Списоците на неподобни лица или медиуми не се новина во земјата на Орбан, која е сè повеќе авторитарна. Така, еден автор на DW веќе се појави на „списокот на непријатели“ на еден провладин весник. Но, тонот станува сè поостар и поагресивен – иако следните парламентарни избори се за повеќе од половина година, пишува Дојче Веле
ФЕРЕНЦ ГАЛ
Дехуманизација и прогон на политичките противници, списоци на неподобни новинари и медиуми во Унгарија – не е ни чудо што Виктор Орбан е голем пријател и сојузник на Александар Вучиќ
Актуелната состојба на јавната дебата во Унгарија е јасно видлива на таблата прикажана во видеото на премиерот Виктор Орбан на Фејсбук. Под насловот „Главни производители на лажни вести“ се лицата на 22 новинари.
Списоците на неподобни лица или медиуми не се новина во земјата на Орбан, која е сè повеќе авторитарна. Така, еден автор на DW веќе се појави на „списокот на непријатели“ на еден провладин весник.
Но, тонот станува сè поостар и поагресивен – иако следните парламентарни избори се за повеќе од половина година, пишува Дојче Веле.
ЖЕШКА АТМОСФЕРА Минатата недела, јавноста беше шокирана од самоубиството на началникот на полицијата во Ходмежевашархеље, близу до границата со Србија. Неколку дена претходно, тој беше нападнат од локален весник близок до партијата Фидес на Орбан, откако тој одобри одржување на протест критички настроен кон владата. На состанокот имаше и повици за насилство.
Не е јасно до кој степен трагичната смрт е поврзана со јавните напади – но се вклопува во сликата за земја каде што политичката дебата е сè поогорчена.
„Долго време сме сведоци дека јавниот дискурс станува сè поагресивен: политиката постојано создава слики од непријателот, дехуманизира цели групи и ја преплавува јавноста со пропагандни пораки – финансирани од даночни приходи“, вели правниот и медиумски експерт Габор Пољак од Универзитетот „Етвес Лоранд“ во Будимпешта.
НЕРВНИОТ ОТРОВ НА ПРОПАГАНДАТА Против интензивирањето на јавната дебата минатиот викенд, најмалку 50.000 граѓани излегоа на улиците на Будимпешта, според проценките на организаторите. Под слоганот: „Воздух! – Застанете за слободен јавен простор и чиста јавна дебата“, поканата за непартискиот собир ја испрати театарскиот колектив Лупе.
На сцената зборуваа уметници, меѓу кои и комичарката Едина Потјонди, која предупреди дека владата ја контролира јавната дебата со „нервниот отров на пропагандата“. Причината за протестите, според основачот на Лупе, Тамаш Ленѓел, беа сеприсутните владини постери кои повеќе од десет години поттикнуваат нови непријатели – од бегалци до украинскиот претседател Володимир Зеленски.
„Милијарди даночни средства се трошат на дезинформации и пропаганда“, изјави актерот Ленѓел за ДВ. „Затоа дојдовме до идејата да направиме нешто во врска со тие постери“. Резултатот од протестите досега: петиција со повеќе од 200.000 потписи и иницијатива за референдум за забрана на пораки на омраза во јавниот простор. Ленѓел и неговите колеги сега чекаат одлука од унгарската изборна комисија.
КУЛТОТ НА ЛИЧНОСТА – ОНЛАЈН И ОФЛАЈН Само неколку километри од демонстрациите организирани од Лупе, премиерот Виктор Орбан, на неформален предизборен настан еден ден претходно, повторно предупреди против наводните непријатели на Унгарија.
Постојат партии, невладини организации и медиуми, рече премиерот, „кои само чекаат да ги спроведат упатствата од Брисел“. Тие, додаде тој, се одговорни за агресија и клеветнички кампањи против „христијански и национални уметници, медиуми и партии“. На истиот настан, Орбан направи селфи со авторот на екстремно десничарски блог, на кој лидерот на опозицијата Петер Маѓар редовно се нарекува „болва во креветот“. Според актуелните истражувања, партијата Тиса, предводена од Унгарец, има добри шанси да победи на парламентарните избори на пролет 2026 година, поради што стана цел на медиумскиот апарат на Фидес.
„ДОН ВЕТО“ Овој апарат вклучува и провладини блогери и влијателни лица, со кои премиерот се појавува лично сè почесто во последните месеци.
Така, на пример, на YouTube каналот на раперот и обожавател на Орбан, Ласло Питингер, познат како „Допемен“. Тој го фали десничарскиот популистички премиер како „Дон Вета“ – алудирајќи на политиката на блокирање на Унгарија во Европската Унија и на измислениот шеф на мафијата Дон Вито Корлеоне од филмската серија „Кум“.
Фактот дека премиерот се појавува почесто лично во тој медиумски простор е новина во оваа кампања, вели експертот Габор Пољак. „Но, секој што верува дека Фидес заостанува во дигиталниот простор, не ја разбира реалноста.“
Според истражувањето на тинк-тенкот „Политички капитал“ со седиште во Будимпешта, од јануари до август 2025 година, во Унгарија се потрошени околу 5,6 милиони евра само за политичко рекламирање на Фејсбук – од кои 85 проценти доаѓаат од провладини актери.
ЗАГЛУШУВАЧКА МЕДИУМСКА МОЌ Во таканаречените традиционални медиуми, доминацијата на Фидес е уште поочигледна: државната медиумска куќа MTVA, која Орбан ја стави под своја контрола одамна, доби околу 80 милијарди форинти (околу 205 милиони евра) од јавни средства само во првите шест месеци од оваа година.
Бројни приватни портали и регионални весници се цврсто во рацете на компании блиски до Фидес, а најважното државно регулаторно тело – Медиумскиот совет – е исполнет со партиски кадри.
Затоа невладината организација „Репортери без граници“ (RSF) се жали на „политички, економски и регулаторен притисок“ врз слободните медиуми. Во индексот на слобода на медиумите на RSF, Унгарија моментално е рангирана на 68-мо место од 180 земји. Кога Орбан го започна својот втор мандат во 2010 година, по четири години во опозиција, таа беше на 23-то место.
За подобро да ги заштити слободните медиуми во земји како Унгарија, ЕУ неодамна усвои нов закон – Европскиот закон за слобода на медиумите. Сепак, за неговото спроведување, Брисел зависи од земјите-членки – а унгарската влада веќе поднесе тужба против него во Судот на правдата на Европската Унија.
Засега нема подобрување на повидок.
Со оглед на рамнотежата на моќ во медиумите и вкоренетите позиции, не се очекува јавната дебата да стивне во догледно време. Медиумскиот експерт Габор Пољак смета дека најголемата одговорност за ова ја носи владејачката партија, која постојаното ескалирање на реториката го претвори во свој заштитен знак:
„Практично живееме тука десет години во постојана предизборна кампања – партијата не може да функционира на друг начин.“
Во месеците пред изборите на пролет 2026 година, Полјакот затоа очекува понатамошно заострување на јавниот дискурс: „Ќе биде многу гласен, агресивен и брутален период.
(DW)
