Босли Краутер од Њујорк Тајмс рече дека филмот е „блиску до тоа да биде најсензационалниот филм некогаш направен во Холивуд“ и оттогаш делото редовно се наоѓа на сите листи на најдобри филмови некогаш направени
Дебитантскиот филм на Орсон Велс доби феноменални критики веднаш по неговата премиера во 1941 година. Босли Краутер од Њујорк Тајмс рече дека филмот е „блиску до тоа да биде најсензационалниот филм некогаш направен во Холивуд“ и оттогаш делото редовно се наоѓа на сите листи на најдобри филмови некогаш направени.
Во списанието Сајт и Саунд, кое еднаш во деценија организира такво гласање меѓу критичарите и режисерите, овој филм ја имаше водечката позиција од 1962 до 2002 година (само во 2012 година беше заменет со Хичкоковиот Вертиго). И сега е избран за најдобар американски филм на сите времиња од страна на критичарите на BBC Culture.
Да бидаме сосема искрени, Граѓанинот Кејн не е на врвот на секоја листа на најдобри филмови на сите времиња. Минатата година филмот заврши на 33. место по избор на читателите на магазинот Empire (на прво место беше филмот Empire Strikes Back). Кога последен пат проверивме, корисниците на сајтот ИМДБ го позиционираа на 67. место, додека во водство беше филмот Бегство од Шошенк.
Се разбира, нема ништо лошо во тоа да се биде 67-ми најдобар филм на сите времиња, но јасно е дека просечниот гледач не го цени овој филм како филмски критичари, режисери и студенти по филм – или луѓе кои опсесивно обрнуваат внимание на сите филмските елементи и начинот на кој се вклопуваат.
НЕСОГЛАСУВАЊЕТО ИМА СМИСОЛ Во 1946 година, Жорж Садул, француски филмски историчар, го критикуваше филмот како „енциклопедија на стари филмски техники“ и – иако сакаше да ја уништи репутацијата на Велс како револуционерен иноватор – случајно успеа да обедини сè што воодушевуваше армија филмски додворувачи. .
Граѓанинот Кејн е енциклопедија на техники: тоа е 114-минутно филмско училиште кое предава лекција за фокус и рер проекција, крупни кадри и дијалошки елипси.
Причината зошто филмот е толку живописен е тоа што неговиот режисер ги научил сите тие лекции за време на снимањето.
За време на проекцијата ни ја раскажа животната приказна на Чарлс Фостер Кејн (Орсон Велс), медиумски магнат кој бил неизмерно богат и влијателен, но не успеал да ја достигне политичката позиција и љубовта по кои копнеел.
Измислената верзија на Вилијам Рандолф Хирст е централниот лик кој на филмот му дава чувство на важност, како и значење: паралелите со Граѓанинот Мардок, Граѓанинот Трамп или Граѓанинот Џобс се привлечни на првата топка.
Но, наместо филмот да се одвива како конвенционална биографија, Граѓанинот Кејн е како сложувалка која содржи бројни наратори и бројни перспективи.
Исто така, се провлекува низ многу жанрови.
ПОМЕСТУВАЊЕ НА ГРАНИЦИТЕ НА ЖАНРОТ Филмот започнува со мрачните и судбоносни акорди на музиката на Бернард Херман.
Прво ја гледаме назабената силуета на замокот на рид обвиен со магла.
Ние сме на територијата на готскиот хорор; замокот може да биде и оној на грофот Дракула.
Потоа полека се лизгаме во замокот, но сето тоа е придружено со необична монтажа: снежна бура, снежно стаклено топче, устата на Кејн додека ги изговара последните зборови – „Пупка од роза“.
Две минути подоцна, филмот одеднаш веќе не е хорор, туку надреален експеримент од кој ниту Бунуел ниту Дали би се срамеле. Но, не за долго.
По уште неколку секунди, Граѓанинот Кејн станува новинарски журнал што галопира низ биографијата на Кејн и го прикажува Ксанаду, неговиот монументален имот во Флорида (модел на замокот Херст во Сан Симеон, Калифорнија). На овој имот, како што се вели, има доволно антиквитети за да се пополнат „10 музеи“, како и „најголемата приватна зоолошка градина од времето на Ноевата арка“. Но потоа, како што се навикнуваме на овој срдечен квазидокументарен филм, делото повторно ја менува брзината.
Следува ретроспектива на Дикенс низ детството на Кејн на село во 1871 година. Потоа тоа стана експлозивна комедија сместена во редакцијата кога Кејн ја презеде контролата – New York Inquirer.
Подоцна филмот се претвора во политичка драма, потоа во бекстејџ фарса и на крајот во мрачна мелодрама.
Конечно, поврзувајќи различни жанрови, постои детективска нишка за репортер кој се обидува да открие што всушност претставува „Пупка од роза“.
Не е ни чудо што студентите по филм го сакаат Граѓанинот Кејн.
Погледнете го и за едно попладне го поминавте целиот семестар на студии.
Но, не ни помислувајте дека ова е сув, академски учебник. Граѓанинот Кејн е уште позабавен отколку што е наложено. Ова делумно се должи на експлозивното и духовито сценарио.
Коавтор на сценариото е Херман Манкиевич, ветеран на десетици комедии направени во 1920-тите и 1930-тите. Неговото сценарио е полно со незаборавни фрази и дијалози, како оној кога Кејн се среќава со заблудениот пријател и соработник на Џед (Џозеф Котен): „Не знаев да зборувам“, вели Џед.
„Секако дека зборуваме за Џедаи“, одговара Кејн.
„Ти си отпуштен“.
Во тоа време тој веќе беше познат во театарските и радио круговите
Меѓутоа, поважно од самото сценарио беше ентузијазмот на Велс: медитацијата за неуспехот, каењето и суровоста никогаш немале толку младешка ревност.
Зачудувачки е што Велс имаше само 25 години кога ја имаше премиерата на Граѓанинот Кејн.
Тој веќе беше ѕвезда во кината и на радиото, но РКО го намами во Холивуд со ветување дека може да сними каков сака филм, без ничие мешање.
Пред тоа, Велс не се интересираше за филмови: асистентката Миријам Гајгер мораше да му направи мал прирачник со разни леќи што можеше да ги проба. Брзо се заинтересирал за можностите кои ги давала работата на филмот, па на крајот сите ги искористил во Граѓанинот Кејн.
Филмското студио, се пошегува тој, е „најголемиот електричен автомобил што едно момче некогаш може да го замисли“.
ВИТАЛНОСТ НА КВАДРАТ Во биографијата на Орсон Велс напишана од Сајмон Калу, авторот вели дека режисерскиот ентузијазам му дал на филмот „свежина и енергија што ниту 50 години не успеале да ја намалат“ (денес тоа е период од 70 години).
Во есејот за Граѓанинот Кејн во The New Yorker, Полин Кил вели дека успехот на филмот е „резултат на она што Велс го откри – и уживаше – колку е забавно да се снимаат филмови“.
Сепак, вистинската магија беше тоа што задоволството од режисерот беше пренесено на останатите учесници во снимањето и обратно.
Граѓанинот Кејн главно се занимава со млад гениј кој ужива моќ и самодоверба, а го направи млад гениј кој исто така ужива моќ и самодоверба.
Тој не треба да биде жив, туку да биде на квадрат.
