Ерменија се надеваше дека Русија ќе ја поддржи. Но, тоа не се случи. Баку веќе прогласи победа во конфликтот во Нагорно-Карабах. Дали ова беше крајот на војната? Или тоа е повеќе увертира за нова?
ИВАН ПРЕОБРАЖЕНСКИ
Нагорно-Карабах капитулираше, армијата на самопрогласената Република Нагорно-Карабах е поразена и ќе биде распуштена. Што ќе се случи со ерменското цивилно население во регионот – ќе покажат преговорите. Ова е краткиот резултат од „антитерористичката операција“ во Нагорно Карабах, која Баку ја објави на 19 септември. Русија, чии војници се стационирани во регионот од 2020 година, не интервенираше.
КОБНА ГРЕШКА НА ЕРЕВАН Не така одамна, во мај оваа година, премиерот на Ерменија, Никол Пашинјан, изјави подготвеност да го признае територијалниот интегритет на Азербејџан, кој ќе го вклучи Нагорно Карабах. Единствениот услов што тој го постави: да се осигура безбедноста на Ерменците од Карабах. Ова беше принудна одлука на Ереван по поразот во војната во Нагорно-Карабах, која се водеше со Азербејџан во 2020 година.
Русија тогаш влезе во улогата на миротворец и наметна мировна мисија на Ерменија. Дури и тогаш, претседателот Путин не го криеше незадоволството на Москва кон ерменскиот премиер Пашинјан. Сега поранешниот шеф на руската држава и влада Дмитриј Медведев отворено го емитува истото несакање на неговиот озлогласен агресивен канал Телеграма. Но, тогаш на Ерменците им се чинеше дека нема алтернатива за историското пријателство со Русија. Овој сојуз, рекоа, е во интерес на самиот Кремљ.
Оваа претпоставка се покажа како грешка. Јавно го призна Никол Пашинјан во пресрет на предавањето на Нагорно-Карабах. Сепак, сознанието дојде предоцна. Обидот на Ереван да се сврти кон Запад неколку недели пред новата воена операција на Баку во Нагорно-Карабах повеќе не можеше да го одврати Азербејџан. Со билансот на силите – 60.000 добро вооружени азербејџански војници наспроти 2.500 на Карабах – исходот од војната беше однапред определен. Не траеше ниту еден ден.
ЗОШТО РУСИЈА ЈА „ИЗДАДЕ“ ЕРМЕНИЈА Има гласини дека Владимир Путин го разменил Нагорно Карабах за отстапки од Турција, која е стратешки партнер на Азербејџан. Се вели, на пример, дека би можело да станува збор за одбивање да се продолжи со испораките на украинско жито преку Црното Море. „Договорот за жито“ беше разговарано, меѓу другото, на средбата на Путин со турскиот претседател Реџеп Таип Ердоган на почетокот на септември во Сочи. Тоа можеби е вистина. Но, навистина не е важно во кој момент и во каква форма Русија одлучи да не ги исполни своите безбедносни обврски во регионот. Причините зошто го направила тоа се важни.
Претходно, руските власти со зборови и дела покажаа дека националните интереси на земјата вклучуваат поддршка за Ерменија. Таа е клучен сојузник на Русија во регионот. Москва продаваше оружје и на Азербејџан, но токму во Ерменија ја создаде својата воена база. Така продолжи се додека на власт не дојде Никол Пашинјан. После тоа, односот на Москва кон Ереван драматично се промени, но не како резултат на сложени стратегиски или геополитички калкулации, туку едноставно поради личната антипатија на Владимир Путин кон „премногу демократскиот“ ерменски премиер. За неколку месеци, сите руски стратегии во Јужен Кавказ беа напуштени: Русија практично престана да ја покровителствува Ерменија.
Згора на тоа, неподготвеноста се совпадна со неможноста – во февруари 2022 година, Русија започна целосна војна против Украина, но немаше ресурси да ја добие. Ниту, пак, имаше ресурси да го задржи Азербејџан дури и ако Путин одеднаш би се премислил.
Крај на конфликтот во Нагорно Карабах или почеток на нов?
По предавањето на Нагорно-Карабах остануваат две прашања. Првата – дали целото ерменско население ќе го напушти регионот, а ако не, кој и како ќе ја обезбеди безбедноста на оние што ќе останат? Меѓусебната омраза се гради со децении, ерменските трупи истераа десетици илјади Азербејџанци за време на првата војна во Карабах. А желбата за одмазда тешко дека ќе се олади.
Второто прашање е дали ова е крај на ерменско-азербејџанскиот конфликт. Договорот од 2020 година ја наведува посветеноста на Ереван да ги отвори транспортните врски меѓу Азербејџан и Автономната Република Нахчиван. Оваа азербејџанска ексклава има тесна граница со Турција. Во таа насока, Баку зборува за создавање на транснационален „Зангезурски коридор“.
Ерменија го гледа таквиот коридор како нарушување на нејзиниот територијален интегритет. Баку и Анкара веројатно ќе продолжат да бараат Ереван да го создаде и по победата во Нагорно-Карабах, што може да стане изговор за нова војна. И сè уште не е јасно кој можел да го спречи тоа.
