Големиот Жан пол Сартр е дел од историјата на филмот и музиката, гуру кој го промени интелектуалниот пејсаж
МЛАДЕН КАЛПИЌ
„Се е беспричинско, ова шеталиште по кое ќе поминам, овој град и јас самиот. Кога човек тоа го гледа, му се мати, стомакот му се превртува и има мачнијна … Да егзистираш едноставно значи да се биде таму, а да постоиш значи да пиеш без да бидеш жеден На човекот е навистина залудно. обидот да се стане бог … затоа … Животот е постојан неуспех и бесмислена мачнина”. Човекот кој ја изговори оваа горчлива вистина за целосната кршливост на значењето на човековото постоење и со тоа стана главен претставник на филозофијата на егзистенцијализмот, е роден како Жан-Пол Чарлс Сартр на 21 јуни 1905 година во Париз во семејството на поморски офицер, стана тема на поп културата.
Во неговиот прв долгометражен филм THX-1138, Џорџ Лукас има футуристички мудрец лик инспириран од Сартр наречен СРТ. Тој исто така го инспирираше Џим Морисон со својата филозофија, кој во песната Дорса – „Јавачи на бура“ ја цитираше неговата теза за човекот кој е фрлен во светот кој е кафез без решетки: Тој исто така беше инспирација за инди рокерите од Нов Зеланд, кои се нарекоа Жан-Пол Сартр Експериенс Искуство во средината на осумдесеттите години на минатиот век, доведао до рестрикција на користењето н името на филозофот, па тие продолжија само со кратенката JPS Experience.
Тој сакаше да се дружи во кафулињата по цел ден. Тој свиреше пијано, напиша песни за пејачката Жилиет Греко и ја потпиша најпознатата шанса Rue des Blancs-Manteaux. Тој го напиша и сценариото за филмот на Џон Хјустон од 1962 година за Сигмунд Фројд: Фројд: Тајната страст“, во кој татко на психоанализата го игра Монтгомери Клифт. Кога Хјустон го врати сценариото за да го скрати, за да го направи пофилмично, Сартр му испрати уште подолга верзија со коментар: „Имате четири часа во Холивуд за Бен Хур, а приказната за човекот кој ги третира вашите комплекси треба да се направи за час и половина“ Поради ваквите креативни разлики со режисерот, името на Сартр на крајот беше отстрането од шпицата, иако повеќето од заплетот и се одвиваа по неговата замисла – се работи за пациентка која одбива да пие вода.
Љубовта на Сартр кон филмовите (најмногу му се допаѓсл трилерите со елементи на фантастика) го натерала да ги спореди ликовите на екранот со ликовите од улицата и заклучил дека овие вистински луѓе немаат сценарио за да дејствуваат и тоа е нивното најголемо мачење. Тие се осудени на слобода и не се единствените слободни што никогаш нема да престанат да бидат слободни – единственоо ограничување на слободата е самата слобода. Слободата е структура на егзистенцијата (постоење кое и претходи на суштината) – човекот е свој законодавец и тоа што го прави самиот себе си: „Секогаш постои можност кукавицата да престане да биде кукавица и како херој да престане да биде херој“.
Неговиот татко починал кога Сартр имал две години, а неговата мајка, сестра на чичко на славниот нобеловец Алберт Швајзер, се оженила кога имал 12 години. Сартр го гледа својот очув како „лажен татко“ и претпочитал да го поминува времето со баба и дедо, а не со нив. „Кога имам лош ден“, рече тој неколку децении подоцна, „Се прашувам дали не сум поминал толку многу вечери и денови налевајќи страници со мастило во книги што никој на пазарот не ги сакаше дури и во единствена и луда надеж да ми се допаѓаат на дедо ми“.
Се за inубил во филозофијата како тинејџер, читајќи го есејот на Бергсон, „Времето и слободната волја“, а на 24-годишна возраст, во неговата колешка Симон де Бовоар, со кого ќе помине половина век во отворена врска проследена со негодувањето на јавното мислење во тоа време.
За време на Втората светска војна, тој бил мобилизиран како воен метеоролог, а како таков, Германците го заробиле во 1940 година и бил во логор девет месеци. Таму тој наишол на делото на Хајдегер „Битие и време“, што го инспирираше да го напише своето најпознато филозофско дело „Битие и ништавило“. Германците не забранувале ништо што тој го објави за време на окупацијата, иако, како што рече самиот, целиот негов опус е создаден како реакција на привидот на нормалноста, кога номинално приспособливите и пристојни нацисти се однесувале покровителски кон Французите кои ги окупираа. Французите во тој период ги нарекоа Германците les autres, „другите“, а од тој контекст Сартр ја излекол својата позната максима за менување на причините за сите проблеми надвор од нас самите – пеколот, тоа се другите. Тој ги преживеал најлошите денови на воената сиромаштија јадејќи го црвливиот зајак што му го донеле пријателите: во него имало повеќе црви отколку месо.
На Куба разговарал со Фидел Кастро и Че Гевара. Воодушевен од вториот, ги поставил првите темели за еден вид култ на личност од Че, нарекувајќи го „најсовршен човек на наше време и беше единствениот кој го правеше тоа што мислеше и го кажа“. Иако Сартр се залагаше за загрозените права на хомосексуалците на Куба, тој немаше подобро мислење за бумот на таканаречените сите сексуални слободи отколку за залудна симулација на слободата преку едноставна телесна агресија маскирана од метафизичката улога на сексот без никаква основа во вистински ерози.
Општо прифатен како гуру кој го менува интелектуалниот пејзаж од своето време, тој едноставно го мрази кога луѓето го препознаваат на улица и го бараат неговиот автограм. Тој не сака да има нешто во постојана сопственост, ниту куќа, ниту автомобил, ниту сопруга… Во една прилика, велат тие, тој дури ги фрли сите свои книги. Тој флертуваше и со бројни љубовници и со Комунистичката партија, но никогаш не jим се придружи. Тој протестираше против војните во Алжир и Индокина. Тоа е причината зошто тој тесно избегна два атентати од радикални колонијалисти. Роден е пред 115 години.
