СЛАВОЈ ЖИЖЕК
Она што владата го претставува како план за влез на глобалните пазари, младите српски граѓани го гледаат како измама за прикривање на корупцијата, продажба на национални ресурси на странски инвеститори под сомнителни услови и постепено елиминирање на опозициските медиуми
Нешто важно се случува во Кина и тоа треба да го загрижи политичкото раководство. Помладите Кинези се сè повеќе склони кон пасивна резигнација, совршено опишана со новата популарна изрека bai lan („нека гние“). Роден од економско разочарување и општа фрустрација од културата на жртвување, Баи Лан ја отфрла машинеријата на секојдневниот живот и повикува на минимум работа. Личната благосостојба е поважна од напредувањето во кариерата.
Истата тенденција се рефлектира и во друга неодамнешна изрека: танг пинг („прави се мртовец“) што е сленг неологизам што означува предавање пред немилосрдната социјална и професионална конкуренција. И двата изрази зборуваат за отфрлање на притисокот за постигнување високи цели и социјален ангажман, кои се сметаат за губење време.
Минатиот јули, CNN објави дека многу кинески работници ги заменуваат стресните канцелариски работни места за флексибилна физичка работа. Како што објасни една 27-годишна жена од Вухан: „Сакам да чистам. Како што се подобрува животниот стандард (ширум земјата), побарувачката за услуги за домаќинство се зголемува… Чувствувам помал ментален притисок. И јас сум полна со енергија секој ден“.
Ваквите ставови се опишуваат како аполитични, додека младите истовремено го отфрлаат и активниот отпор кон властите и каков било дијалог со нив. Но, дали тоа е сè што останува за отуѓените?
Тековните масовни протести во Србија укажуваат на други можности. Демонстрантите не само што признаваат дека има нешто гнило во државата Србија, туку бараат да се запре ова гниење.
Протестите започнаа во ноември минатата година во Нови Сад, откако се урна натрешница на неодамна реновирана железничка станица, при што загинаа 15 лица, а двајца беа тешко повредени. Оттогаш, демонстрациите се проширија во 200 српски градови и населени места, собирајќи стотици илјади луѓе, што ги направи најголемото студентско движење во Европа од 1968 година.
Очигледно е дека уривањето на натрешницата беше само искрата што го запали фитиљот на насобраното незадоволство. Револтот на демонстрантите опфаќа многу прашања, од неконтролираната корупција и еколошката штета (владата планира да ископува литиум) до општиот презир со кој српскиот претседател Александар Вучиќ се однесува кон граѓаните. Она што владата го претставува како план за влез на глобалните пазари, младите српски граѓани го гледаат како измама за прикривање на корупцијата, продажба на национални ресурси на странски инвеститори под сомнителни услови и постепено елиминирање на опозициските медиуми.
Но, што е тоа што ги прави овие демонстрации уникатни? Демонстрантите постојано повторуваат: „Немаме политички барања и се држиме на дистанца од опозициските партии. Едноставно бараме институциите на Србија да работат во интерес на граѓаните“. Студентите се фокусирани на инсистирање на транспарентност на документацијата за реновирање на железничката станица во Нови Сад, за пристап до сите документи за несреќата, за отфрлање на обвиненијата против уапсените за време на првиот антивладин протест во ноември и за кривично гонење на оние кои ги нападнаа студентите на протестите во Белград.
На овој начин демонстрантите настојуваат да го скратат процесот што и овозможи на владејачката партија да ја зароби државата преку контрола на сите институции. Од своја страна, режимот на Вучиќ реагираше бурно, но и со техника позната во боксот како „клинч“: кога борец ги обвиткува рацете околу противникот за да го спречи слободно да удира.
Колку е Вучиќ во паника, толку е поочаен во обидите да постигне некаков договор со демонстрантите. Но, тие одбиваат каков било разговор. Тие ги прецизираа своите барања и несомнено инсистираат на нив.
Традиционално, масовните протести се потпираат, барем имплицитно, на заканата од насилство, во комбинација со отвореноста за преговори. Но, овде го имаме спротивното: демонстрантите во Србија не се закануваат со насилство, туку го отфрлаат дијалогот. Оваа комбинација предизвикува конфузија, како и отсуството на очигледни водачи на протестите. Во таа строга смисла, овие протести имаат некои сличности со bai lan.
Во одреден момент, се разбира, ќе треба да влезе во игра и организираната политика. Но, засега, „аполитичкиот“ став на демонстрантите создава услови за нова политика, наместо друга верзија на истата стара игра. За да се постигне закон и ред, теренот мора да се расчисти.
Тоа би било доволна причина остатокот од светот безусловно да ги поддржи протестите. Тие докажуваат дека едноставниот, директен повик за закон и ред може да биде посубверзивен од анархичкото насилство. Граѓаните на Србија сакаат владеење на правото без непишани правила кои овозможуваат корупција и авторитарно владеење.
Демонстрантите се далеку од старата анархична левица која доминираше на демонстрациите во 1968 година во Париз и низ Западот. Откако 24 часа го блокираа мостот на Дунав во Нови Сад, младите демонстранти решија да го продолжат собирот за уште три часа за да го исчистат просторот зад нив. Можете ли да замислите парижани да чистат откако полицијата беше каменувана во 1968 година?
За некого оваа политички мотивирана аполитичност на демонстрантите во Србија можеби изгледа лицемерна, но всушност е сигурен знак за нивниот радикализам. Тие одбиваат да се занимаваат со политика според постоечките (најчесто непишани) правила и бараат суштински промени во начинот на работа на основните институции.
Најголемиот лицемер во оваа приказна е Европската Унија, која се воздржува од притисок врз Вучиќ од страв дека ќе се сврти кон Русија. Претседателката на Европската комисија Урсула фон дер Лајен ги поддржа грузиските граѓани во нивната „борба за демократија“, но не го спомна бунтот во Србија, земја која е формален кандидат за членство во ЕУ од 2012 година. ЕУ го остава Вучиќ да прави што сака бидејќи вети стабилност и извоз на литиум, кој е клучен за производството на електрични возила..
Отсуството на критики од ЕУ, дури и кога беше обвинет за изборна измама, постојано го остави граѓанското општество во Србија на цедило. Затоа, не е чудно што српските студенти не го носат знамето на ЕУ. Идејата за „обоена револуција“ како што за првпат беше лансирана во Украина пред 20 години за да се „приклучи на демократскиот Запад“ повеќе не е адекватна. ЕУ достигна уште една политичка ниска точка.
