Појавата на 16-годишната Грета Тунберг, застапничка за климатски промени, на говорницата на ООН, привлече големо внимание на јавноста. Дел од глобалната публика ја критикуваш, се сомневаше дека девојчето е изманипулирано и се посочуваше дека таа има Аспергеров синдром, нарушување на спектарот на аутизмот и не може да се смета за сериозен соговорник. Додека други, претежно застапници за итни климатски промени, веруваат дека нејзиното предупредување за неопходноста од промена на животниот стил, перцепцијата на климата е исклучително важно, пишува Глобус
БОРИС ВЛАШИЌ
Влашиќ: Гретенизам. Го употребивте овој термин во неодамнешен текст за да го опишете новото лице на капитализмот … (Прашање до Распедиќ)
Распедиќ: Насловот алудираше на Ленин, „Империјализмот како последна фаза на развојот на капитализмот“, но и на Фредрик Џемејсон, кој зборува за постмодернизмот како културна логика на доцниот капитализам. Она што е повеќе насочено е приказната за таканаречените „зелени политики“, зелениот нов договор, за фактот дека Ангела Меркел предвидува дека до 2030 година, Германија ќе потроши 100 милијарди евра за т.н. зелена политика. Тој се осврнуваше на фактот дека се работи за големи пари, без разлика дали тие пари се трошат на добри или лоши работи, останува да се види, а од друга страна се посочува одредена спонтаност на целата приказна, каде што детето е ставено во преден план, наивно и невино, што морално уценува и спречува какви било критики.
Влашиќ: Грета не ви е позитивен лик, зарем не?
Распедиќ: Воопшто не сакам да зборувам за Грета. Јас не сум толку наивен да го фатам јадецот, па да разговарам за 16-годишно девојче што не го знам и за кого сметам дека е изманипулирано. Јас би се вознемирил од кој било неквалификуван 16-годишен субјект кој станува говорник на ООН на самитот за многу сериозно и важно прашање. Јас ќе ја свртам питата наопаку и во таа смисла ќе цитирам една од најистакнатите фигури на левицата во италијанската јавност, филозофот Масимо Кацијари, кој долги години беше и градоначалник на Венеција, човек кој ги нарече Грета и грететизмот „идеологија на некомпетентност“ и потенцираше дека тој се залага за сериозните работ да се говори низ јазикот на науката, а не да се користат „идеолошки-сентиментално-патетички термини“. Тука го гледам проблемот и тоа е суштината на гретенизмот. Сега се обзнани дека моделот е веќе виден, бидејќи 27-годишна канадска активистка на 12 години – Северин Кулис-Сузуки одржа говор на самитот во Рио де Жанеиро. Грета зборува како да ја копира. И оваа тинејџерска активистка велеше дека се плаши за својата иднина, дека зборува во име на идните генерации. Но, тие не прецизираат кој ги овластил. Северин рече дека се плаши да излезе надвор заради дупките од озон. Па, поминаа 27 години …
Влашиќ: Таа е сè уште жива. Тоа е добро. Но, сето тоа изгледа како ефикасно ПР…
Распедиќ: Формата зборува малку за содржината. Овој ПР е скандалозен, срамен, недостоен, вклучително и фактот дека во Хрватска ги повикува децата да се маркираат на училиште и да носат некои транспаренти за да ја спасат климата. И народниот правобранител за деца не реагира. Им се праќа порака на децата дека има нешто поважно од нив од тоа да одат на училиште. Сето тоа е една груба манипулација што за мене смрди на сите нивоа.
Мацоко Дрвар: Само една работа во врска со дупките од озон. Ова е проблемот што го откривме тогаш, за што научно докажавме дека постои и како да го решиме. Се обидовме најпрво да го решиме на индивидуално ниво и кога не успеа, тогаш го решивме на индустриско ниво. Сега имаме најниско ниво на озон, бидејќи знаеме за овој проблем. Ова е добар показател дека ова е начинот на кој се предлага денес за решавање на сите вакви проблеми.
Влашиќ: Јавноста може да биде сензибилизирана на различни начини. За мене, 12-годишно девојче или нешто постаро не ми изгледа како решавање на проблем.
Распедиќ: Не, воопшто не зборуваме за тоа како проблем. Проблемот е со оние што ја внесоа главната говорница на важен самит на светските лидери. Ова е она што Кацијари го нарекува „идеологија на неспособност“ и употреба на еден вид емотивна уцена. Ако кажете нешто против тоа, вие сте немилосрден човек кој зборува лошо за една девојка.
Мачкиќ: Кој друг го слушаме? Можеме ли да кажеме дека сите оние што стоеја зад говорницата навистина се луѓе кои вреди да ги слушаат надвор од каква било функција што ја имаат?
Распедиќ: Овие луѓе имаат некаков легитимитет. Ако тие не се светски лидери, тие некако дошле на власт во своите земји. Значи, или со демократски процес или од некои диктатори, инаку ги има полно во ООН, можеме повторно да разговараме за тоа. Во основа, тие имаат одредена квалификација да бидат на говорницата.
Мачкиќ: На овој штанд не зборуваат само оние што се политички избрани. ООН не е првиот преседан од ваков вид, како што знаеме претходно. Проблемот со климата е она што економистите го нарекуваат проблем на заедничко добро, заедничка вредност и ова можеме да го решиме само со колективно дејствување. Сите се согласуваат за ова, од либерали, левичари, алтернативи. Една жена-добитник на Нобелова награда мислеше дека ние би можеле да го решиме овој проблем на микро ниво, преку соработка меѓу групите. Де факто, за да се реши овој проблем, мора да направиме цела низа претпоставки. Свесни сме дека овој проблем бара глобално колективно дејствување и единственото место за тоа е во моментот ООН. Дали е оваа девојка идеална? Можеби не. Дали беше Боно Вокс идеален кога се појави таму? Боно Вокс – да, Грета – не?
Влашиќ: Но, ние имаме проблем …
Мачкиќ: Да, имаме проблем. Потребно ни е некој да ја направи точката на врв. И ние знаеме за климата, не можеме да го решиме ова, но со колективно дејствување. Откако ќе речеме, добро, тогаш ќе имаме цели проблеми со тоа како може да успее тоа колективно дејствување. Во секој случај, вие сте постари, затоа знаете дека колективното дејствување никогаш не успеало во оваа наша област и никогаш не успеало никаде, како по правило.
Распедиќ: Кои се „нашите простори“?
Мачкиќ: Едноставно не успеваше таму каде што имаше самоуправен социјализам. Би било супер ако се договоривме да изградиме фабрика, и тогаш, подобро би било ако вие тројца сте ја изградиле, а јас одев на риболов. Ова е проблемот што ќе го имаме еднаш со колективно дејствување.
Распедиќ: Но, прашањето е колку можеме да дефинираме заеднички, глобален интерес, затоа што различно е примарниот интерес на детето во земја во која мнозинството од населението живее во тешка сиромаштија, каде се сите гладни и болни. Нивниот примарен интерес е да се развие земјата до нивото на животната одржливост. Интересот на една девојка од развиена Шведска, која може да ја разбива глава околу климата, за човечкото влијание врз климата и да поставува прашања колку години ни остануваат, можеби не мора да биде иста како гладното дете во земја што не смее да се развива на фосилни горива со овој пристап. Повторно, прашањето за легитимноста, кој ја повика Грета на говорницата? Зошто не дојде друга девојка, од друг дел на светот или научник?
Мекиќ: Се согласувам, исто е и со Бон Вокс. Економистите ги гледаат работите грубо, дефинициите не се технички. Имаме економско добро што е оскудно, имаме бесплатно добро, односно кога цената е нула, онолку колку што ни треба. Имаме и економски зла. Ако се согласиме дека во овој момент воздухот и сонцето што нема да нè изгорат за дваесет минути се уште е добро и да продолжиме да се однесуваме на начин што е оскуден, тогаш во еден момент ќе станеме економско добро, подеднакво ќе пречи некому во Азија, Африка или северна Европа, како и во некоја Шведска. Се согласувам дека има големи проблеми како што е прашањето за исхрана, работа и дека некој од земја во развој ќе рече дека ќе почнат да се грижат за климата кога ќе достигнам ниво од пет илјади долари за развој на жител. Ако сите мислиме на тој начин, што е проблем на колективното дејствување, ќе им наштетиме на сите. Мора да го отвориме прашањето.
Распедиќ: Не треба да се губи предвид фактот дека загриженоста за климатските промени и извршувањето на „зелената“ технологија е посебна приказна затоа што поголемиот дел од светот е надвор од тоа, тие едноставно не се грижат. Како да се приближат Кина и Индија во мелницата на Грета е прашање.
Мачкиќ: Затоа ООН е единствената работа што ја имаме. Сепак недостатоци. Значи, важно беше Грета да стигне таму. Таа не би направила ништо за да протестира против Шведска или Хрватска. Како и да е, немаме индустрија. (смеа упатена до сите присутни)
Распедиќ: Еве, јас се сомневам дали целта ги оправдува таквите средства. Мислам дека оваа алатка ја уништува таа цел, ја намалува на патетично сентиментално ниво на емоционална уцена кај дете и дека оваа алатка не е добра за целта за која се стреми, дури и ако претпоставиме дека целта е доволно потврдена и дека постои глобален консензус за тоа.
Мацоко Дрвар: Кој сметате дека манипулира со ова дете?
Распедиќ: Еве кој манипулира. Најголемата почетна работа ја заврши Ингамар Ренџог, шведски ПР маг, кој јавно призна дека и помогнал да се промовира на социјалните мрежи. Како прво, мислам дека е изманипулирана од нејзината мајка, оперска пејачка, но од шоу-личност, некогаш претставничка на Шведска на Евровизија…
Мацоко Дрвар: Дали ја прочитавте книгата што ја напиша?
Распедиќ: Книгата само што излезе.
Мацоко Дрвар: … достапна книга…
Распедиќ: Ги прочитав извадоците што ги пренесуваше печатот пред да се објави книгата и се исплашив. Мислам дека проблемите на едно семејство се префрлаат во штанд на ООН.
Мацоко Дрвар: Да, но небитно е да се претпостави дека мајката манипулира со детето. Од книгата е јасно дека тоа не е така.
Распедиќ: Не дозволував моето дете да се влече на овој начин. Значи, Ингмар Ренџог беше тој што и помогна во кампањата, а исто така не ми е јасно како оди тоа толку брзо – од седењето на скалите пред министерствата до тоа да стане главен говорник на ООН на самитот за климата, преку ноќ.
Мацоко Дрвар: Не се случи преку ноќ. Исто како да се каже дека климатски проблем се појавил преку ноќ. Не се појави преку ноќ, но за тоа знаевме уште од 1992 година, кога беше првиот извештај на панелот за климата.
Влашиќ: За мене има легитимитет добиен од дејствија за кои велите дека се негативни, од протестите за климата.
Распедиќ: За мене е страшно. И повторно го повикувам Народниот правобранител за деца зошто не одговори кога јавно ги повика децата да не одат на училиште во петок.
Влашиќ: Но, имаше добра причина. Таа беше организирана. Добро е да се развие свесност кај младите луѓе.
Распедиќ: Свеста не се развива на тој начин. За мене, ова е повеќе манипулација, а не развој на свест. Свеста се развива преку образование, во текот на многу години, и преку созревање и стекнување на искуство и основно знаење. Децата сакаат да означуваат, што го прави лесни за вклучување.
Влашиќ: Па, се разбира, тоа е нормално. (иронична насмевка)
Распедиќ: Морално, тоа е многу проблематично средство. Фазата на обележување треба да помине, сите тоа го правевме понекогаш, но ако треба да се обележам, тогаш ќе ја платам со мојата индивидуална кожа како моја индивидуална одлука и ќе ги сносам последиците и пред моите родители, пред училницата, и во училиште преку неоправдани часови, а не како овца во манипулирано стадо, покривајќи се со тоа како ја спасувам климата.
Мекиќ: Зарем оваа цел не е поголема од таа?
Распедиќ: Која е целта? Зарем менаџментот нема за цел 100 милијарди евра? (ироничен тон)
Мацоко Дрвар: Тоа е премногу поедноставено!
Распудиќ: Зарем не е поедноставно да се каже дека секако е благородна акција и ќе ја спаси климата, ако воопшто се спаси.
Влашиќ: Но, ако кесите се најдат во Неретва … (сите зборуваат во склад, сите имаат свои)
Распедиќ: Кесите немаат никаква врска со оваа приказна за глобалното затоплување под влијание на луѓето и зелената економија како наводен начин да се спаси.
Мацоко Дрвар: Климата е само една од точките на одржливиот развој, но пластиката и сè друго се други работи, други точки.
Распедиќ: Пластиката е сосема друга работа. Јас секогаш го имам истиот пластичен цегер во мојот автомобил и го носам во продавницата затоа што сум свесен дека не е неопходно да се зголеми количината на пластика и да го дадам мојот минимален личен придонес на секој начин. Но, тоа нема никаква врска со ова.
Влашиќ: Зар не е потребно да се подигне свеста дека оваа планета, оваа адреса што ја имаме, треба да се заштити.
Распедиќ: Секако. Но, во овој случај, не станува збор за свест, туку еден вид парарелигиозен занес. Еден вид детска крстоносна војна од 21 век. Детето добива директно откривање на Бога и започнува со света војна со која не би можеле да се борат возрасните, а другите фанатично го следат.
Влашиќ: Па, децата ја видоа Дева Марија во Херцеговина!
Макиќ: Не ја наследивме оваа Земја од нашите татковци и дедовци, ја позајмивме од внуците. Тоа е стара поговорка.
Распедиќ: Не сум толку сигурен за тоа. И, видовме и како завршија Индијанците. (насмевка на сочувство)
Мацоко Дрвар: Па, децата зборуваат самите за приод од 20, 30 години. Распедиќ: Но, кој ја овласти да зборува во име на децата? Што некој бил брендиран?
Мацоко Дрвар: Тоа е процес, не се случи преку ноќ. И тие не беа само деца, туку и возрасни. Не одеа само деца.
Распедиќ: Детето е премногу мало да открие што е добро и што е зло. Обврска е на родителот да се грижи за децата и на детето е да оди на училиште.
