Според податоците на Хрватскиот завод за јавно здравје менталните нарушувања се втора најчеста причина за хоспитализација на возраст меѓу 20 и 59 години (12,4 проценти), веднаш по онколошките дијагнози. Класичниот третман на депресија се базира на употреба на антидепресиви, но со новите достигнувања во истражувањата, терапијата за депресија се проширува на сосема нови и иновативни пристапи.
Депресијата е едно од најраспространетите ментални нарушувања, кое ги засега милиони луѓе низ целиот свет. Според Светската здравствена организација (СЗО), таа е водечка причина за инвалидитет во светот и се проценува дека 300 милиони луѓе страдаат од депресија.
Се карактеризира со намалено расположение, намалување на енергијата и замор, како и недостаток на волја и задоволство. Пациентите кои страдаат од депресија имаат намалено социјално и работно поврзано секојдневно функционирање. Антидепресивите ја формираат основата на третманот. Поради достапноста на широк спектар на фармаколошки и нефармаколошки опции, помеѓу 70 и 90 проценти од пациентите постигнуваат задоволителен терапевтски одговор, додека останатите пациенти ги исполнуваат критериумите за депресија отпорна на третман.
Слична е ситуацијата и во Хрватска. Според податоците на HZJZ, менталните нарушувања се втора најчеста причина за хоспитализација на возраст меѓу 20 и 59 години (12,4 проценти), веднаш по онколошките дијагнози.
Класичниот третман на депресија се базира на употреба на антидепресиви, но со новите достигнувања во истражувањата, терапијата за депресија се проширува на сосема нови и иновативни пристапи.
КЕТАМИНОТ И НЕГОВИТЕ ДЕРИВАТИ Еден од најважните нови пристапи во третманот на депресија е употребата на кетамин и негови деривати, како што е ескетаминот. Ескетаминот е првиот антидепресив одобрен за употреба во Европската Унија во форма на назален спреј и се користи за лекување на тешка депресија која не реагирала на други терапии. Достапен е и во Хрватска и претставува една од најновите терапии.
Егзетаминот делува на глутаматергичниот систем во мозокот, што е различен механизам од традиционалните антидепресиви кои обично се насочени кон серотонин или норадреналин. Клиничките студии покажаа дека ескетаминот може многу брзо да ги намали симптомите на депресија, понекогаш и во рок од неколку часа, што е особено корисно за пациенти во итни ситуации, како што се суицидални тенденции. Според податоците од студиите спроведени во неколку земји, ескетаминот стана клучна алатка во терапиите за луѓе со „резистентна депресија“, односно депресија која не реагира на стандардни лекови.
НОВИ МОДУЛАТОРИ НА СЕРАТОНИН – ПОШИРОКА СЛИКА ЗА ДЕЈСТВО Заедно со кетаминот, на пазарот се појавуваат нови антидепресиви насочени кон серотонинскиот систем. Вортиоксетин е еден таков лек, познат како „паметен антидепресив“, бидејќи покрај тоа што влијае на расположението, позитивно влијае на когнитивните функции, вклучувајќи го вниманието, концентрацијата и меморијата. Достапен е и во Хрватска и е поврзан со помалку несакани ефекти во споредба со некои постари антидепресиви, што може да биде особено важно за пациенти кои страдаат од ментална магла или намалени когнитивни способности поради депресија.
Исто така, важно е да се напомене дека постои нова класа на лекови како што е вилазодон, кој комбинира два механизма на дејство: инхибиција на повторното преземање на серотонин и делумна агонистичка активност на серотонински 1А рецептори. Овие лекови носат нов пристап, бидејќи, имаат потенцијал да ги намалат несаканите ефекти поврзани со традиционалните лекови, како што се сексуална дисфункција или зголемување на телесната тежина.
ПСИХОДЕЛИ – РЕВОЛУЦИЈА НА ХОРИЗОНТОТ Друг иновативен пристап кој ветува дека ќе направи голема разлика во третманот на депресија вклучува психоделични супстанции. Псилоцибинот, активната состојка во „магичните печурки“, се истражува како опција за третман на депресија, особено кај оние кои не реагирале на други терапии.
Психоделиците се користат за разни рекреативни и духовни цели илјадници години. Во 1950-тите, терапевтскиот потенцијал на психоделиците за разни ментални нарушувања почна да се истражува, но поради забраната на психоделиците во САД, научниот интерес беше изгубен. Благодарение на откритијата за позитивниот ефект на псилоцибинот врз расположението и функционирањето на мозокот во последните десет години, интересот за психоделиците и менталните нарушувања повторно се врати.
Псилоцибинот делува на серотонин 2А рецепторите во мозокот, што доведува до промени во перцепцијата и емоциите. Иако во раните фази на истражувањето, раните резултати сугерираат дека псилоцибинот може да предизвика долгорочни промени во расположението и емоционалната стабилност, често по само еден или два третмани. Овие терапии секогаш вклучуваат професионална психолошка поддршка за да се обезбеди безбедноста на пациентите за време на процесот на лекување.
ДИГИТАЛНА ТЕРАПИЈА – КОМБИНАЦИИТЕ ОД ЛЕКОВИ И ТЕХНОЛОГИЈА Дигиталната терапија станува уште една форма на иновација во третманот на депресија. Употребата на мобилни апликации и онлајн платформи кои ги следат симптомите и помагаат во следењето на ефектите од лековите им нуди нови можности на пациентите и лекарите. Ваквите системи им овозможуваат на пациентите активно да учествуваат во нивниот третман и овозможуваат прецизно следење на симптомите во реално време.
Дигиталната терапија може да помогне и во спречувањето на рецидив на депресија, а некои системи им овозможуваат на лекарите да донесуваат брзи и информирани одлуки за понатамошен третман со помош на податоци.
ИНДИВИДУАЛИЗИРАЧКА ТЕРАПИЈА: ГЕНЕТСКО ТЕСТИРАЊЕ И БИОМАРКЕРИ Генетското тестирање станува сè поважна алатка во психијатријата. Тестовите што можат да предвидат како пациентот ќе реагира на одредени антидепресиви им овозможуваат на лекарите да го изберат најсоодветниот третман за секоја индивидуа.
Овој пристап кон персонализираната медицина овозможува попрецизен и поефикасен третман на депресијата, намалувајќи го ризикот од несакани ефекти и подобрувајќи го целокупниот квалитет на живот на пациентите. Биомаркерите, кои ги мерат биолошките промени во телото, исто така имаат потенцијал да помогнат во изборот на најдобрата терапија.
Според податоците на Хрватската агенција за лекови и медицински производи (HALMED), потрошувачката на антидепресиви во Хрватска континуирано се зголемува. Во 2021 година, антидепресивите сочинуваа дури 96 проценти од вкупната потрошувачка на сите психоаналептици.
Селективните инхибитори на повторно преземање на серотонин (SSRI), како што се есциталопрам и сертралин, сочинуваат најголем дел од потрошувачката на антидепресиви. Според податоците на HALMED, во 2022 година, потрошувачката на SSRI во Хрватска учествувала со 63,4 проценти од вкупната потрошувачка на антидепресиви.
Најчесто користени антидепресиви во Хрватска:
– Есциталопрам – учествува со значителен дел од потрошувачката на SSRI.
– Сертралин – популарен поради својата ефикасност и безбедносен профил.
– Миртазапин – се користи во третманот на депресија, особено кај пациенти со анксиозност.
– Пароксетин – се користи во третманот на депресија и анксиозни нарушувања.
– Венлафаксин – двоен антидепресив кој делува на серотонинот и норадреналинот.
Споменатите лекови претставуваат стандардна терапија во третманот на депресија во Хрватска.
НОВИ АНТИДЕПРЕСИВИ НА ХРВАТСКИОТ ПАЗАР Во последните неколку години, на хрватскиот пазар се појавија нови антидепресиви кои нудат алтернатива на традиционалните лекови:
– Ескетамин – веќе споменатиот нов антидепресив кој делува на глутаматниот систем, одобрен за третман на депресија отпорна на третман.
– Вортиоксетин – нов антидепресив кој влијае на серотонергичниот систем, со потенцијал за подобрување на когнитивните функции.
– Комбинација декстрометорфан-бупропион – нов пристап во третманот на депресија отпорна на третман.
Овие лекови претставуваат напредок во третманот на депресија, особено кај пациенти кои не реагираат на стандардна терапија.
ОПТИМИЗАМ СО ПРЕТПАЗЛИВОСТ Иако новите случувања во третманот на депресијата се ветувачки, важно е да се одржат реални очекувања. Новите лекови и пристапи не претставуваат универзално решение за сите пациенти, туку нудат можност за оние на кои не им помогнала постојната терапија. Исто така, иако терапиите како што се кетамин и псилоцибин се многу ветувачки, нивната употреба сè уште бара внимателно следење и дополнителни истражувања.
Се очекува дека идниот развој на персонализирани терапии и биолошки маркери ќе помогне во попрецизното лекување на депресијата, со што ќе се подобри квалитетот на животот на оние кои страдаат од ова сериозно нарушување. Со понатамошни истражувања и развој на нови терапевтски опции, иднината на лекувањето на депресијата изгледа посветла од кога било досега, пишува Хина здравле.
