Велика Британија се подготвува за тектонски политички пресврт, исход што не е виден на Островот повеќе од 100 години. За една година на власт, Стармер и Лабуристите се вратија како малку премиери и партии во поновата историја
АНТОНИЈА ХАНДЕБАКА
Откако ги победија ториевците, традиционалната партија на горната класа на Велика Британија, на неодамнешните локални избори, Најџел Фараж, лидер на партијата Реформа Велика Британија, е во потрага по гласачи во Лабуристичката партија на премиерот Кир Стармер.
Реформа Велика Британија на Фараж се покажа како втора политичка сила на Островот на неодамнешните локални избори. Во голем број изборни единици, тој ги престигна ториевците, оставајќи ги на третото место во однос на поддршката на гласачите.
Најновите анкети покажуваат дека партијата продолжува да расте (ториевците паднаа на четвртото место, зад либералните демократи). Покрај тоа, доколку изборите се одржат денес, судејќи според резултатите од анкетата, „Реформа Велика Британија“ би била најголемата британска партија според бројот на гласови, иако би било тешко да се најде партнер за коалициска влада. Затоа Фараж, убеден дека има реална шанса на национално ниво, или барем сакајќи да му создаде главоболка на Стармер, се свртува кон електоратот на лабуристите.
„Премиерот ја изгуби врската со работниците. Истите тие работници ќе гласаат за „Реформа Велика Британија“ на следните избори и ќе ја соборат лабуристичката влада“, планира да каже Фараж во својот прв голем говор по неговиот триумф на „Реформа Велика Британија“ на локалните избори. Фараж планира да го предизвика Стармер да му се придружи во паб на северот од Англија, традиционален регион на работничката класа, лабуристичко население во земјата, и да се напие пиво кое е поблиску до англискиот работник, се наведува во соопштението за медиумите.
Дали Фараж навистина може да стане англискиот Доналд Трамп и да го повтори својот успех крадејќи ги гласовите на работничката класа од левицата? Такво сценарио не е многу веројатно. Сепак, има доволно простор за загриженост, особено ако се земе предвид дека, покрај Фараж, барем уште две „маргинални“ партии во големите европски земји имаат голема шанса на следните избори. Француската политичарка Марин Ле Пен има реални шанси да победи на претседателските избори во 2027 година ако може да се кандидира. А Алтернатива за Германија, партија со неонацистички корени која практично ја освои Источна Германија на последните избори, судејќи според најновите анкети, продолжува да ја освојува германската јавност. Според резултатите од најновите анкети, АфД и ЦДУ-ЦСУ се изедначени со 24 проценти на национално ниво, а една анкета покажува дека АфД ја надмина ЦДУ по популарност дури и пред да биде изгласан сегашниот канцелар од нивните редови.
Стармер се соочува со сличен предизвик. До неодамна, Реформ УК се сметаше за партија на конзервативни „ренегати“, а денес некои анкети ѝ даваат поддршка од 29 проценти. Според последната анкета на YouGov, Лабуристичката партија падна на 22 проценти, Либералните демократи на 17, а Конзервативците на историски најниска поддршка од 16 проценти.
Фараж ја гледа најновата можност за привлекување гласови во предлози поврзани со две жешки теми во секторот на британската социјална политика. Затоа, Фараж ќе се обиде да ја укине одлуката од 2017 година според која детскиот додаток во Велика Британија (со некои исклучоци) го добиваат само семејства со до две деца. Оние со повеќе деца не можат да сметаат на финансиска поддршка за други деца. Понатаму, Фараж сака да ги врати еднократните плаќања во готово за пензионерите, наменети за плаќање на дел од трошоците за греење во зимскиот период. Зимскиот надоместок за греење беше укинат минатиот јули како дел од реформата на буџетот на Лабуристичката партија.
Дека британскиот електорат се движи кон десно беше јасно по последните парламентарни избори на кои победи Лабуристичката партија. Иако поради британскиот изборен систем кој не им е наклонет на малите партии, тие не добија повеќе од пет места во Долниот дом, реформаторите освоија 14 проценти од гласовите (британскиот Долен дом има 650 места).
Нивната популарност расте, за разлика од онаа на Стармер. Покрај тоа, премиерот и лабуристите се соочуваат со своите најлоши бројки во 40 години британска политика. Малку премиери и партии направија таков камбек по една година на власт – тие моментално имаат најмногу само околу 25 проценти поддршка од гласачите.
Позицијата на владејачката партија е потешка од онаа на опозицијата. Додека Стармер и неговиот кабинет мора да донесуваат непопуларни одлуки обидувајќи се да го поправат неповолниот тек на британскиот брод, Фараж нема такви проблеми.
Стармер мора да привлече инвеститори, тој мора да балансира помеѓу Доналд Трамп и Европската Унија. Во тој период, Фараж се држи до главните теми што ги интересираат гласачите, а во Британија тоа се имиграцијата, економијата и здравството.
Рејчел Ривс, министерката за финансии на Стармер, е под најсилен напад од јавноста која не се согласува со владините политики за намалување на социјалните трошоци, укинување на пензиските бенефиции, намалување на зелените инвестиции и зголемување на даноците. Сепак, владата тврди дека ова е неопходно и забележува дека продуктивноста на британската економија се влошува, јавниот долг е највисок од 60-тите години на минатиот век, а трошоците за задолжување се зголемуваат.
Но, кога станува збор за гореспоменатите социјални политики, мислењата се поделени дури и во самата Лабуристичка партија. Стармер и неговиот министер за финансии неодамна објавија дека ќе бараат начин да им помогнат на пензионерите да ги платат зимските комунални услуги, а беше споменат и детски додаток. Сепак, ако го сторат тоа, Ривс ќе треба да најде други приходи за да ја пополни дупката во буџетот од 5 милијарди фунти.
За разлика од Фараж, кој не е оптоварен со притисоците од водењето на земјата, владејачката партија на Велика Британија предупреди дека можеби нема да биде можно да се постигне тоа до оваа зима.
Укинувањето на додатокот за третото и секое следно дете го воведе конзервативната влада во 2017 година. Сегашниот лидер на британските конзервативци, Кеми Баденох, рече дека „кои не можат да си дозволат повеќе деца, не треба ни да ги имаат“. Сепак, додека го бранеше принципот на помагање на пензионерите за греење, таа додаде: „Не мислам дека богатите пензионери треба да ја добијат таа помош“.
Во најновите анкети, Reform UK бележи зголемување на поддршката кај сите возрасни групи. Најголемиот процент на гласачи на возраст меѓу 45 и 64 години сега го поддржуваат Фараж. Досега, оние во најстарата група гласачи – Британци над 65 години – најмногу гласаа за Конзервативците. Меѓутоа, сега таа група е и за Reform UK. Младите луѓе под 35 години најмногу гласаа за Лабуристите. Анкетите покажуваат дека денес тие гласачи се префрлаат или на Фараж или на помали левичарски партии како Зелените или Либералните демократи.
Она што со децении беше де факто двопартиски систем, сега се фрагментира. Фараж користи низа горливи прашања во британската политика за да ги придобие гласачите на своја страна. Тој одби да ги критикува синдикатите што штрајкуваа во Бирмингем и ја поддржа национализацијата на „Бритиш Стил“, која моментално е во сопственост на кинеска компанија. Владата, исто така, ја разгледува оваа можност. Аналитичарите ја споредуваат неговата стратегија со онаа на неговиот пријател Доналд Трамп во Соединетите Држави. Сегашниот републикански претседател зеде голем дел од гласовите на американските работници кои традиционално гласаа за Демократската партија. Фараж, исто така, истакнува дека неговата партија досега беше жртва на перцепцијата дека гласот за нив е потрошен глас. „Сега е јасно дека со гласање за „Реформа Велика Британија“, ќе добиете реформа на Велика Британија“, соопшти партијата. Анџела Рејнер, вицепремиерка Стармер, рече дека Фараж е „продавач на магла“. Ками Баденок застана зад неа, додавајќи дека гласот за Фараж би бил многу лош за Британија. „Ова е човек кој е способен да каже сè само за да победи на изборите. Ние го избираме тешкиот пат – не ветуваме она што не можеме да го исполниме.“ И покрај сè, Британците се доволно незадоволни за да ја изберат „Реформ УК“ сè почесто на анкетите. „Има промени во ставот на гласачите. Важно е да не се фокусираме само на образованите гласачи од средната класа, во спротивно Фараж ќе ја преземе нашата традиционална база на гласачи“, изјави за „Бритиш тајмс“ висок извор од Лабуристичката партија.
Последниот пат кога Велика Британија била управувана од премиер кој не бил од Конзервативната (ториевска) или Лабуристичката партија бил Дејвид Лојд Џорџ, кој бил член на Либералната партија. Тој бил премиер од 1916 до 1922 година за време и веднаш по Првата светска војна.
По неговиот мандат, Либералната партија ја изгубила својата политичка доминација, а британскиот политички систем сè повеќе се кристализирал околу две големи партии: Конзервативците (ториевците) и Лабуристите. Оттогаш, сите британски премиери доаѓаат исклучиво од тие две партии.
Значи, повеќе од 100 години во Британија, ниту либералите ниту другите помали партии не ја држеле власта.
(авторката е новинарка на загрепски Глобус)
