Дали растот на минималната плата сепак ќе ја зголеми вработеноста, наместо да ја намалува? Во Германија растот на минималните плати во 2014 година ја зголеми вработеноста!
ДАНИЦА ПОПОВИЌ
Постои една работа каде што економијата е невозможна: невозможно е (или неморално) да се прават лабораториски експерименти. Така, никогаш нема да знаеме што би се случило кога сите луѓе би имале еднакви плати, ако ги укинеме парите, или ТВ рекламите, или што и да е. На економистите им останува само да ги истражат настаните што веќе се случиле и да ја пронајдат исправноста меѓу нив. И таму ги чека стапица: има море од причинско-последични врски околу секој настан, така што причината за промената лесно може да се припише на погрешна – или помалку важна причина. И како да се подобри работата отколку – со враќање на експериментот?
Токму тоа се случи со овогодинешната Нобелова награда за економија – доделена на научници кои „целосно ја преобликуваа емпириската работа во економијата“, како што соопшти Шведската кралска академија на науките. Како го постигнаа тоа? Со воведување на единствениот преостанат начин на експериментирање – природниот експеримент. Така, кога само еден фактор се менува во два поврзани случаи, тоа го отвора патот за истражувачите да дојдат до сигурен заклучок за тоа која е доминантната причина за исходот.
Дејвид Кард, Џошуа Ангрист и Гвидо Имбенс тргнаа по тој пат. Овие тројца научници и пријатели (од кои последните двајца се свадбени кумови) ни ги понудија резултатите од низата природни експерименти, кои јасно ги откриваат причините за низа економски промени. Само, која е каузалноста? Универзална? Локално? Привремено? Тоа останува да се види.
Првиот голем заклучок е за минималните плати, за кои економската теорија отсекогаш тврдеше дека предизвикува зголемување на невработеноста – а овогодинешниот нобеловец, Дејвид Кард, пред речиси три децении, во 1994 година, емпириски го покажа спротивното: дека зголемувањето на минималните плати во американскте ресторани за брза храна предизвикаа невработеност. Кога минималната плата беше зголемена во Њу Џерси – а не во соседна Пенсилванија – имаше природен експеримент: во тие држави речиси сè беше исто освен – минималната плата. И се покажа дека растот на минималната плата не ја намали вработеноста, напротив: имаше благ пораст на вработеноста!
Самиот автор, Дејвид Кард, го објасни овој настан со фактот дека растот на минималната плата ја зголеми куповната моќ на сиромашните работници, кои самите почнаа да ги трошат своите плати во ресторани за брза храна. А тие ресторани го доживеаја растот на минимумот како вистински директен ветер во грб!
Дали е толку урнат теоретскиот став дека растот на минималните плати ја намалува вработеноста? Сигурно не. Ниту Нобеловиот комитет ниту Дејвид Кард не го тврдат тоа. Ако е така, веројатно нема да бидат потребни три децении за овој заклучок да биде награден. Наградата дојде поради методологијата – природен експеримент – и знаењето стекнато на тој начин.
Останатите двајца нобеловци и свадбени кумови годинава ја добија наградата пред се поради методологијата, па поради природниот експеримент. Еден од нив, Џошуа Ангрист, го стави поднасловот „Како подобар метод на истражување ја отстранува измамата од економетријата“ во една од своите написи, нагласувајќи дека природниот експеримент полесно открива заклучоци кои класичната економетрија често ги комплицира отколку што фрла светлина. На пример, еден од заклучоците донесен од Имбенс и Ангрист е дека е погрешно да се каже дека наставните програми на елитните училишта треба да станат модел за јавна образовна програма. Бидејќи, тврдат, резултатите што ги постигнуваат елитните училишта се последица на крајно строгата селекција при запишувањето во овие училишта, а не на самите наставни програми – затоа не треба автоматски да се земаат за модел.
Со многубројните резултати дека поголем број на завршени години школување неминовно ги зголемува приходите, дека имиграцијата не предизвикува невработеност во средини каде што се случува, што треба да заклучиме? Дали растот на минималната плата сепак ќе ја зголеми вработеноста, наместо да ја намалува, како што тврди економската теорија? Овде, видовме дека зголемувањето на минималните плати во Германија во 2014 година, исто така, ја зголеми вработеноста, во голем дел затоа што се совпадна со фазата на продолжен просперитет. Или последното, дека фабриката Геокс ја напушти Србија, се уште најавува дека минималната плата ќе се зголеми на 35.000 динари, што автоматски создава притисок за раст на сите плати во државата?
Секако, природниот експеримент ќе ги направи економистите попаметни – или барем повнимателни отколку што некогаш беа.
