Дилема е дали зборуваме за Паркинсонова болест или болести, во тој случај тоа е малку подепресивно бидејќи за секоја од нив треба да се најде лек. Бавноста, вкочанетоста и треперењето при мирување се главните симптоми на Паркинсоновата болест.
Паркинсоновата болест е недостаток на невротрансмитер наречен допамин. Со терапија, лекарите се обидуваат да ја надополнат и да направат замена за она што недостасува или да користат супстанции директно да влијаат на рецепторите на кои вообичаено делува допаминот.
„Таа терапија не влијае или не е сигурно дека има некаков ефект врз текот на болеста“, нагласува професорот Владимир Костиќ.
Сепак, некои симптоми, како што се бавноста и вкочанетоста, може доста успешно да се контролираат со него. „Но, за жал, болеста под површината што ја маскираме со терапија продолжува, поради што мораме одвреме-навреме да ги поправаме и зголемуваме дозите.
„Има и хируршка терапија, но таа не прави ништо друго освен поправка на оштетените нервни кола, но не влијае на текот на болеста“, додава докторот.
Најголем предизвик е да се најде супстанца или лек кој би можел да влијае на текот на болеста, а за тоа има бројни студии.
Болеста е поврзана со голем број немоторни проблеми – депресија, анксиозност, нарушувања на когнитивните функции како што се јазикот, ориентацијата, вниманието или меморијата.
А за тоа постои некаква симптоматска терапија.
„Самиот ритам на животот е многу важен. Физичка активност, тоа може да биде лесна кондиција за 20-30 минути или побрзо одење, до благо потење, сама по себе го поттикнува лачењето на материи во мозокот кои го забавуваат и спречуваат изумирањето на невроните.
„Ако немаме лекови, можно е структурирана физичка активност да делува превентивно“, истакнува Костиќ, наведувајќи ја како пример боречката вештина таи-чи или танго.
Тој додава дека не треба да се експериментира со храната.
ТАНЦОТ КАКО ДЕЛ ОД ТЕРАПИЈАТА Слободанка Кундаица, основачот на Студио Грал, која понекогаш физикалната терапија ја зачинува со музика и танцови чекори, потврдува дека танцот може да биде корисен за овие пациенти, но и за други со разни невролошки заболувања.
Кога кај неа ќе дојдат пациенти на кои им е дијагностицирана Паркинсонова болест, таа прво ја проценува состојбата на пациентот и целосната историја на болеста.
Бидејќи се работи за поединечни случаи, најчесто оди кај нив дома и најчесто со нив прави вежби за координација и рамнотежа, а на крајот како кулминација следува – оро.
„Ги прашувам каква музика слушаат, што сакаат и почнуваме од таму
Кога ќе го направите тоа за прв пат, тие се зачудени, не знаат што им се случило, а потоа кога ќе видат што можат да направат, едвај го чекаат следниот час и танцување како награда. опишува КундаиЦа, која е физиотерапевт со магистерски студии по мехатроника во медицинска рехабилитација, со долгогодишно танцово искуство. .
Тоа е исто така важно за мотивацијата на пациентот.
„Тоа се луѓе кои често едвај се движат, не можат да станат без нечија помош или бастун, а потоа тука прават се што треба. И тие едвај го чекаат следниот час, ги прават сите вежби – кои се понапорни – за да можеме да дојдеме до делот кога играме, тоа им доаѓа како цреша одозгора“, вели Кундаица со насмевка.
Танцуваше твист, фокстрот, танцуваше на рокенрол, како и народна и паб музика.
„Еден пациент ја сакаше песната „Празна чаша на мом столу“ одвај се движеше, но ми ја отпеа на рачката за туширање“.
Излегува дека музиката движи, дури и оние со тешкотии во движењето.
Еден тип ми рече дека му се допаѓа Пол Енка и почнавме. „Не можам да ви опишам како нешто им кликнува во очите, се појавува радост, неверојатна!
„Тоа е како да имате млад човек пред вас, кој ме води мене и неговото тело обидувајќи се да го следиме“, опишува таа.
Тој пациент наеднаш ја пушти и почна да си игра сам.
„Кога почна да му ги врзува стапалата, лево и десно. Тој човек едвај се движеше, малку по малку падна, а потоа играше пресврт во ходникот.
„Бевме воодушевени. Неговата сопруга стои, гледа, не може да поверува“.
Кога дошла следниот пат и рекле дека во меѓувреме си играле заедно.
„Нека трае барем две недели, вие им ја вративте животната искра. Тој танц и музика им помагаат повторно да станат ментално живи“, истакнува Кундаица.
Учењето кореографија влијае и на когнитивните способности.
„Во книга прочитав дека „врската лечи“ и тоа е најдобриот опис, ако се воспостави врска со пациентот, тоа е добитна комбинација“, вели Кундаица.
Идеално би било, вели таа а има групи или да се организира ваков вид танцово дополнување на терапии во институции или домови за стари лица, како што е случајот во странство.
Постојат различни манифестации на болеста и бројни гени кои се сметаат за нејзини причинители.
МОЖЕБИ ОНА ШТО ГО ГЛЕДАМЕ НЕ Е ЕДНА БОЛЕСТ „Дилема е дали зборуваме за Паркинсонова болест или болести, во тој случај тоа е малку подепресивно бидејќи за секоја од нив треба да се најде лек.
Бавноста, вкочанетоста и треперењето при мирување се главните симптоми на Паркинсоновата болест.
„Но, понекогаш овие и слични поплаки се манифестираат во контекст на други болести, а потоа зборуваме за паркинсонизам. Најчесто Паркинсоновата болест добро реагира на терапија“, вели професорот.
Во 95 проценти од случаите, вели тој, веројатно се јавува „поради меѓусебното влијание на генетските и еколошките фактори“.
Има многу истражувања, но се уште не се знае кои се ризичните групи.
„Она што го знаеме е само една од шесте фази на болеста и има период кој трае најмалку седум години пред да се појават моторни проблеми.
Се прават обиди да се пронајдат симптоми кои би можеле да бидат предвесници на некоја идна болест – меѓу нив е губење на сетилото за мирис, депресија, чудно нарушување на спиењето во РЕМ фазата.
Потоа пациентите ги глумат своите соништа, се караат, понекогаш ги повредуваат партнерите во сон, запек (запек и проблеми со цревата).
Сепак, ова се неспецифични симптоми кои обично се појавуваат подоцна во животот.
На прашањето како лекарите знаат што е старост, а што е Паркинсонова болест, Костиќ одговара: „Невозможно е да се направи разлика. Оваа болест ја доживеале и актерот Мајкл Џеј Фокс, кој основал фондација за нејзино истражување, како и музичарот Ози Озборн на 71-годишна возраст.
Од друга страна, болеста ги погодува и помладите луѓе.
„Имам голем број пациенти кои се разболеле пред 55 или 50 години.
„Тоа се таканаречените пациенти со ран почеток и секако дека се очајни. Но, тоа што ние лекарите им го кажуваме – тоа се пациентите што ќе ги закопаат своите лекари, а не обратно“, вели Костиќ.
Неодамна кардиологот и директор на Клиничкиот болнички центар Бежаниска коса Марија Здравковиќ изјави дека имаат случај на помлад пациент кој добил Паркинсонова болест предизвикана од корона вирусот.
Повеќе од 300 студии од целиот свет открија преваленца на невролошки проблеми кај пациенти со Ковид-19.
ФАРМАКОЛОШКА ЗАМКА Во моментов тоа е неизлечива болест.
Проблемот е што не постојат лекови кои влијаат на причината за болеста, туку само ги ублажуваат симптомите.
И тие исто така имаат несакани ефекти.
„Симптоматската терапија има несакани ефекти, најчесто се манифестираат кај пациенти кои земаат препарати од леводопа (лек мадопар) како појава на неволни движења.
„Има и она што само пациентите го опишуваат како палење и исклучување на светлата, тие одат од состојба на добро контролирано – вклучено, во слабо контролирано – исклучување“, објаснува Костиќ.
Понекогаш времетраењето на овие фази е предвидливо, понекогаш не.
„Може да се појават и психотични промени, со развој на халуцинации, но ако сте внимателни, тоа може да се спречи во голем број“, забележува професорот.
Оние кои земаат допамински агонисти (препарати кои имаат ист ефект како овој природен невротрансмитер) може да доживеат нарушувања на контролата на импулсите – феномени како што се патолошки коцкање, прејадување, купување, сексуални нарушувања.
Како интересно нарушување, тој го наведува нагонот за спиење – сега или никогаш, што може да биде опасно додека возите. Со внимателно следење и индивидуализирање на пациентот, можно е да се контролираат несаканите ефекти“, вели Костиќ.
Во времето кога ги започнал своите истражувања, пред 40 години, ситуацијата се променила до денес – „нешто научивме“, додава тој.
„Да бидам целосно искрен, целата оваа приказна е заробена во фармаколошки стереотип. „Одамна немавме нови значајни пробиви“, вели Костиќ. „Истражувањето е многу развиено и многубројно, но ќе треба да ги почекаме резултатите“.
КАКВА Е ВРСКАТА ПОМЕЃУ НАТАЛИЈА РАЈМОНДА И ПАРКИНСОН?
Растението Наталија рајмонда, симбол на празникот Ден на примирјето во Првата светска војна во Србија, припаѓа на велигденските растенија кои можат долго да живеат без вода. Научниците, предводени од биохемичарката Марија Видовиќ, како дел од проектот финансиран од Фондот за наука на Републиката преку програмата за извонредни млади истражувачи, испитуваат дали својствата на поединечните протеини во рамондата на Наталија можат да се применат и на луѓето.
„За почеток во епрувета, а ние имаме амбиции да продолжиме со истражување во клеточна култура, а потоа и на некои животни. Ова би го спречило развојот на болеста“, посочува таа.
Кај Паркинсоновата болест доаѓа до акумулација на протеин – алфа-синуклеин, кој нормално е присутен во мозокот на здравите луѓе.
„Молекулите на овој протеин се лепат еден до друг и градат поголеми влакна, кои се акумулираат и градат тела Левиеви тела.
Тие тела маркер на Паркинсоновата болест, а тоа може да се види на делови од мозокот на луѓето кои ја имаат“, објаснува за Би-Би-Си Видовиќ од Институтот за молекуларна генетика и генетско инженерство на Универзитетот во Белград. Истражувањето кое таа го спроведува е мултидисциплинарно, бидејќи гранката на физиологијата на растенијата се применува на болести кај луѓето.
„Растенијата се специфични, имаат неверојатен опсег на решенија за справување со сушата, студот, бидејќи не можат да се движат. Сега се обидуваме да го примениме она до што дошле растенијата и да утврдиме дали таканаречените ЛЕА протеини од рамондата на Наталија можат да ги заштитат протеините и во човечкиот мозок“, вели Видовиќ.
Додека возиме до Бубличкото (Брестовачко) езеро на југот на Србија за да си ја пробаме среќата во рибарството, Владимир Сивачки ни за секунда не покажува никаква несигурност зад воланот.
Иако Паркинсоновата болест може да ги забави рефлексите, тој тоа воопшто не го забележува.
Седумдесетгодишниот Влада и кога е на пуст пат, каде што минуваат едвај два-три автомобили дневно, вози по правила – мирно и професионално.
Машината го слуша, автомобилот се лизга по патот.
„Колку пати годишно доаѓам овде? Подобро да ти кажам колку пати не доаѓам“, се смее Влада Сивачки додека се приближувавме до езерото.
Пред неколку децении тој и неговата сопруга го напуштиле Белград и се преселиле во семејната куќа во Житни Поток, во близина на Лесковац.
Сака мир, изолација, шума во која шета, блиското езеро од кое често се враќа со добар улов.
Во дворот има се – пластеник со зеленчук, струг каде што постојано нешто чепка и „сива пече“ што сам го направил и кој би се вклопил во подобар ресторан.
Никогаш претходно немал хронична болест. Сообраќајна несреќа имал само во 1987 година, од која, како што вели, преживеал само за чудо.
„Живеев нормално, никогаш немав здравствени проблеми“, вели Сивачки.
КОЛКУ ПОНАТАМУ? „Малку сум забавен, но ги извршувам сите животни функции – возам автомобил, редовно одам на риболов, ги извршувам сите домашни работи и се грижам за себе, засега. Немам проблеми со семејството, само станаа малку потолерантни“, вели Сивачки.
Иако знае дека тоа ќе го следи засекогаш, сепак не се помирил целосно со болеста.
Потешко е да се облекувам, одам побавно, зборувам потивко и имам чувство дека сето тоа можам нормално да го направам“, вели Владимир Сивачки.
Сличен став има и Вујиќ, кој ја откри добрата страна на оваа болест.
„Воопшто не размислувам за неа. Секогаш велам – можеш да имаш болест се додека немаш болка“, вели Вујиќ.
