Секоја нова генерација има право на свој живот, има право и обврска да одлучува, нема дилема. Тие не се обврзани да се согласат со нашите компромиси. Не смееме да им диктираме на новите генерации како ќе живеат. Тоа е постулат
ТАТЈАНА ЊЕЖИЌ
Од ролја до ролја, тој не глуми, тој е. Зрачејќи со силен и пристоен шарм и изразена харизма во своите улоги, тој носи своевидно проучување на одреден лик што ги топи слоевите на суштината на дадениот наслов со безмилосен поглед на реалноста во која се наоѓа, и во која се наоѓаме. .
Зрачи од сите негови улоги и на екранот („Сенки над Балканот“, „Утрото ќе промени сè“, „Убијците на татко ми“…) и на сцената. Негови матични театри се Народниот театар во Скопје и Народниот театар во Белград, каде што има неколку, како што велат, изведби во живо: „Татковци и татковци“, „Дервиш и смрт“, „Кукла за кревет бр. 21“, „Иванов“…
Малку во шега, а малку повеќе со вистина, го следи неформално гласиште дека познатата прашка школа (ФАМУ) нашла начин да остави голема трага кај него, иако не се вбројува во нејзините ученици. Бидејќи роден е во 1969 година во чешкиот град Острава, од каде што како десетгодишен со семејството се преселил во Тетово, како аматерски средношколец е награден за улогата во претставата „Злосторство и казна“, од жирито со кое претседава Фабијан Шоваговиќ, а подоцна Академијата ја завршува во Скопје, иако најпрвин три пати бил одбиен!?
Интервјуто за НИН се одржа неодамна во сабота наутро. И додека течат првите, неофицијални минути, ја споменуваме неговата улога на Леоне во „Глембеј“ на Ателје 212, премиерно прикажан на почетокот на 2011 година, познатата реплика на тој лик „Сè е матно во нас, драга моја Беатрис“, што предизвика воздишка во салата… Вели, неодамна размислуваше што може да игра сега во таа претстава и со насмевка забележува дека нема ништо против да продолжи да биде Леоне… На крајот се поздравивме со џезирање на таа реплика.
Во меѓувреме, лежерно и концентрирано, срдечно и многу посветено зборуваше за актуелните улоги, театарот, денешницата, настаните на социјалната сцена, односот меѓу власта и уметноста…
Зборувајќи за неговата приврзаност кон театарот, тој меѓу другото забележува:
– Живееме во свет на празни слики…Сè стана маркетинг. Но, маркетингот никогаш не зборува за суштината на нештата. Напротив, често е дури и спротивно на суштината. Така всушност функционира светот денес. Има се повеќе и повеќе маркетинг и се помалку суштина. Има уште некои сериозни приказни во театарот. Доаѓаш во театар, гледаш претстава која има своја драматургија – протагонисти, антагонисти, клучни точки, заплет, секој лик има свои светогледи… Значи, има некои вредносни правила, некои односи и некакво значење. Веројатно затоа се уште сум во театар. Се разбира, која страна и да ја застапувате, можете да се расправате. Денес тоа е речиси невозможно надвор од театарот.
Зошто?
– Светот се промени до тој степен што секоја идеја, па дури и секоја идеологија е ирелевантна. Занемарливо. Освен идеологијата на парите и логиката на капиталот, но не нудат одговори. Тие само го умножуваат проблемот и водат до уништување. Сите идеи и идеологии се суспендирани. А човекот отсекогаш бил, и останува, во потрага по смисла. Тоа е една од причините зошто уметноста постои.
Не така одамна, во Народниот театар од Скопје ја имавте премиерата на претставата „12“, според филмот „12 гневни луѓе“, во режија на Синиша Евтимов. Како реагира публиката? Еве, исто така неодамна, играна верзија на Никита Михалков…
– Премиерата беше пред неполн месец, реакциите се одлични, се бараат билети повеќе. И во основа – тоа е приказна за 12 случајно избрани луѓе-поротници кои седат на една маса и одлучуваат за вината на едно дете… Многу симболично. Претстава која зборува и за тоа дека неколку луѓе седат некаде и одлучуваат за судбината на милиони деца.
Во претставата во текот на разговорот ги менуваат позициите…
– Така е. Ги менуваат само во зависност од нивните потреби, интереси, а не во зависност од општото добро или доброто на оној што го судат. На крајот на краиштата, во театарот секогаш има приказна за елементарната правда, од грчката трагедија наваму. Затоа мислам дека уште ни треба.
Зборуваме во Народниот театар во Белград, каде што, меѓу другото, 16 години игравте во претставата „Дервишот и смртта“ од Меша Селимовиќ во режија на Егон Савин. Уште на мапата повеќе. Дали вашата врска со Ахмед Нурудин, ликот што го играте и целото шоу се промени во текот на тие 16 години?
– Тоа е интересно прашање. Вредно е кога нешто има континуитет. А приказната за „Дервиш…“ е уште една потврда на она што штотуку го разговаравме. Луѓето имаат потреба од приказни каде што работите се поставени така што тие да ги разберат, или да ги почувствуваат, за да имаат свое естетско и етичко искуство. „Дервиш…“ веќе не го мислам како претстава, туку како мал општествен феномен. Луѓето доаѓаат да бидат заедно и да ги споделат своите дилеми, стравови и таги со Нурудин. Но, доаѓаат и по Хасан, барем за миг да го живеат животот со него максимално. Последниве години често мислам дека ни треба малку повеќе Хасан отколку Ахмед.
Кој е Ахмед Нурудин денес, кој беше тој пред 16 години?
– Сега очигледно е малку постар, но не се промени многу во тоа како се чувствувам за работите. Едноставно, како што одминува животот, се отвораат нови агли, станува поширока перспектива. Моето внатрешно искуство е идентично.
И тоа значи?
– Тоа значи дека јас сè уште верувам длабоко – што, пред сè, ми е важно затоа што ако престанеш да веруваш во театарот, тогаш веќе не припаѓаш таму, но, за да веруваш, треба одвреме-навреме да се преиспитуваш. Можеби може да се каже дека тоа е сублимат на мојот однос кон нештата.
Тоа е да се каже?
– Мора да бидеме многу благодарни што сме тука, што не ги пропуштаме елементарните моменти од нашето постоење, што ги живееме нашите ставови, но и што го негуваме односот со луѓето. Да станеме малку помалку егоцентрични.
Можеби љубовта како начин на размислување…
– Недостасува зборот… Не ја разбираме доволно љубовта. За неа зборуваме јасно. Тоа е многу чувствителен термин, но и добар. Не треба лесно да ги користите, треба да размислувате за нив, да имате основен однос кон другите луѓе. Од една страна да ја зачуваме нашата ранливост, да не станеме неранливи, но и да се грижиме за ранливоста на другите. И ова е дел од суштината на „Дервиш…“ затоа што во еден момент еден човек одлучува да замрзне и да стане неранлив. А ранливоста е единственото нешто што вреди кај човекот, би рекол Меша Селимовиќ. А од друга страна… Графички и едноставно кога си во автомобил пред пешачки премин треба да се однесуваш исто како кога си пешак на пешачки премин. Една од најконтроверзните карактеристики на човекот е тоа што на пешачкиот премин има една перцепција како пешак, а сосема спротивно додека удобно се седи во автомобилот пред него. Некаде го наоѓаме одговорот на темите љубов, толеранција, емпатија, разбирање…
Една од вашите последни улоги на големото платно е во филмот „Меѓу боговите“ на Вук Ршумовиќ. Какво е тоа искуство? Ја имаше својата премиера на фестивалот во Сараево, овде уште не сме го виделе.
– Многу вредна и прекрасна работа. Глумам преведувач од фарси, една од оние улоги што им помага на протагонистите, поддршка да ја артикулираат целата приказна, што ми беше исклучително важно професионално. Приказната е многу моќна, се работи за модерната Антигона, жена која не може да го погреба својот брат. Станува збор за бегалците, што е голема тема на нашето време… Не смееме да заборавиме дека овие луѓе имаат имиња и презимиња, биографии, особености, свој поглед на светот… Бидејќи не постои идеологија или идеја што носи луѓе заедно, ние сме оставени едноставно да се трудиме да живееме, оставени сме на индивидуалната етика, колку што секој може да воспостави каква било емпатија кон другите и некаков систем на вредности. Во исто време, огромното мнозинство луѓе се оптоварени со разни – „само нивни“ работи, сериозни животни прашања и околности. И на тој начин заборавајќи ги другите, полека се забораваме себеси.
Член сте и на Народниот театар во Белград, снимате на разни места….
– Направив, и мило ми е што се случи… Последниот филм го снимав во Индија. Па, кога човек оди во Индија, во Калкута, и кога поминува низ пазарите и под мостовите на тој град, гледаш некои луѓе кои се под работ на постоењето, но нивниот оптимизам не ги напушта. Нивната страст за живот е присутна. Важна лекција. Затоа велам дека не важат само нашите агли на гледање. Тоа што го имаме го земаме здраво за готово.
Што снимаше во Индија?
– Темата е Мајка Тереза, клучен дел од нејзиниот живот. Нејзините дилеми како верник. И како жена… Филмот е копродукција на повеќе земји, а режисер е Теона Митевска. Секако уште една приказна која навистина ме интересираше.
Кога спомнав дека сте член и на Народниот театар во Белград, сакав да прашам дали ја следите актуелната социјална состојба овде, студентските протести, соопштението на Здружението на драмски уметници на Србија, реакциите…
– Следам, се разбира. Сето ова ме засега мене без никакво сомневање, се однесува на сите нас. Ова е простор за кој чувствувам дека е мој. Се разбира, јас сум од Македонија, јас сум Македонец, но тоа не значи дека сум поставил ментални граници. Мојот духовен и социјален простор е многу, многу поширок. Се трудам да не зависам од никакви граници. Ме интересираат луѓето, нивните проблеми. На крајот на краиштата, јас работам со тие проблеми, се што правам во театар и филм е одраз на она што го живеам. Во Скопје, во Белград каде и да се разбираме.
И?
– Секоја нова генерација има право на свој живот, има право и обврска да одлучува, нема дилема. Тие не се обврзани да се согласат со нашите компромиси. Не смееме да им диктираме на новите генерации како ќе живеат. Тоа е постулат А второто секако се однесува на мојата гранка чиј дел сум и јас. Креативните, вредните и размислувачките луѓе отсекогаш биле моја инспирација. Тоа е постулат број два. Третиот е професионализмот. За сè друго можеме да се расправаме, како што, на крајот на краиштата, тврди и Нурудин, кој и самиот во еден момент станува влада и почнува да го прави истото што го правеше претходниот кадија.
Што да се каже за актуелната политика во Србија?
– Слично би одговорил ако ме прашате за ситуацијата во Скопје. Недостиг на компромис и консензус за најосновните работи И голема поделеност која никому, или барем не му служи на мнозинството. А што се однесува до се друго, никогаш немав доволно знаење или разбирање за сето она што е дневно политичка практика со сите нејзини деривати. Моите ставови не се менуваат според секојдневните потреби. Театарот, во принцип, по својата суштина е секогаш од другата страна на барикадата. Како и секоја уметност, која всушност постои поради недостатоците на постоечката „математика“. Она што се случува во Белград, Скопје, на Балканот е секако одраз на сето она што се случува во светот. Тоа не се независни судови. Насекаде има се повеќе незадоволни. Но, не се трудиме доволно – да го подобриме. Гневот не е доволен, треба добро да размислите, да откриете механизми. Целиот Шекспир е тоа. Грчка трагедија тоае. И „Ромео и Јулија“ се однесува на тоа. Затоа што во таа претстава приказната за љубовта ја одредува контекстот на моќта и политиката. Две семејства – два табора кои можеби се од различни националности, вери, партии, економски интереси… – се во жесток конфликт, а младите страдаат. Нивните деца! Најстрашното е што младите денес не ја добиваат минималната етичка димензија на контекстот на нивниот живот. Некако ќе протуркаме, формирани сме во друго време… Како и да е, дури и кога некој мисли дека е таму само да ја испие чашата со уметност до дното – на дното, сепак наидува на политика.
Дали сте слушнале дека зборот на годината е „гниење на мозокот“?
– „Гниење на мозокот“ е точниот термин. Занемеувањето станува концепт. А се започна од „селфи“ и „вистина“ Светот ја достигна границата кога ненормалното станува нормално, легално, легитимно и лесно достапно. Површноста стана доминантна, гласна и многу насилна. Глупоста стана поголем непријател од злото. Човекот може да се бори против злото. Стануваме немоќни против глупоста. Невозможно е да се спротивстават фактите на предрасудите и незнаењето, аргументите се безвредни… Парадоксално, ние мирните души денес можеме да кажеме – благослов на времињата кога се ускратуваше правото на говор. Во споредба со денес – тоа беше фер борба. Затоа што денес имаме слобода на говор, но затоа мислењето тешко се пробива низ огромната врева на незнаење, глупост и површност. Човештвото се соочува со автоимуна болест…
Како гледате пошироко на политичкото милје, во светот беснеат војни, посилна е десницата…
– Уште една последица на логиката на капиталот. Тоа не може да се излечи само така. Имаше различни револуции. Тргнавте да го спасите светот, а потоа по пат се менувате само себеси, светот останува ист. Се чини дека никој не е доволно паметен или доволно добар за да го избегне тоа клише. Мислам дека нема друг начин освен секој да се обиде да тргне од себе со свртување кон основната етика и вредности.
