се одиграа само неколку пријателски фудбалски натпревари меѓу локалните клубови. Иако италијанската управа им понуди на сплитските клубови поволни и атрактивни услови за настап во италијанските првенства, тие одбија. На 19 јули 1941 година, гувернерот на Далмација Џузепе Бастианини наредил сите клубови од Сплит, кои не биле ограноци на Фашистичката партија, да бидат прогласени за нелегални и распуштени. Тогаш сите клубови од Сплит престанаа со работа. Кога, по повеќе од една година, не успеаја да започнат со работа на спортските организации и клубови, италијанската градска управа објави во дневниот весник Il popolo di Spalato на 31 мај 1941 година, основањето на пет италијански клубови: Сосиета Нуото Јувентус Спалато (наместо Јадран), Сосиета Калчо Спалато (наместо Спалаточијал), и Тенис Фируле Спалато (наместо југословенскиот тениски клуб Сплит) и Circolo della Vela Adria (наместо Лабуд).
Организацијата на овие клубови остана главно на хартија, без никакви јавни настапи. По капитулацијата на Италија и завршувањето на нејзината окупација на 8 септември 1943 година, партизаните останале во Сплит осумнаесет дена. Тие мораа да го напуштат градот пред лицето на бројно посилната и подобро вооружена германска армија. Тогаш била формирана локална власта од Независна Држава Хрватска, која траела од 26 септември 1943 година до 26 октомври 1944 година.
„Излегов од војната жива и здрава, преку Црна Гора, Сутјеска, Зеленгора, Босна, Лика… Не беше лесно, но таков морал имавме во нашата војска – со голи раце, немавме ништо, но дури и ранетите се враќаа да се борат“, ни раскажува Вјера. И покрај тоа што таа отиде до
Крајот на партизанските ословбодувања, се до Истра најчесто се сеќава на боравокот на Вис како прва ослободена територија во Далмација, каде го сретнала и идниот сопруг.
Нејзиното присуство во Загреб беше остро нападнато од крајно десничарските медиуми.
