Со трошење на сета своја енергија на односите меѓу Србија и Косово, ЕУ и САД многу помалку ќе се занимаваат со внатрешните работи во Србија, а тоа е отстапка што Вучиќ ја добива доколку биде соработувач до крај. За ова е свесна и опозицијата која вели дека ќе си купи уште десет години на власт, но тоа е веќе наш проблем или успех – зависи од кој агол гледате. Се додека трае војната, нема да има многу простор за приказната за демократијата, тоа е јасно, о
собено ако нема многу потреба од тоа
СЛОБОДАН ГЕОРГИЕВ
Кога ќе се напише некоја историја на Балканот и Србија за тоа како изгледале првите неколку децении од 21 век, периодот меѓу двата септември, тој од 2022 година и тој од 2023 година, може да биде означен како клучен во воспоставувањето односи кои ќе влијаат на времето кое потоа следело.
Имено. деветти месец 2023. Се вели дека 150 дена по потпишувањето на новиот договор за нормализација ќе се одржи конференција на која ќе се утврдат значителни финансиски средства за Србија и Косово, како своевиден морков за постигнатиот мир.
Што беше откриено зад затворени врати во септември 2022 година, кога порталот на албански јазик Албенијан пост објави т.н. План Шолц – Макрон, сега се покажува како вистинит, а настаните што следеа може да се гледаат од друга перспектива.
СЕКОЈ НА СВОЕТО Србија, односно нејзиниот претставник и преговарач Александар Вучиќ, премина од тоа што не го гледаше тој план, не сакаше да го земе во свои раце, до тоа дека не се зборува за никаков план каде „терористичкото ѓубре Курти“ ги малтретира Србите. до изјавата дека планот е прифатен, но ништо не се потпишува додека не се формира Заедницата на српските општини.
Гледано од уште поширока перспектива, во последните 11 години колку што Вучиќ беше на власт во Србија, односите меѓу Белград и Приштина доведоа до тоа дека Белград сега сака да има каква било „победа“ и смета дека формирањето на ЗСО би било доволно за „српскиот национален интерес“. Никој веќе не зборува за српскиот Устав, но никој не зборува ниту за признавање на Косово како независна држава.
Водачите на преговарачкиот процес, претставникот на ЕУ Мирослав Лајчак и американскиот пратеник Габриел Ескобар, го тргнаа од масата она што најмногу ги иритира двете страни и доведоа до потпишување договор со кој Србија и Косово треба да почнат да ги регулираат своите односи како добри соседи,без разлика што Косово верува дека е независно, а Србија смета дека Косово е дел од Србија.
Ако првиот договор за нормализација од април 2013 година, познат како Бриселски договор, доведе до фактот дека српските институции формално повеќе не постојат на Косово и дека Приштина воспостави контрола врз целата територија, формално, тогаш овој нов договор треба да ги регулира односите, така што луѓето можат слободно да живеат, да се движат и да патуваат, а предметот на препознавање е оставен настрана за некое идно време.
Веројатно секој ќе го прикаже овој развој на настаните како своја победа и тоа не е лошо, а останува надежта дека оваа победа ќе донесе поголема сигурност и повеќе можности за луѓето кои живеат на овие простори. Тоа беше пораката на министерот за надворешни работи на ЕУ, Јосеп Борељ по средбите со Вучиќ и Курти во Брисел. По таа средба конечно беше објавен текстот на договорот за кој е постигнат договор и кој треба формално да биде потпишан во наредните недели, што би можело да го направи, тогаш така изгледаше од српска страна премиерката Брнабиќ
ФОРМАЛНИ И НЕФОРМАЛНИ Сепак, нема радост на ниту една страна по Брисел и пред времето кога договорот мора да се спроведе, што е можеби добар знак дека е постигнат одржлив договор. Иако Вучиќ не се фали со тоа, тој успеа во најмалку две работи: прво, со инсталирањето на идејата за ЈСО во бриселскиот договор, и постави висока граница на Приштина во која сите се закануваат на можноста Србите да имаат некаква автономна тела и органи во независно Косово, а второ, темата за формално признавање на Косово привремено ја симна од маса, затоа што веќе никаде не се споменува.
Разбирливо, успехот на активностите на Вучиќ голем дел од неговите политички противници и јавноста која ја критикува неговата политика го гледаат како пораз: имено, ЗСО е отстапување од српскиот Устав и се наведува дека фактот што се бараат посебни права за Србите и СПЦ на Косово значи признавање на Косово. Дополнително, вториот резултат на Вучиќ – дека не се зборува за признавање – се негира со аргументот дека немањето формално признавање не значи ништо затоа што Србија ќе признае се’ друго што е привилегија на Република Косово, што треба да значи дека тие се „ како и формално признати“.
Но, меѓу поимите „Признавам“ и „Никогаш нема да признаам формално“ постои голема празнина во која дипломатијата и политиката можат да направат чуда.
Пред да се случи тоа, „десницата“ веќе го прогласи Вучиќ за предавник, објасни дека ја предал „светата српска земја“, што за него е одлична позиција и максимално ја користи на сите телевизии и социјални мрежи. Ги пушти „десничарите“ да татнеат, се стави во улога на жртва, го кажа она што не го ни спомнаа како да кажал, го засили конфликтот до степен што нему му одговара и за да се покаже како единствена опција за нормална Србија („види ги овие другите какви што се“), и да имаш страшило пред светот („ако не сум јас, еве ги овие, па пробај да се договориш со нив“).
И сето тоа е промотивен пакет кој се сервира на јавноста во Србија, а за кој Вучиќ доби шестмесечен простор од „партнерите од Запад“, бидејќи тие, на крајот, не ги интересира исходот во Србија, туку во отстранувањето на можноста за воен конфликт на Балканот, особено сега кога има голема војна на истокот.
Каков е конечниот договор и што пишува во договорот што е објавен на порталот на Европската комисија? Во основа, Белград и Приштина не треба да се попречуваат меѓусебно кога станува збор за натамошни внатрешни реформи и во рамките на меѓународните односи. Тоа што во договорот авторите се повикуваат на Повелбата на ОН, дека споменуваат територијален интегритет, им служи на критичарите на политиката на Вучиќ да кажат дека ТОА значи дека тој го признал независно Косово и дека се согласил за негово влегување во ОН и сите други меѓународни организации.
Од друга страна, и на Курти во Приштина не му цветаат сите рози: се обвинува дека ништо не добил, дека нема признание од Србија и дека се согласил со ЗСО, која се доживува како мала Република Српска во Косово.
Србите во Косово и така никој ништо не ги праша. Она што останува за нив е исто како и досега: нивната безбедност е загарантирана на прво место, дека не се третирани како граѓани од втор ред, дека им се дозволува да се образуваат, третираат, работат и политички да се организираат на еднаква основа. со други граѓани во Косово. За да се постигне ова, треба барем да се премолчи реториката присутна во јавноста, која не води кон смирување, туку напротив: особено во Србија климата на постојана воена опасност, постојани тензии продолжува, а власта ги храни сите гласови кои ја радикализираат ситуацијата.
КАЖИ КОНФУЗИЈА Деновиве пред средбата во Брисел и веднаш по неа, во Србија нема никој што би се пофалил со резултатот во Брисел: кога тоа не го прави главниот преговарач, кога тоа не го прави никој од Владата, не треба да очекуваме дека некој друг би можел да го „оцени на тој начин“. Во јавноста нема место за какви било детални дискусии на големите телевизии, бидејќи, чекаме како и досега да видиме што ќе каже главниот преговарач и на која страна ќе ја насочи дебатата. Продолжи да го прави тоа што цело време го прави откако влезе во политиката: без мерка ги навредува сите што не се со него, ги дуве градите за ја покаже својата сила и истовремено кука за својата слабост.
На социјалните мрежи и во соопштенијата за медиумите слабите десничарски партии велат дека се е предавство, дека Косово е продадено и дека тие што го прават тоа ќе одговараат.
Светот, кој ги води преговорите, одговара со инвестиции и пари: пред да замине за Брисел, Вучиќ присуствуваше на отворањето на голема фабрика од областа на автомобилската индустрија во Нови Сад, по враќањето потпиша договор за донација на 600 милиони евра за изградба на пругата Белград-Ниш.
Најголемата опозициска партија ССП ја нема никаде, а отсутни се и оние од левото политичко крило во онаа мера што можеше да се очекува. Вучиќ со лажна расправа во парламентот ја подигна температурата за ништо, а сега кога навистина нешто се случи, мнозинството личи на издуван балон.
Јавноста во Србија и политичките партии не можат да дефинираат што може да биде добро за Србија и нејзините граѓани, а тоа е поврзано со овој нов договор. Никој не го фали, ниту има идеи што да правиме сега кога сме таму каде што сме. Се чини дека мнозинството е заслепено од провокативните настапи на Вучиќ, идиотизмот кој постојано се сервира на телевизиите со национална фрекфенција, па немаат време ни да размислуваат и да формулираат нова политика. Власта се обидува да одржи состојба на хистерија во српската јавност, остатокот од опозицијата нема јасен курс на дејствување. Големите теми како потенцијалното воведување санкции кон Русија, конечниот избор за Запад или потенцијалните апликации за НАТО остануваат под тепихот на секојдневните сензации предизвикани од меѓусебните навреди.
Теренот му е исчистен на Вучиќ и единствена слабост му е што е сам во целиот процес. Тој постојано споменуваше дека нема да потпише ништо и сите му веруваат, но тоа не значи дека Ана Брнабиќ нема да потпише, како што тоа го направи Ивица Дачиќ, тогашниот премиер во 2013 година. Иако е единствениот кој навистина знае што е договорено и кои се роковите, Вучиќ ужива во целосниот распад на општеството и јавноста, во неможноста да произведе договор кој би бил поддржан од пошироката јавност за стратешките цели на Србија. Се грижи да не ја направи грешката на неговите претходници, кои не видоа „што има зад ридот“, а одлучувањето го одложува до крај, тестирајќи ги сите околу него.
Свесен е дека викаше дека нема да го даде Газиводе и слично, дека нема да преговара додека не се утврди кој го убил Оливер Ивановиќ, па демантираше, а денес кажува работи од кои веќе се откажал, само што тој тоа не го кажа јавно. Тој се обидува да ја трансформира идејата за замрзнат конфликт на начин очигледно да ги договори односите со Приштина до степен што тоа не подразбира формално признавање, туку да зачува рудник во таа косовска заедница преку ЗСО, со кој може темелно да влијае на идното однесување на Приштина.
Поентата на неговата политика е Белград на кој било начин да биде присутен на Косово, не толку за да ги заштити Србите, туку да го натера Белград да се чуди и да им покаже на Албанците кој е главен. Затоа прашањето за формирање на ЗСО го постави на ниво на зачувување на Косово во границите на Србија, бидејќи оцени дека тоа ќе биде картата во неговите раце без која ништо на Косово нема да може да се реализира во иднината.
За ова се свесни сите во меѓународната заедница, но сега е одлучено дека е потребно да се придвижат работите, да се донесе некаква хартија што нема да значи „конечно решение“, туку ќе го турка процесот кон тоа. За да му угодат на Белград, тие се согласија да ја принудат Приштина да формира ЗСО, но и за тоа ќе биде потребно време бидејќи сега треба да се организираат избори во оние општини од кои лани заминаа Србите. Затоа треба да се реализира тој циклус, а потоа да се создаде Заедницата. Паралелно, ќе се направат напори Белград да не троши енергија на „де-признавање“ (дел од надворешната политика што противниците на Вучиќ од „десницата“ го ценат) и Косово да биде вклучено во сите меѓународни организации.
Навестениот пакет помош што треба да пристигне наесен може да помогне сето ова да се почувствува во животите на оние што живеат на Косово, па се верува дека сето тоа може да ги намали тензиите, да ги ублажи односите и да овозможи некаков соживот што не е на работ на конфликт.
