Иако секој возач знае колку е ова опасно, се чини дека токму тоа решиле централните банки да го направат со зголемување на каматните стапки со забрзана стапка. Затоа што повисоките камати ќе ја забават економијата, ќе го зголемат должничкиот товар и бројот на фирми кои ќе банкротираат, што потоа ќе ја влоши финансиската состојба на доверителите
ХАВИЕР ВИВЕС
Дали остатокот од светот треба да биде загрижен за колапсот на банката во Силиконската долина? SVB беше 16-та по големина банка во САД, со актива од околу 210 милијарди долари, а на врвот нејзината пазарна вредност достигна 44 милијарди долари. Ова го прави овој случај втор најголем колапс на американска банка, по Washington Mutual во 2008 година. И иако SVB не е системски важен за американскиот финансиски систем, неговиот колапс може да биде знак за предупредување. Во следните неколку дена, регулаторите ја затворија и њујоршката Signature Bank, додека акциите на другите банки драстично паднаа.
SVB првенствено опслужуваше стартапи и фондови на претприемачки (ризичен) капитал, прилично тесен круг на инвеститори кои на првиот знак на неволја брзо повлекоа 42 милијарди долари, или приближно една четвртина од вкупните депозити складирани во банката. Налетот на банката беше толку ненадеен што Федералната корпорација за осигурување на депозити (FDIC) беше принудена да интервенира уште во првиот викенд од следната недела. Но, имајќи предвид дека 96 отсто од депозитите на СВБ се неосигурани, нејзините клиенти имаа добра причина за паника.
Што се случи? Може да се каже дека ова е неочекуван исход од навидум одговорна одлука. Технолошкиот бум во периодот на пандемијата драматично ги зголеми депозитите на SVB, па банката одлучи значителен дел од тие средства да инвестира во хартии од вредност на Министерството за финансии на САД, како и во хипотекарни обврзници. Иако приносите на овие хартии од вредност беа ниски, сепак беа остварени одредени профити, бидејќи ултра ниските каматни стапки значеа дека SVB практично немаше трошоци за плаќање камата на депозитите на своите клиенти. Проблемот настана кога Федералните резерви почнаа да ги зголемуваат каматните стапки со речиси невидена брзина, што ги намали профитните маржи на SVB. Принудена да ја зголеми каматата што ја плаќаше на депозитите, банката се обиде да продаде долгорочни обврзници и со тие пари да купи краткорочни обврзници со повисоки приноси. Но, нејзиното портфолио на обврзници одеднаш вредеше 15 милијарди долари помалку од сумата за која беше купена, а банката веќе претрпе загуба од 1,8 милијарди долари продавајќи обврзници за да може да ги исплати депозитите на сите клиенти кои сакаа да ги повлечат своите улоги. Судбината на SVB, која повеќе не можеше да собере дополнителен капитал, беше запечатена кога почнаа да кружат гласови за нејзината состојба, а некои големи играчи почнаа да препорачуваат повлекување на депозитите.
Ова нè доведува до потенцијално системскиот аспект на колапсот на SVB.
Многу други банки имаат и големи портфолија на долгорочни хартии од вредност, што значи големи загуби доколку тие хартии од вредност се продадат пред доспевање поради наглиот пораст на каматните стапки во изминатата година. Според FDIC, заклучно со април 2020 година, банкарските депозити се зголемиле за повеќе од 4.000 милијарди долари, но само 10 отсто од таа сума биле искористени за заеми, додека околу 50 отсто биле наменети за купување хартии од вредност. Комерцијалните банки на крајот на минатата година имаа сметководствени загуби од 600 милијарди долари, а тие загуби може да станат реални, доколку банките треба да ги искешираат тие побарувања пред рокот на достасување.
Ситуацијата е особено загрижувачка за секоја помала банка со концентрирана база на инвеститори. СВБ беше особено изложена на ризик, бидејќи имаше пропорционално голем дел од неосигурени депозити на компаниите, чувствителни на зголемување на каматните стапки. Покрај тоа, вредноста на нејзиниот имот не беше препроценета откако каматните стапки почнаа да растат; во исто време, специјализираше за заеми на технолошки компании (за кои побарувачката е значително намалена), а нејзиното портфолио на хартии од вредност не беше „хеџирано“, односно осигурано од ризик од промена на каматните стапки.
Со оглед на тоа што банките денес се многу подобро капитализирани (и имаат посилни ликвидносни бафери) отколку пред почетокот на светската економска криза во 2008 година, поголемите финансиски институции треба да можат да ја надминат бурата, особено сега кога американските регулатори излегоа со нова гаранција за депозитите механизам. Но, како и со кризата за штедење и заеми од 1980-тите, многу помали институции со слични стратегии сè уште може да предизвикаат системски проблем. Бидејќи тие не се подложени на никаков вид стрес-тест, благодарение на тоа што администрацијата на поранешниот претседател Доналд Трамп ја суспендираше примената на некои одредби од т.н. од Законот Дод-Френк, регулаторите ќе мора да ја зголемат својата будност и внимателно да следат за потенцијалните нови финансиски слабости.
Колапсот на SVB може да има негативни импликации за технолошкиот сектор и иновациите воопшто, имајќи предвид дека со него соработувале околу половина од американските технолошки фирми и компании за животна наука во кои бил инвестиран претприемачки (ризичен, ризичен) капитал. Таму штетата би можела да биде поголема, особено во сегашната ситуација кога технолошкиот сектор трпи последици од повисоките камати. Британскиот министер за финансии Џереми Хант веќе предупреди дека колапсот на SVB претставува сериозен ризик за технолошките и животните научни компании, па Велика Британија се подготвува да обезбеди парична поддршка за тој сектор.
Во САД, пак, министерката за финансии Џенет Јелен долго време инсистира дека по искуството од 2008 година не смее да има повеќе државно спасување на инвеститорите и сопствениците. Но, спасувањето на депозитите на компаниите во банките, со цел да се спречат нарушувања на плаќањето, е друга работа. Се разбира, иако има смисла да се спасат, тоа го внесува ризикот од морална опасност во играта. Претседателот Џо Бајден рече дека неговата администрација ќе стори „се што е потребно“ за да ја спречи можноста за системско нарушување.
Тоа укажува и на подлабока тензија во спроведувањето на монетарната политика. Мисијата на централните банки е да ја држат инфлацијата под контрола и да ја одржуваат финансиската стабилност. Со честото зголемување на каматната стапка во толку краток временски период, тие можеби го замениле еден императив со друг. Повисоките каматни стапки ќе ја забават економијата, но и ќе го зголемат товарот на долгот и ќе доведат до повеќе случаи на пропаѓање на компаниите, што потоа ќе влијае на солвентноста на доверителите.
Освен овој индиректен ефект, случајот со СВБ укажува и на подиректен. Зголемувањето на каматните стапки предизвика губење на вредноста на портфолијата на обврзниците, што доведе до нови форми на финансиска кршливост. Доколку и другите банки беа принудени да ги ликвидираат своите портфолија, тоа би им предизвикало големи загуби – а тоа би им се случило и на централните банки доколку во процесот на заострување на монетарната политика ги продале хартиите од вредност што ги поседуваат пред рокот на достасување.
Како што знае секој возач, ненадејното сопирање среде кривина е опасно. Но, се чини дека тоа е токму она што централните банки одлучија да го направат. Ризикот од сообраќајна несреќа се зголемува. Барем денес имаме подобри воздушни перничиња.
(авторот е професор на Економскиот фкултет во Барцелона)
