Од најголемите подароци што уставот може да му ги додели на премиерот – големо мнозинство за усвојување закони во Долниот дом и изборен мандат за протуркање на работите низ Домот на лордовите – Џонсон стана политички губитник
ДЕЈВИД АЛЕН ГРИН
Премиерот на Велика Британија Борис Џонсон на 7 јули објави дека поднесува оставка. Оставката на кој било премиер е значајна, но оваа е исклучителна.
Џонсон не изгуби ниту еден глас. Во декември 2019 година, тој ја предводеше Конзервативната партија до убедлива победа на општите избори. Неговата влада има значително мнозинство во Домот на народите. Пред неколку недели Џонсон решително доби доверба од пратениците на неговата партија.
А сепак, тој работи против своја волја. Од најголемите дарови што британскиот устав може да му ги додели на премиерот – големо мнозинство за усвојување закони во Долниот дом и изборен мандат за протуркање на работите низ Домот на лордовите – тој сега е политички губитник.
Имаше се’ што може да посака еден премиер, а тоа сега му го одземаат.
Политичките новинари и историчари уште некое време ќе дебатираат како дошло до овој пад. Но, од уставна перспектива, оваа оставка ги покажува и слабостите и силните страни на кабинетот на премиерот.
На прв поглед, оваа канцеларија има огромна моќ. Теоретски, премиерот и неговата партија одговараат само за дисциплината на општи избори. Но, од 1974 година, секој премиер или доби или изгуби позиција помеѓу општите избори – или, во случајот на Тереза Меј и Борис Џонсон, ги имаме истите ситуации во двата крајности.
Тоа е затоа што премиерот зависи од довербата и на владата и на нејзиното парламентарно мнозинство. Кога ќе ја снема таа доверба, тие генерално одат – обично достоинствено, или – како што е случајот со Џонсон – со арогантен инает. Оваа загуба на доверба се изразува преку други работи, а не само со директни гласови. Тоа може да се изрази преку повици за промена на раководството во партијата, како и преку оставки од министерските позиции.
Премиерот може да ги игнорира таквите сигнали. Ако го избере тој пат, на крајот ќе се соочи со формално парламентарно гласање за недоверба или смена од функцијата од страна на кралицата Елизабета. Имаше стравувања дека Џонсон ќе продолжи да се „бори“ по неверојатната серија оставки и писма со недоверба во изминатите неколку дена. Но, до тоа не дојде.
Карактеристиката на функционалниот устав е тоа што политичкото тело може да плука одвратни работи. Случајната неискреност и цинизам на актуелниот премиер значи дека тој беше сменет, две и пол години по неговата убедлива победа на општите избори. Можеби ќе остане уште некое време, за да може владејачката партија да избере наследник.
За него и за земјата Велика Британија, патувањето од општите избори во 2019 година до денешната оставка беше навистина доста патување. Имавме тројца премиери за шест години, а нашата политика сè уште е во состојба на нестабилност по Брегзитот Следниот премиер може да остане долго време, или може да биде тоа уште еден краткотраен премиер.
Што и да се случи понатаму, вистината останува дека и покрај сета истакнатост во јавноста, функцијата премиер е прилично слаба, кога премиерот ја губи довербата од другите во државата. Грешката на Џонсон беше што мислеше дека таквото уставно ограничување нема да важи за него. Но, таквата ароганција секогаш се среќава со својот непријател.
(Дејвид Ален Грин беше едвокат во централната влада и историчар)
