ЛАЗАР ЏАМИЌ
Не сум „југоносталгичар“ во онаа смислата во која обично се применува таа етикета, но емпиризмот (кој секогаш се враќа како бумеранг) вели дека имаме многу повеќе причини да соработуваме на Балканот, наместо да се делиме.
3 октомври
Ми се чини дека она што најмногу ги налути српските (и другите балкански) националисти на студентските протести беше тоа што за време на протестите и студентските поклоненија надвор од границите на земјата, во некои моменти, се гледаше одраз на Југославија.
Во тие моменти, кој си и од каде доаѓаш беше помалку важно од тоа каде одиш. Која е твојата вера и костум удавен во мета-верата на правдата и еднаквоста, повисоките заеднички цели на животот во просторот што сите можеме да го наречеме свој. На некој начин, овој граѓански екуменизам го затапи и работ на религиозниот фундаментализам, главниот двигател на националистичките халуцинации – „подобрите ангели на нашата природа“ ни слетаа на рамената – и морално ги понижи црквите, уште една причина да ги мразиме протестите.
Многу исплуканиот концепт на „братство и единство“ (во времето пред прародовата еднаквост, „сестринството“ исто така недостасуваше, но да не се зафркаваме, сентиментот одеше во вистинската насока…) одеднаш стана очигледен во пракса, на улица, и на ужас на националистите, дури и пожелен. На протестот имаше и хиџаб и шајкача, еден до друг. Утринскиот „салам алејкум“ одеднаш стана нормален како бурек и јогурт за појадок. Имаше премногу транспаренти за поддршка на студенти од Загреб, Љубљана, Сараево и други градови од поранешна Југославија за да бидат игнорирани и објаснети само со „нашите“ кои живеат таму.
На крајот се покажа дека навистина слушаме иста музика, јадеме иста храна, работиме едни кај други, одиме на одмор и се забавуваме едни кај други, играме исти спортови, зборуваме повеќе или помалку ист јазик, или – во случајот со Словенија и Македонија, каде што јазичните разлики ја оправдуваат посебноста – доволно слични за да се чувствуваме слично. Во Словачка и Бугарија, ги разбирам сите реклами на улиците и компаниите во продавниците, и нарачувам јадења од менито на нивниот јазик, иако не го зборувам – а камоли во Загреб, Сараево, Подгорица, Скопје или Љубљана..
Јас не сум „југоносталгичар“ во смислата во која обично се применува таа етикета, но емпириските докази (кои секогаш се враќаат како бумеранг) велат дека имаме многу повеќе причини да соработуваме на Балканот, наместо да се делиме.
Студентските протести во Србија се многу повеќе од само борба за трансформација и регенерација на една разурната земја. Тие се и ментално и емоционално враќање на чувството во Европа кон крајот на 1980-тите, кога изолационизмот на сталинистичкиот комунизам се сруши и беше заменет со идејата дека, и покрај нашите локални културни разлики, има многу повеќе работи што нè обединуваат, дури и без да се повикуваат на стратосферските концепти на општ хуманизам. Сè додека неолиберализмот – сталинизмот на капитализмот – не влезе во тој празен простор и не ги врати работите во „фабричкото подесување“ на Басара.
Студентската енергија и идеализам покажаа дека нашите балкански проблеми со малите разлики можат да се стават во заедничката желба повеќе да не бидеме плодна почва за арамиските елити.
Останува да се види дали студентското движење и поширокото општество ќе го искористат тој момент.
5 октомври
Драган „Џигеран“ („Џиги“) е пензиониран разводник од најстарата смедеревска кино и концертна сала, „Светлост“. Еден ден, ми раскажува мојот брат, неговата сопруга го нашла како ѕирка низ мат стаклото на заклучената влезна врата и плаче. Со причина. Легендарната градска куќа, поранешното културно срце на градот и местото на еден од најдобрите внатрешни уметнички мурали во Србија, со темата на Смедеревската тврдина, „Светлина“ одамна поминала во темнина, затворена со децении и оставена на безмилосните сили на ентропијата: трулењето и гравитација.
Дури и се до влезната врата, гипсот во поголемиот дел од салата паднал, откривајќи ја поцрнетата дрвена решеткаста структура на таванот. „Светлина“ е само уште една иронично именувана урнатина, како и многу други во мојот роден град. Со секоја посета, впечатокот за постапокалиптично распаѓање станува сè посилен. Руини од сите страни, поранешните туристички и економски моќници на градот сега се само скапани духови на стара слава и пропаднати надежи, дури и без основна човечка интелигенција. Зошто разумните суштества би го уништиле она што некогаш функционирало добро и го направило градот поубаво место за живеење?
Хотелот Смедерево, Синдикалниот Парк, Пионирски Парк, Винарската визба, Годомин, главната градска таверна „Гранд“, Радио Смедерево, Старата Железара, бунгаловите од одморалиштето „Југово“ – сите овие сега се расфрлани скелети и духови на катастрофална, самоубиствена неспособност, некомпетентност, лоботомизирана небрежност и корупција на разни градски власти во текот на последните неколку децении – според мене, меѓу најлошите во Србија. А конкуренцијата, како што знаеме, е голема…
Ништо не е подобро дури ни со она што сè уште стои. Во центарот на градот, освен црквата, Гимназијата и стариот суд, тешко е да се најде обоена зграда; центарот потсетува на Бејрут или на предградијата на Истанбул – во некои делови и на бразилска фавела – полн со станбени блокови во различни фази на терминално распаѓање и полурушење, излупени фасади и ‘рѓосан лим од југословенско време кои очигледно не се допрени од тогаш. Баровите се речиси исклучиво пекари, аптеки, обложувалници, киосци за скара и кафулиња. Како никаде во светот да нема толку многу гладни, болни, суеверни и суетни луѓе…
Влезот во градот од страната на Грочан е обележан со естетскиот ужас на стадионот на локалниот фудбалски клуб, веројатно една од најгрдите згради во Србија – ако очите на патникот не беа изгорени од ‘рѓосаната пустина на поранешната Стара железарница, пред која мојот татко помина години убивајќи време помеѓу возењата, како шофер на локалната Ласта. Стадионот е изграден делумно на местото на поранешно езерце каде, според легендата, познатиот раскошен Милутин Калкаљера потрошил дел од своето богатство фрлајќи златни дукати по жаби. Романтичната заљубеност, која е судбина на современиот свет, е згазена од брутална агресија.
Главниот плоштад сега е празна плоча за скара, чии рабови се лишени од старите платани кои и на црквата и на плоштадот им даваа чувство на традиција, човечност и сенка. Смедерево – како и Зрењанин, Бор, Рашка и многу други наши градови, особено поранешни индустриски центри – се наши Детроити, Питсбургови и Балтимори, полумртви остатоци од поранешни звучни имиња и историски заслуги. Не треба да биде така, особено за Смедерево, за кое пишував пред многу години, но…
Влезот во Малиот град Смедерево сега се наплаќа, дури и за локалните жители. Нема повеќе бесплатни набљудувања на зајдисонцето над Дунав од ѕидот на палатата и познатата „златна патека“ што би се појавила на реката за време на половина час специфичен азимут помеѓу ѕвездата и површината на водата…
Градските власти очигледно не постојат за никакво комунално одржување, а камоли за естетика. Па зошто постојат? Одговорот може да биде дека легендарната градска фонтана, еден од поранешните иконски симболи на меморијата на градот – прво била отстранета, а потоа повторно изградена неколку пати, но во разни нови катастрофални варијанти на различни нивоа на естетски криминал. Буџетот е тука за да се троши, разбирате…
Исто е и денес. Фонтаната до црквата, на почетокот на плоштадот од страната на гимназијата, и покрај обилните количини црвен мермер и неколку чешми, не работи. Капка, се тегне, но невозможно е да се пие вода од неа. Таа фонтана – и фактот дека градот на Дунав нема бесплатна градска плажа – е симбол на локалната самоуправа и на целата земја. Се работи за профитабилни илузии, лошо дизајнирани привиди и химери – таму каде што воопшто ги има – и себична, простачка, патолошка рамнодушност кон нешто или некој друг освен сопствената корист.
Сè уште има надеж. Смедеревчани, неочекувано за мене, и за тоа им се извинувам, се покажаа на протести, особено во добредојдето и брзото испраќање на познатиот режимски шоумен „халапача“ чие презиме се римува со „спонзоруша“. Искрата се запали, огнот не стивнува, има само многу влажна слама покрај Дунав. Кој сака да го обнови Смедерево, ќе мора да биде Ѓураѓ и Јерина заедно. Тоа е тајната и решението. Заедно.
8 октомври
Новата десница, особено во Америка – која силно се повикува на „христијанските вредности“ – е длабоко нехристијанска. Слично е и со десницата во Велика Британија, Србија и некои други делови од Европа.
Наместо заедништво, за нив е важна поделбата. „Сите сме во Христос“ сега е квалификувано со членската карта на расата, потеклото, полот и зборовите што се изговараат – бидејќи сега постојат „правилни“ и „погрешни“ зборови, „нашата култура“ и некои други, погрешни, лоши, одвратни, непријателски…
„Љуби го ближниот свој“ е заменето со насилство и репресија на сè што не е идентично со „нас“, сè што не произлегло од колачето на фанатичната догма.
Простувањето, самото срце на христијанството, овде не постои, само осуда и одмазда. Инквизицијата, а не добронамерните дискусии под маслиново дрво за природата на љубовта и праведното општество, е оперативниот модел на несогласување.
Сочувството во овој вид „христијанство“ е слабост, лепливост, недостаток на принципи, „разбудено“…
Солидарноста сега е биолошка, условена од местото на раѓање, но дури и повеќе од тоа, од генетиката.
Во основа, оваа нова „христијанска“ десница е популистички и пропаганден фундаментализам кој се обидува да им даде човечко лице на монструозните мисли. Тоа е христијанството на крстоносците, Ку Клукс Клан, христијанството на мечот и прогонот на „неверниците“ – само уште еден вид религиозен фундаментализам против кој тој наводно се бори. Многу автентични христијани во Британија што ги познавам, автентични следбеници на Христос кои ја носат својата вера тивко во себе и ја споделуваат со другите преку неколку химни на неделна црковна служба, се згрозуваат од овој нов христијански империјализам. Тие знаат каде води.
Вообичаена фраза е дека „сите политичари се исти“. Истото важи и за религиозните фундаменталисти. Нивните костими и капи може да бидат различни, како и палетата Пантон на нивната религиозна „книга за брендови“, но сите тие се длабоко во себе длабоко црни…
