Дури и пред Талибанците да воспостават целосна моќ, терористичкиот напад на аеродромот во Кабул го откри прашањето за нивната способност да обезбедат некаков мир во земјата. Да не зборуваме за сомнителниот капацитет за управување
ВЛАДАН МАРЈАНОВИЌ
Приказната вели дека делегација на авганистанската влада еднаш отишла на состанок со членовите на мрежата Хакани, регионална екстремистичка група која, меѓу другото (според странските разузнавачки служби, вклучува бројни криминални активности) служи како врска помеѓу талибанското движење и Ал Каеда., Тесно е поврзана со пакистанските разузнавачки структури и е одговорна за некои од најсмртоносните и најсложените напади врз американските, НАТО и редовните авганистански сили во изминатите 20 години. Луѓето Какани разговараа со владини претставници, потоа ги угостија како староседелци, подготвувајќи им богата вечера; а потоа ги закла да спијат до последното.
Звучи како сцена од „Игра на тронови“, но – вели Гречен Петерс, извршен директор на Вашингтонскиот центар за илегални мрежи и транснационален организиран криминал, кој ја потсети надворешната политика на оваа епизода – „Ова се такви луѓе; отсекогаш биле такви. Ќе прават што сакаат. Тие отсекогаш правеле што сакаат “.
Каков заклучок може да се извлече од фактот дека синот на основачот на мрежата Хакани и нејзиниот сегашен водач, Сираџудин Хакани, во исто време е врховниот лидер на заменикот Талибанци, Мавлави Хајбатулах Акунџада, според некои проценки, најмоќната фигура во талибанското движење? Или од фактот дека Хакани беше задолжен за безбедноста на неговиот братучед Халил Хакани – кога ОН и САД официјално го водат како терорист од 2011 година – во Кабул, каде над 180 луѓе беа убиени во терористичкиот напад минатата година на тамошниот аеродром?
Исламската држава во провинцијата Корасан (ИСКП), огранок на меѓународна терористичка организација која е заколнат непријател на Талибанците и ги смета за отпадници, ја презеде одговорноста за масакрот; дека сторителите навистина биле нејзини бомбаши самоубијци, никој не го испрашувал. Но, талибанската специјална единица позната како Бадри 313, под директна контрола на Хакани, требаше да обезбеди пристап до аеродромот. И без оглед на причината за спречување на нападот – неподготвеност, негрижа или намера – Талибанците, покрај човечките загуби (заедно со голем број цивили и 13 американски војници, убиени најмалку 28 од нивните борци), претрпеа сериозни удар врз она што, крајно напнато, би можело да се нарече нивниот кредибилитет. Затоа што, ако тие не се во состојба да ги заштитат луѓето и да им обезбедат некаква сигурност сега кога странските војници ја напуштија земјата – што друго, ако ништо друго, Талибанците можат да им понудат на Авганистанците, освен враќање на строга примена на шеријатскиот закон и продолжија бескрајна беда во која овој несреќен народ живее и умира со децении?
Неверојатно лошо планирано и спроведено – ноќта меѓу понеделник и вторник дефинитивно заврши – американското повлекување (сојузниците во НАТО и онака не прашаа за ништо) и хаотичната евакуација на десетици илјади цивили, странци и Авганистанци (уште илјадници беа оставени на почекајте) од земјата на некој друг начин), тие сериозно ги засрамија веќе широко дискредитираните Соединетите држави и ја понижија администрацијата на eо Бајден, без оглед на фактот дека одлуката за повлекување странски војници од Авганистан по две децении е вистинската. Но, ниту Талибанците немаат можност премногу да уживаат во неочекувано брза и лесна победа, бидејќи, листата на проблеми со кои се соочуваат е застрашувачка, како што би било за секој друг на нивно место.
Постојат два очигледни приоритети за новите / старите власти. Прво, за да се избегне масивна хуманитарна катастрофа – со која Авганистан, дом на околу 40 милиони луѓе, според некои меѓународни организации може да се соочи многу брзо, за само неколку недели; условите за такво нешто веќе се исполнети, со оглед на големиот број внатрешно раселени лица, наглиот пораст на цените на храната, продолжената суша во повеќето делови на земјата … Вториот, за воспоставување ред и мир низ целата земја, или барем она што во околностите поминува како состојба на ред и мир. Шансите да успеете во реализација на едниот, другиот или двата императива, сепак, се движат од мали до бедни.
Авганистан е земја која е економски многу зависна од странска валута, а со враќањето на Талибанците на власт, тој прилив во голема мера е запрен. Девизните резерви на Авганистан се исто така недостапни за нив: Американците замрзнаа околу 9,5 милијарди долари што авганистанската централна банка ги чуваше на сметките во Соединетите држави. ММФ и Светската банка ги прекинаа плаќањата, Германија ја суспендираше помошта за развој; другите држави и финансиски институции ќе прибегнат кон истите мерки, доколку веќе не го направиле тоа. Ако, како и минатиот пат, ја заведат кукавичката влада – и првите знаци покажуваат дека тоа ќе се случи, и покрај спорадичните гестови на добра волја и ветувањата дека сега работите ќе бидат поинаку – Талибанците ќе можат да сметаат на многу потребните средства само од земјите кои бараат да ги искористат максимално новите состојби. за сопствени економски и безбедносни интереси во регионот, како што е Кина, или оние во кои долго време имаа поддршка, како што се нивниот главен заштитник Пакистан, Саудиска Арабија и Обединетите Арапски Емирати, само три земји да го признаат својот легитимитет кога првпат дојдоа на власт во средината на 1990-тите. Но, тоа нема да биде доволно. Без меѓународно признавање, опциите што ги имаат Талибанците ќе останат крајно стеснети – и нема да има признавање доколку не покажат дека се способни да владеат на некаков рационален, цивилизиран начин.
Кога станува збор за изгледите на Талибанците да им обезбедат барем релативна безбедност на Авганистанците, како апсолутен минимум за егзистенција, работите се уште полоши.
Од една страна, талибанскиот режим се соочува со споменатиот предизвик во форма на Исламска држава, односно нејзиниот регионален дериват ИСКП, чиј екстремизам достигнува толку далеку што во споредба со него, Талибанците, какви што се, дејствуваат умерено и трезвено; со нападот на аеродромот во Кабул, ISKP веќе покажа колку голема штета е способна да донесе. И не само тоа, туку секое можно олеснување на ограничувањата на Талибанците, мотивирано од желбата за подобрување на меѓународната позиција, може да ги доведе најрадикалните членови на движењето кон дезертирање и транзиција кон ИСКП, која досега делумно ги исполнуваше своите редови на овој начин На Од друга страна, постои организациско и лично испреплетување на талибанското движење со мрежата Хакани, брутално и радикално како ИСКП, и воено помоќно и подобро финансирано; покрај Ал Каеда, Хакани негуваа врски со голем број други џихадистички групи, вклучително и некои Талибанци ветија дека ќе го толерираат нивното присуство на авганистанска територија, што исто така ќе ги комплицира плановите на талибанските лидери, какви и да се. (Западните проценки велат дека има околу 10.000 странски борци во Авганистан – членови на разни радикални организации.) Во третата, локалните милиции, потомци на поранешните муџахедини и сите други се подготвени да се спротивстават на талибанскиот режим, не верски мотивиран, но длабоко вкоренет. непријателство кон секоја централна влада; таков е случајот со силите собрани во долината Паншир, практично единственото значајно парче земја што Талибанците сe’ уште не го освоиле. Сето ова не сугерира непосредна смиреност: токму спротивното.
.. Дури и досега, доволно е да се доведе во прашање способноста на Талибанците – неспоредливо повешти во војна отколку во управувањето со државниот апарат, или она што постои од него – да ја води земјата. Но, тоа не е крај на листата на проблеми со кои се соочуваат новите владетели на Авганистан, а некои од нив се иманентни за тоа движење. Ендрју Латам пишува за тоа во американскиот онлајн магазин Хил, чии забелешки во овој момент вреди да се цитираат.
„Талибанците отсекогаш имале свештеничка команда и контрола на инфраструктурата што ја надминала – никогаш не се обидувале да ги заменат или избришат – племенските, јазичните и заедничките идентитети на неговите составни елементи. Но, можеби уште поважно, од 2001 година наваму, Талибанците беа во можност да го искористат еден од клучните елементи на авганистанскиот национален идентитет – отпорот кон странските окупатори – за да ги надминат фракционите несогласувања и да одржат цврста политичка коалиција. „Овие два обединувачки фактори секогаш им даваа јасна предност на Талибанците во однос на авганистанската влада, која беше подеднакво оптоварена со поделби, но не толку способни да го искористат тоа верско или националистичко чувство како што се“, напиша тој.
„Сега, сепак, еден од тие два обединувачки фактори престана да постои. Со повлекувањето на американските „окупатори“ и поразот на авганистанската клиентелистичка држава, дел од лепилото што ги држеше Талибанците заедно наскоро ќе испари. (…) Можеби хиерархиските структури за команда и контрола изградени во изминатите три децении ќе бидат доволни за да го одржат движењето заедно. „Но, можеби ќе ослабне сега кога војната е победена, и со тоа дополнително ќе ја забрза нејзината фрагментација“, рече Латам, додавајќи дека поради таквиот развој на настаните, Авганистан може да падне повторно во граѓанска војна, или всушност да се подели на многу регионални парадржавни ентитети спорадично се борат за оние делови од територијата што тие сe уште не ги контролираат.
