Ривалството меѓу САД и Кина е неизбежно, но сегашната демонизација на Кина во САД нема да помогне во обликувањето на соодветна стратегија за односите со Пекинг, смета Нај, професор на Универзитетот Харвард и поранешен помошник секретар за одбрана на САД.
Одлучувачкиот момент во воспоставувањето на „меката моќ“ – термин што вие го измисливте – како општо прифатен концепт на надворешната политика се случи во 2007 година, кога тогашниот кинески претседател Ху Џинтао на 17. Конгрес на Комунистичката партија рече дека е неопходно за Кина да го развие овој тип на моќ.
Користејќи приватни канали, кинеските власти ве контактираа во тоа време за да побараат совет како да пристапите кон ова. До кој степен Кина го следеше вашиот совет, особено во однос на земјите во развој, и дали тоа се промени под Кси Џинпинг?
– Мека моќ е способност да го добиете она што го сакате со придобивање на луѓето, наместо да користите принуда или да им плаќате. Кина ја црпи својата мека моќ од својата традиционална култура, импресивните економски перформанси и меѓународната програма за помош. Но, најмалку два проблеми ја поткопуваат неговата способност да генерира мека моќ.
Прво, Кина нема отворено граѓанско општество – клучен извор на привлечност – поради инсистирањето на КП да одржува строга контрола врз животите на луѓето и можностите за нивно независно доброволно здружување. Второ, Кина одржува – и поттикнува – тензии и конфликти со соседните земји, често поради територијални прашања. Институтот Конфучие во Њу Делхи не може да ја направи Кина поатрактивна ако кинеските сили убиваат индиски војници долж спорната државна граница на Хималаите.
Минатиот октомври се осврнавте на „длабоките, индиректни и непосредни причини“ на украинската војна, нагласувајќи дека фактот што сите состојки за огномет се на едно место не значи дека ќе има огномет. Откако Русија ја започна инвазијата на Украина, се зголемија стравувањата дека Кина може да го нападне Тајван и дека потенцијално може да има војна меѓу Кина и САД. Со свесност дека „не постои единствена иднина, туку низа иднини чија веројатност варира во зависност од чекорите што ги преземаме“, кои би биле најверојатните „длабоки, посредни и блиски причини“ за конфликтот околу Тајван?
– Длабоките причини за потенцијалната војна за Тајван лежат во Кинеската граѓанска војна (1927-1944). Комунистичките сили ја поразија националистичката влада предводена од Куоминтанг во континентална Кина, но не успеаја да го освојат Тајван, кој КП го смета за одметничка провинција. Американскиот претседател Ричард Никсон и кинескиот претседател Мао Це Тунг се договорија за формулата „една Кина“ за одложување на решавањето на конфликтот. За да го зачуваат статус квото, САД се обидоа не само да ја одвратат Кина од употреба на сила, туку и да го одвратат Тајван да ја провоцира Кина со формално прогласување независност.
Индиректните причини би биле зголемувањето на кинеската воена моќ во регионот и зголеменото чувство на посебен национален идентитет кај тајванското население. Блиската причина – искрата што би го запалила тајванското буре барут – може да биде некој неочекуван настан што ќе ја натера Кина да реагира, како што е поморска блокада што би довело до потонување на кинески брод. Мислам дека руската инвазија на Украина не ја промени многу таа пресметка.
„Доколку кинеско-американските односи беа игра со карти, може да се каже дека на Америка и нејзините традиционални сојузници им беше дадена добра рака, особено во светло на растечките економски, демографски и политички предизвици со кои се соочува Кина“, напишавте во март. Без разлика на ова, вие се грижите дека „политичкиот фанатизам“ во САД води кон „создавање хистерија“ што ќе го оневозможи спроведувањето на американската „победничка стратегија“. Како внатрешната политика ја нарушува американската политика кон Кина – инаку едно од ретките прашања за кои двете партии се согласуваат – и какви политички ризици може да произлезат како резултат на тоа, особено кога САД се приближуваат до следните претседателски избори?
– Интензивната конкуренција на домашната политичка сцена на САД поттикна постојана ескалација на демонизацијата на Кина и наративот за нова Студена војна. Ривалството меѓу САД и Кина не може да се игнорира, но неговото демонизирање е лоша насока за изнаоѓање стратегија.
САД и Кина се многу повеќе меѓузависни отколку што беа САД и Советскиот Сојуз за време на Студената војна; нивните врски ја вклучуваат економијата, борбата против климатските промени и здравјето. Трезната стратегија треба да го има ова на ум. Можеби, на пример, има смисла да им се забрани на кинеските компании пристап до чувствителни телекомуникации, но не следи дека треба да ја забраниме и употребата на кинески соларни панели.
„Украинскиот пример покажува дека меката моќ е сè уште релевантна“, изјавивте неодамна. Но, за Европската унија, украинската војна ја истакна важноста на воената „тврда моќ“. Дали ЕУ е на пат да развие балансирана стратегија за „паметна моќ“, која ќе содржи и тврди и меки компоненти?
Паметната моќ е способност да се комбинира тврда и мека моќ во ефикасна стратегија што овозможува двата аспекта меѓусебно да се зајакнуваат. Пред да започне Русија инвазијата врз Украина Им велев на моите европски пријатели дека колку што ја ценам нивната мека моќ, тие треба да ја комбинираат со повеќе тврда моќ. Би се рекло дека, без намера да го стори тоа, Владимир Путин им го реши тој проблем.
Идејата за мека моќ произлезе од вашите напори да се спротивставите на ставот што доби на интензитет во текот на 1980-тите дека САД се сила во опаѓање. Настаните во 21 век – војните на САД во Ирак и Авганистан, подемот на Кина и предизвикот што Русија го поставува пред НАТО и на целиот Запад – го оживеаја тој наратив. Дали работите овој пат се поинакви?
– Откако САД станаа доминантна светска сила во 1945 година, имаше неколку фази во кои се веруваше дека нивната моќ е во опаѓање. Перцепциите за САД се циклични по природа. Апелот на Америка се намали за време на инвазијата на Ирак, но повторно се зголеми за време на Барак Обама. Сличен пад е забележан и во периодот кога претседател беше Доналд Трамп, за победата на Џо Бајден во 2020 година да доведе до нов раст. Мислам дека тој пресврт на циклусот ќе продолжи.
Во книгата „Дали моралот е важен? Претседателите и надворешната политика од ФДР до Трамп од 2020 година“, создадовте графикон за етиката на одлуките на секој претседател. Бајден официјално потврди дека ќе се кандидира за нов мандат. Како го оценувате неговиот досегашен настап?
– Единствената правична оценка би била „нецелосна“. Од негативна страна, повлекувањето од Авганистан беше несмасно извршено и тој не успеа да формулира кредибилна трговска политика за Азија. Позитивната страна е што ја врати довербата во нашите сојузи, ја врати Америка во меѓународните институции, сериозно го сфаќа проблемот со климатските промени и добро се справува со ситуацијата со Украина. Плусовите ги надминуваат минусите, но се уште е рано за конечна оценка за неговиот настап.
