ИВАЈЛО ДИЧЕВ
Во Русија долго време се борат само поединици – дисиденти и опозиционери како Немцов, Навални и Кара-Мурза. „Несреќна е земјата на која и требаат херои“
Херој – овој патетичен збор денес се чини дека го оставивме за жанрот на фантазијата, каде што тој ги надмудри тираните и ги победува чудовиштата со магични средства што му ги дава добронамерниот демон. Учебниците по историја ги наоѓаат во далечното минато, кога оддалеченоста на времето јасно го разликува доброто од злото – јунаците креваат востанија, го водат народот против непријателот, се жртвуваат за слободата и немаат личен живот. Колку повеќе се приближуваме до сегашноста, толку работите стануваат поконфузни; човечките маани почнуваат да се гледаат, толкувањата стануваат можни.
МОДЕРЕН ХЕРОЈ И така, 25-годишната казна на Кремљ против Владимир Кара-Мурза го потресе целиот мој скептицизам. Ако ова не е модерен херој, тогаш кој е? Неговиот одбранбен говор одекна низ светските медиуми со поентата „Не само што не жалам за сето ова – горд сум на тоа!“.
Ваквата казна за 41-годишниот активист и новинар е практично доживотна; тоа доаѓа по два предупредувачки (?) обиди за труење, кои, сепак, се чини дека ја зајакнаа неговата решителност.
Тој е роден во семејство на наследни борци против тиранијата, каде што двајца негови дедовци биле убиени од советскиот режим според познатиот „58-ми член“, т.е. според членот на НК за „контрареволуционерна активност“, а неговиот татко бил репресирани од истиот режим. Храброста очигледно е наследена. Во жанрот на фантазијата е симболиката на семејното име, која доаѓа од татарски аристократ во 15 век, што значи „црн господар“.
Обвиненијата против Кара-Мурза започнаа со наводно одбивање да ги почитува полициските наредби и брзо прераснаа во обвинение за предавство, што значи не прифаќање руска агресија и лажење за она што се случува во Украина (новиот член 58? ). Со текот на годините, иритацијата на Кремљ растеше поради неговата посветеност на различни либерални партии, како и во одбраната на граѓанските права или разоткривањето на комунистичките злосторства.
ИРОНИЈА НА СУДБИНАТА ИЛИ ОДМАЗДА НА ЗЛОНАМЕРНИОТ ДИКТАТОР? Можеби она што најмногу го лути Путин е лобирањето на Кара-Мурза во американскиот Конгрес за усвојување на санкциите Магнитски и неговиот огнен говор дека тие всушност се помош за рускиот народ затоа што ја погодуваат корумпираната олигархија. Без разлика дали се работи за иронија на судбината или намерна одмазда на нерасположениот диктатор, но судијата Сергеј Подопригоров, кој го испрати на максимален рок на тешка работа во Сибир, е еден од санкционираните под „Магнитски“.
Кара-Мурза е близок соработник на опозициски личности како Немцов, соработува со Фондацијата Отворено општество на милијардерот (тогаш) Ходорковски. Првиот бил застрелан среде Москва, без многу напор да се најдат сторителите, вториот бил затворен, принуден да ја изгуби својата компанија и да емигрира.
УЛОГАТА НА ЕМИГРАЦИЈАТА ВО РУСИЈА Темата на емиграцијата во Русија ми се чини дека е важен елемент во руските херои. Ја видовме во нејзината најчиста форма кај Навални: знаеше дека ќе го уапсат, но се врати за да не им даде задоволство да се ослободат од него. Тој се вратил по речиси смртоносно трруење, а руските лекари лажеле и едвај го пуштиле да оди на лекување во Германија (сега велат дека повторно има нагло влошување на неговата здравствена состојба во колонијата од неразјаснети причини). Тој се вратил подготвен да умре, како во секоја херојска митологија.
Всушност, одлуката на Кара-Мурза е многу слична – наместо да остане со сопругата и децата во Америка, да се врати и да се вклучи во борбата за својата земја. Не само што има сериозна новинарска кариера во англосаксонскиот свет, туку има и британски пасош, што додава меѓународен скандал на неговата казна. Слична изјава дава и во едно од неговите интервјуа – нема да им го приреди ова задоволство да се ослободат од него.
Често слушате руски актери како признаваат дека емигрирале затоа што не биле херојски поединци. Гореспоменатиот Ходорковски, на пример, продолжува да ја поддржува демократската кауза со онолку пари колку што му останале, но би се изненадил ако се врати повторно да лежи некаде во Сибир. Емигрираа компјутерџии, финансиери или само слободољубиви. Но, единиците што се вратија ќе бидат симбол на долгото време поминато во руските зандани.
ПОСЛУШНОСТ ИЛИ ЛОГОР Најпознатиот руски емигрант од 19 век, Александар Херцен, не се решил да се врати дома и оддалеку ги пишувал своите огнени текстови, бидејќи, верувал дека сè уште нема услови за промена и една личност не може да направи ништо. Навистина, Ленин се враќа (некои велат дека Германците го враќаат во запечатен вагон), но тој само ги засилува тенденциите кон суровост и диктатура во руското општество и, како што велат, подобро ќе му беше во егзил.
Осип Манделштам се враќа по бурната интелектуална кариера во Западна Европа за да биде затворен, мачен и убиен. Сепак, тука има една нијанса. Режимот на Сталин цврсто ги затвори границите во 1930-тите, па емиграцијата престана да биде опција – дилемата беше послушност или логор. Тогаш стисокот се менува, на одредени поединци им се дава можност да се ослободат од режимот. На пример, во 1972 година Јосиф Бродски беше активно советуван да емигрира, што тој, како нехеројска (многу талентирана) личност, го направи. Во ГДР дури развија трговија со оние што сакаа да емигрираат: ги продадоа на ФРГ, со што воедно се ослободија од нив и ќе закрпеа дупка во буџетот. Но, режимот не враќа луѓе како Бродски, емигрантот е „неповратник“.
НОВИТЕ ИСТОМИСЛЕНИЦИ Денеска јасно влегуваме во следната фаза: новите неистомисленици можат да си заминат, да се вратат, но тоа се претвора во спектакуларен пропаганден спектакл. Некои се восхитуваат на храброста на херојот кој доброволно ја ставил главата на дрвото, други треперат од страв пред моќта на автократот, други се смируваат со мислата дека трајноста на политичките казни во Русија е директно зависна од политичката ситуација, која е крајно непредвидлив. („Не брзајте да се збогувате со мене“, им напиша Кара-Мурза на поддржувачите.)
И вака продолжува до денес оваа огромна земја, каде што се борат само единици – од Декебристите преку неистомислениците до опозиционери како Немцов, Навални и Кара-Мурза. Непроменливо поддржани од нивните неверојатно посветени сопруги, кои често ги следат во издржувањето на казната. Првиот дисидент Пјотр Чаадаев напиша: „Ние сме исклучок меѓу луѓето. Ние не сме дел од човештвото и постоиме само за да му дадеме голема лекција.’ Како што знаеме, авторот на овие зборови бил прогласен за луд и затворен.
ЛЕКЦИЈА ОД САМОЖРТВУВАЊЕ Која ќе биде големата лекција што ќе ја научиме од самопожртвуваноста на Кара-Мурза? Се сеќавам на крајот на Животот на Галилео на Бертолт Брехт. Андреас Сарати, шокиран од каењето на својата учителка, вели „Несреќна е земјата без херои!“. На што Галилео одговори со познатата реплика: „Несреќна е земјата на која и требаат херои“.
Се чини дека е напишано токму за денешна фашистичка Русија.
