Интересна е анализата на светскиот експерт Џонатан Квик објацена во Гардијан под наслов „Последната епидемија“.. На дилемата можеме да сториме нештои за да ги ублажиме ефектите од пандемијата, тој вели – се разбира. Повеќе здравствени работници треба да бидат мобилизирани и јавно ангажирани, да се воспостават разумни патни контроли, да се обезбедат доволно здравствени работници од прва линија, да дадат доволно дијагностички тестови и да бидат многу претпазливи – да не се ослободи луѓе кои можеби биле изложени на вирусот без тестирање
Здравствениот стручњак Џонатан Квик од универзитетот Дјук во Северна Каролина ја објави книгата „Крај на епидемиите“ во 2018 година, со поднаслов „ Доаѓањето како закана за човештвото и како да се спречи тоа“ и опиша како светот може да се заштити од уништувачките епидемии, како што е епидемијата на грип од 1918 година, во која починаа милиони и му наштетија на човештвото со децении. Тој е претседател на Глобалниот здравствен совет и е долгогодишен соработник на Светската здравствена организација (СЗО).
Епидемијата на „ковид-19“ станува пандемија. Според дефиницијата на СЗО, станува збор за „глобално ширење на нови болести“. Кое е најдобро и кое е најлошото сценарио во тековната состојба?
– Најдоброто сценарио е да се стави жариштето во Кина под контрола, да престане ширењето на помалите епидемии што избувнаа во други земји, да се задржи експанзијата кон нови земји каде вирусот е присутен минимално или е целосно отсутен и да се одржи епидемијата под контрола. Најлошото сценарио е епидемијата да се рашири на глобално ниво и со тоа ќе се создаде нова ендемична болест која трајно ќе циркулира низ човечката популација.
Според вас, што е поверојатно денес, на 27 февруари?
– Полошото сценарио станува поверојатно. Случаи на навидум „невидлив“ – т.е. делумно асимптоматски – пренесување од луѓе на луѓе, и внатре и надвор од Кина, се пријавени на шест континенти, а првите случаи во нови земји се пријавени минатата недела, со вкупно 47. се забрзува во Иран, Италија и Јужна Кореја. Ако ширењето на вирусот оди во пандемија, прашањето е, колку е сериозно и колку време ќе трае? Смртноста е малку поголема од 2 проценти, што е многу пониско од сарсата, но е за 20 пати повеќе од редовниот сезонски грип. Има уште многу непознати – на пример, можно е да го потценивме периодот во кој заразениот може да го пренесе вирусот, како и различните патеки на пренесување.
– Ако се оствари најлошото сценарио, има ли нешто што можеме да сториме за да ги ублажиме ефектите од пандемијата?
Се разбира. Повеќе здравствени работници треба да бидат мобилизирани и јавно ангажирани, да се воспостават разумни патни контроли, да се обезбедат доволно здравствени работници од прва линија, да дадат доволно дијагностички тестови и да бидат многу претпазливи – да не се ослободи луѓе кои можеби биле изложени на вирусот без тестирање. Судејќи според досегашното искуство, јас би рекол дека здравствените работници во многу земји сè уште не се свесни за, или сосема убедени во, за опасноста од овој вирус.
Рековте дека времето и довербата се клучни за добро управување со епидемиите. Што значи тоа?
– Клучно е времето што изминува кога здравствените работници од прва линија забележуваат дека се случува нешто необично, дека се занимаваат со нова болест, сè додека таа информација не стигне до носителите на одлуки на централно ниво. На пример, при симулација на пандемија на грип спроведена во 2018 година со помош на Фондацијата Гејтс, беше проценето дека бројот на заболени ќе се зголеми од 28.000 по првиот месец на 10 милиони по три месеци и 33 милиони по шест месеци. Вирусот користен во симулацијата беше повеќе заразен и смртоносен од вирусот „ковид-19“, но и двата се респираторни вируси. Овој пример јасно го илустрира експоненцијалното ширење на епидемиите. Многу е важно епидемијата да се препознае во првите недели. Што се однесува до довербата, мора да им дадете на луѓето балансирани и вистинити информации и не обидувајте се да ги заведете. Во спротивно, населението ќе одбие да соработува. Да се надеваме дека тоа не се случи во Кина.
Потребна се најмалку една година за да се добие одобрена вакцина против ковид-19. Што мислите, кога ќе се појави вакцината, дали ќе имаме проблем со отпорноста на вакцинирање, како што беше случајот со вакцините за некои од повторливи детски болести?
– Отпорот на вакцинација е познато дека опаѓа кога бројот на починати ќе започне да расте. Колку ќе бидат стапките на вакцинација по кризата, веројатно ќе зависи од тоа колку добро сме ја запомниле. И секогаш постои ризик да избие нова. Веќе пишував за хипотетичката состојба на појава на нов и опасен патоген за кој вакцината ќе биде успешно произведена, но пандемијата продолжува да се шири затоа што „миленијалците“ (антиваксерите – н.з.) одбиваат да се вакцинираат. Во Америка, 20 проценти од антиваксерите веруваат дека вакцинацијата предизвикува аутизам. Проблемот е слабата свест. Студентите често ме потсетуваат: – вестите се плаќаат, дезинформациите се бесплатни.
Дали е можно дек веќе да е развиена вакцината а „ковид-19“ во Кина? – Најдоброто по мое знаење го американската фармацевтска компанија Модерн и таа е единствената со готови вакцини за употреба за тестирање на луѓето. Тестовите започнуваат во април. Кинеските компании се релативно нови за глобалниот пазар на вакцини, но знам барем една, „Clover Biopharmaceuticals“, работи на развивање на вакцината.
Вирусот „ковид-19“ се чини дека се појави на кинеските пазари на жив пазар. Дали ваквите пазари треба да бидат забранети?
– Не. Кинеската влада го испроба ова по епидемијата на Сарс. Пазарите само станаа илегални, подземни. Потребно е подобро регулирање и активен надзор. Активното следење и уништување на популацијата на живина во Азија помогна во спречување на епидемијата на птичји грип.
Дали епидемија беше неизбежна?
– Да, од биолошка гледна точка, појавата на нови патогени е неизбежна. Овој пат се случи на најлошото можно место во најлошото време. Вухан е голем град и важен крстопат. Првите случаи беа забележани пред Лунарната Нова година кога голем број луѓе патуваат да го посетат семејството.Во однос на мерките за запирање на епидемијата, дали тоа дека епидемијата започна во Кина е добра или лоша околност?– Пред пет месеци, воведовме нов индекс во кој се проценува подготвеноста на земјите за епидемии – Индексот за глобална здравствена безбедност (GHS) – заснован на шест критериуми: превенција, откривање, одговор, здравствен систем, ризик на животната средина и усогласеност со меѓународните стандарди. Ниту една земја нема највисок резултат во сите елементи. Кина е прилично добра во откривањето и реагирањето на епидемијата, иако нејзиниот здравствен систем сега е преоптоварен, но има проблеми со превенцијата – особено кога станува збор за безбедноста на храната.
Колку се подготвени САД?– Според индексот GHS, Соединетите држави се добро наведени, но ние не сме подготвени за голема пандемија ако се случи тоа. Неисправните тестовите за дефект на вирусот корона предизвикаа многу проблеми во лабораториите на јавното здравство и го отежнаа следењето на ширењето на епидемијата. Инвентарот на маски, костуми и други заштитни производи е мал, иако сезоната на грип е умерена. Од формирањето на Специјалниот фонд за итни случаи по нападите од 11.09., Буџетот за тој фонд и сите функции на јавното здравство што ги поддржува постојано се намалува. Тоа е менталитет што го доведе светот во опасност од појава на ебола во 2014 година во Западна Африка. Тоа е како откажување на противпожарна служба и откажување на осигурување затоа што веќе подолго време нема пожар. Треба да разбереме дека вирусите постојано мутираат и им се пренесуваат на луѓето.Дали светот го запостави ризикот од пандемија?– Во принцип, не. По секоја од неодамнешните епидемии – сарс, свински грип, ебола – презедовме нови мерки. Воведувањето на индексот GHS е голем чекор напред, бидејќи сега знаеме кои земји се помалку подготвени. Но, ќе мораме да работиме побрзо.Што точно треба да се забрза?– Не секоја трета земја во светот е доволно подготвена за нови епидемии, но што станува ако во опасност е голем дел од светската популација. Всушност, сите ние страдаме од овој ризик затоа што сме исто толку силни колку и најслабата алка во синџирот. Треба да инвестираме повеќе во подготовките за епидемии и да добиеме вистински водачи – сите наши лидери, во јавниот и приватниот сектор – од горе до долу.
Колку од пандемијата треба да можеме да работиме на глобално ниво и дали СЗО е способен да ја заврши работата?– Да, тоа е многу важно. Ниту една од мерките што ги споменав не би била можна без вклучување на Светската здравствена организација. Но, СЗО може да биде ефективно само како што дозволуваат нејзините земји членки – и сите земји ги намалија придобивките по финансиската криза во 2008 година.Вашата книга е оптимистички насловена како крај на епидемиите. Дали некогаш навистина ќе се збогуваме со нив еден ден?= Нови болести секогаш ќе се појават во светот, но многу може да се стори за да се заштитиме од катастрофи како што е епидемијата на грип од 1918 година
Laura Spinney, The Guardian, 01.03.2020.
Preveo Đorđe Tomić
Peščanik.net, 04.03.2020.
