Хиперболите треба да се избегнуваат секогаш кога е можно, но во овој случај нема претерување: исходот од ова гласање е од епохално значење не само за Америка, туку и за остатокот од светот
ВЛАДАН МАРЈАНОВИЌ
На Џон Гарнер, поранешниот американски потпретседател (1933-1941), денес, освен историчарите и политиколозите, никој не би се сетил ако во една прилика тој не ја изрази својата фрустрација на живописен начин за функцијата што ја извршуваше. Коментирајќи колку специфични одговорности има и колку малку или ништо не е во состојба да влијае на одлуките на претседателот Френклин Д. Рузвелт. И тоа во она што претходно не се разликуваше од позицијата на повеќето потпретседатели, а ќе се покаже и по него – Гарнер изјави дека потпретседателската функција „не вреди ниту една чаша врела мочка“. Тоа беше, да парафразирам уште една позната изјава на многу попознат Американец, мал чекор за Гарнер, но голем за разбирање на структурата на самиот врв на извршната власт во САД: и подоцнежното искуство го потврди тоа, освен поинтелигентен (и покорумпиран) од неговиот шеф – како во случајот со Дик Чејни, кој е горд што го нарекуваат Дарт Вејдер во американската политика – потпретседателите главно ги пополнуваат своите формации.
Аналогно, единственото нешто што досегашниот американски потпретседател Мајк Пенс досега го номинираше за место во колективната меморија не е нешто што тој го зборуваше или го правеше за време на неговиот мандат, туку нешто што го практикуваше со децении: од религиозни причини (?), одбил да биде сам во соба со жена која не е негова сопруга. На крајот на краиштата, Пенс е машка верзија на сопругите на Степфорд од истоимениот роман на Ира Левин: тој изгледа учтив и цивилизиран – особено кога застанува покрај Доналд Трамп – но штом зборува, од неговата уста излегуваат само механички изразени пропагандни глупости.
Но, луѓето како Пенс се оние кои даваат привид на нормалност на секоја деструктивна одлука што ја донесе Трамп во изминатите четири години и на секоја лага или полувистина што ја кажа за тоа време – и чиј број надмина 20 000 само во јули; Токму моќните, лицемерни политички оператори како републиканските сенатори Мич Меконел и Линдзи Греам, со своите постапки или неактивности дадоа клучен придонес во газењето на сите политички, морални и човечки норми и навики од страна на Трамп да станат не само модус на целата републиканска партија: прифати нов идентитет.
Таа морална тврдоглавост на денешната Републиканска партија беше убедливо демонстрирана на примерот на пополнување на испразнето место во Врховниот суд. На почетокот на 2016 година, републиканското мнозинство во Сенатот, горниот дом на Конгресот, ја оправда блокадата за избор на нов судија на Врховниот суд кога тој беше номиниран од тогашниот демократски претседател Барак Обама, иако за изборите имаа уште десет месеци; во пресврт од 180 степени, сега кога републиканците се за, истите луѓе ја втурнаа конзервативната судијка Ејми Кони Барет во Врховниот суд само една недела пред изборите. Не само што би го обезбедиле главното политичко наследство на Трамп – Кони Барет е веќе третиот судија на Врховниот суд што тој го назначи, а неговото членство во судот е доживотно – туку и затоа што тие веруваат дека шестчленото конзервативно мнозинство во деветчленото судство во случај на спор околу конечниот исход на изборите, ќе ја избави победата на Трамп на послужавник, на начин на кој тоа го стори овој суд во 2000 година, кога донесе одлука дека Џорџ В. Буш победи на изборите во Флорида, и со тоа си обезбеди место во Белата куќа. На крајот на краиштата, Трамп отворено вели дека очекува прашањето за победникот на овие избори да се реши во Врховниот суд.
Газењето на сите принципи на кои некогаш се придржуваше Републиканската партија, на крајот на краиштата, со Трамп на чело на земјата, не може да не кулминира со целосна деградација и отфрлање на последните преостанати употреби. Како што честопати беше посочувано овде, таа деградација започна долго пред Трамп и нема да заврши со неговото заминување од власта, без оглед кога таа ќе следи. И неодамнешното истражување на шведскиот институт V-Dem на Универзитетот во Гетеборг, за кое се вели дека е најсеопфатно од ваков вид, спроведено некогаш, го потврдува она што произлезе од емпирискиот увид како заклучок: Републиканската партија помина низ „драматична трансформација“ во последните две децении. и стана како докажаните автократски, националистички партии што сега се на власт во Унгарија, Полска или Турција.
Според британскиот Гардијан, истражувачите од Институтот В-Дем се обиделе да утврдат степен на посветеност на демократските норми што партиите ги демонстрираат пред изборите, врз основа на „индексот на нелиберализам“ и откриле дека – според заменик-директорот на институтот Ана Лурман – Републиканската партија покажува најрадикалната трансформација во споредба со која било друга партија во која било воспоставена демократија. Мутацијата на републиканците во таа смисла е, според проценките, најслична на онаа низ која помина некогашната либерална и сега авторитарна партија на унгарскиот премиер Виктор Орбан, Фидес. Истражувањето покажа дека републиканците станале далеку помалку либерални до 2018 година од скоро која било друга владејачка партија во демократските земји: само неколку владејачки партии во демократските земји во овој милениум може да се сметаат за помалку либерални од американските републиканци, се наведува во студијата. И во пожестока конкуренција – бидејќи, според стандардите на Институтот В-Дем, за прв пат во 21 век, автократиите сега се мнозинство: автократските партии се на власт во 92 земји, каде што живеат 54% од светската популација.
Повеќето од овие земји, се разбира, би имале автократски авторитети доколку Америка во моментов ја водеше друг сет на политичари. Но, несомнено е дека доаѓањето на Трамп на власт и последователното уништување (за основните реформи) на долго созреаната општествено-политичка структура на Соединетите држави и поткопувањето на меѓународниот правен поредок охрабрување до десните популисти и во оние делови на светот каде што тие досега не биле релевантен политички фактор; и дека зборовите и постапките на Трамп – поттикнување поделби во општеството, поттикнување омраза, охрабрување на екстремната десница, повикување на насилство, доведување во прашање на регуларноста на изборите и многу повеќе – имаат значително влијание врз моделите на такво однесување и постапки што можат да се најдат денес. буквално низ целиот свет.
Јасно, никој не е толку наивен за да верува дека доаѓањето на нова демократска администрација ќе ја промени оваа состојба преку ноќ; не само затоа што демократите, заради нивните претходни постапки и неактивности, носат голем дел од одговорноста за она на што е изложена Америка откако падна во рацете на Трамп. Работите отидоа предалеку за да може да се вратиме само на некогашното нормално – што, на крајот на краиштата, беше ништо друго освен добро. Да беше навистина добро, како што им се чинеше на многумина во САД, Трамп немаше да биде таму каде што е денес. Но, колку и да е пожелно да се избегне хипербола, тука нема претерување: исходот од претстојните избори е од епохално значење не само за Америка, туку и за остатокот од светот, а евентуалниот реизбор на Трамп би бил навистина мрачен историски момент за сите, не само за САД. Можеби за некого звучи патетично, но е така.
Обичните Американци се чини дека се свесни за тоа. Над 90 милиони од нив веќе гласаа, или по пошта или на избирачки места каде што беше организирано предвремено гласање; што сугерира рекорден одзив – и ги зголемува шансите Трамп да биде поразен.
Инаку, како што се испостави, на крајот демократијата може да заврши во кофата на Гарнер.
