ЈАН-ВЕРНЕР МИЛЕР
Нема апсолутно никакви докази што би ги поткрепиле тврдењата дека француското судство дејствувало во корист на одредени политички кругови или, што е уште поважно, дека ја таргетирале лидерката на крајната десница таму: наводните аргументи што ја ставаат политиката над законот едноставно не држат вода
На крајот на март, француски суд ѝ изрече петгодишна забрана на Марин Ле Пен да извршува јавни функции врз основа на тоа што нејзината крајно десничарска партија, Национален собир (RN), систематски злоупотребувала средства од јавни фондови во вредност од над четири милиони евра. Парите наменети за плати на членовите на Европскиот парламент наместо за тоа беа искористени за покривање на трошоците за активностите на РН во Франција.
Ле Пен се жали на пресудата, а нејзините поддржувачи не се единствените кои ја сметаат казната за проблематична. И некои веродостојни либерални гласови ја застапуваат позицијата според која би било подобро да ѝ се дозволи на Ле Пен да се кандидира на претседателските избори во 2027 година и со тоа да им се остави на гласачите да ја оценуваат. Но, аргументите што ја ставаат политиката над законот се длабоко фалични.
Еден од тие аргументи го одразува тврдењето на потпретседателот на Соединетите Американски Држави, Џ.Д. Венс, дека европските политички елити не им веруваат на своите граѓани. Според неговото толкување, тие елити немаат проблем со поништување на резултатите од изборите ако исходот од гласањето не е во согласност со нивните желби. Како пример, тој ги зеде минатогодишните претседателски избори во Романија, кои беа прогласени за неважечки откако кандидатот на крајната десница Калин Ѓордеску победи во првиот круг. Наведувајќи дека Ѓордеску не постапил „во согласност со изборните прописи“, романското изборно тело му забранило да се кандидира за функција (на повторените претседателски избори што ќе се одржат во мај, ур.).
Популистите секогаш тврдат дека се жртви на корумпираните либерални елити, а пресудите што им се изречени се презентирани како доказ дека постои таков заговор. Но, тој наратив не е создаден од судски случаи, туку од самите популисти
Европските елити се обидуваат да ги држат крајнодесничарските партии подалеку од власта, дури и без да воведуваат забрани. Најважниот неодамнешен пример е повторно воведениот санитарен кордон во Германија: сите мејнстрим партии ветија дека нема да влезат во коалиција со Алтернатива за Германија (AfD), која беше втора на парламентарните избори во февруари.
Но, апсолутно нема никакви докази што ја поткрепуваат тезата дека француското судство дејствувало во корист на одредени политички кругови или, што е уште поважно, дека ја таргетирало Ле Пен. Многу други француски политичари – како што е поранешниот премиер Франсоа Фијон, кој беше фаворит на едни претседателски избори – беа осудени за финансиски злоупотреби. Дури и поранешни претседатели биле осудени за корупција, како што е Никола Саркози. Ле Пен отсекогаш била застапник на строги казни во вакви случаи, но сепак денес таа некако верува дека граѓаните треба да ја преземат улогата на врховниот суд.
Постои фундаментална разлика помеѓу санкционирање на кандидат за јавна функција поради неговото незаконско однесување и отстранување на цела политичка опција од изборното мени. Оваа втора можност е карактеристична за пристапот познат како „милитантна демократија“, за кој Германија е репрезентативен пример. Таму, цела партија е држена во изолација затоа што нејзината програма и лидерите повикуваат на уништување на либерално-демократскиот поредок.
Легитимноста на ваквите забрани може да се дискутира, бидејќи, има смисла да се грижиме за можноста активностите насочени кон зачувување на демократијата да на крајот ѝ наштетат. Но, тоа не е случај кога станува збор за казната изречена на Ле Пен. Нејзината партија ќе учествува на изборите и, иако РН отсекогаш била семеен бизнис на семејството Ле Пен, би било бизарно да се тврди дека зачувувањето на демократијата бара таа да остане таква.
Покрај тоа, благоста кон популарните политичари кои го прекршиле законот може да има сериозни последици за демократијата како таква. На крајот на краиштата, ова би испратило порака дека таквите личности се над законот – како што е сега случајот во САД, каде што Врховниот суд пресуди дека претседателот Доналд Трамп е имун од кривично гонење за сите дела извршени како дел од неговите должности како шеф на државата.
Имаше набљудувачи кои претпоставуваа дека врз основа на ова, Трамп може да извлече некаква лекција од бројните проблеми со законот од кои едвај се извлече (две импичменти, да не ги спомнуваме), но тоа само го охрабри. Неговиот втор претседателски мандат е веќе парада на немоќ, одраз на неговото верување дека тој е оној кој пропишува каков е законот. Уште полошо од тоа, многу гласачи ќе заклучат дека постапките на Трамп се генерално во ред, штом елитните институции како Врховниот суд навистина му го дадат заслуженото.
Понижувањето кон популарните политичари, исто така, ризикува да стане перверзен поттик за влегување во политиката со цел да се избегне одење на суд. Силвио Берлускони влезе во политиката во 1990-тите, делумно затоа што знаеше дека е под истрага за поткуп и даночно затајување. Во следните две децении, тој успеа да го избегне законот, а во 2013 година, поради затајување данок, му беше забрането да извршува јавни функции две години и беше осуден на општествено корисна работа.
Оние кои се скептични во врска со целосната примена на законот кога станува збор за популистичките лидери, исто така тврдат дека пресудите изречени на таквите политичари им даваат можност да се претстават како маченици – па дури и да ја зголемат својата популарност. Значи, Ле Пен сега се претставува како жртва на „лов на вештерки“ што го започнаа елитите со цел да ја доведат до нејзината „политичка смрт“.
Но, популистичките политичари секогаш тврдат дека се жртви на корумпираните либерални елити кои го игнорираат „народот“ и се стремат да ги маргинализираат нивните автентични претставници. Секако, пресудите изречени на гласачи кои ги поддржуваат популистичките политичари можат да се претстават како доказ дека постои таков заговор на елитите. Но, тој наратив не е создаден од судски случаи, туку од самите популисти.
Дополнителна причина за загриженост е тоа што пресудите изречени на самопрогласени антиестаблишмент политичари можат да ја поткопаат довербата во судскиот систем, а во овој случај да ја зајакнат долгогодишната одбивност што Французите ја имаат кон „судиите на власт“. Но, дури и по ова прашање, критичарите погрешно сфатија: популистите рутински ги напаѓаат независните судии како „непријатели на народот“.
Наместо да прават непотребни отстапки во примената на владеењето на правото, политичарите – како и адвокатите, новинарите и членовите на академската заедница – треба да инсистираат дека принципот на судска непристрасност е од клучно значење за да се обезбеди правдата и да се зачува она што судиите кои пресудија во судскиот процес против Ле Пен и неговите соработници го нарекоа „демократски јавен ред“.
(авторот е професор по политички науки на Принстон)
