Tрамп није ни диктатор ни ратни злочинац, али рачунати с тим да би оптужнице могле да спрече његову победу подједнако је залудно као веровање немачких конзервативаца да ће бити у стању да укроте Хитлера
ИЈАН БУРУМА
Иако ја држи сомнителната разлика дека е првиот поранешен претседател на САД кој повторно се кандидирал за функцијата и се соочува со кривични пријави, Доналд Трамп нема да биде првиот политички кандидат во американската историја кој е обвинет, осуден, па дури и испратен во затвор. Државниот секретар за енергетика на Трамп и поранешен гувернер на Тексас Рик Пери, на пример, беше обвинет за злоупотреба на власта кога накратко се појави како еден од кандидатите за претседателска номинација на Републиканската партија.
Јуџин Дебс се кандидираше за претседател во 1920 година од федералниот затвор во Атланта, каде што отслужуваше десетгодишна затворска казна за кршење на Законот за бунт од 1918 година, кој му беше наметнат поради говорот во кој тој се спротивстави на влегувањето на Америка во Првата светска војна. Влегувајќи во трката како кандидат на Социјалистичката партија, Добс не стана претседател, но доби речиси милион гласови – најмногу што некој социјалист во САД некогаш освоил на претседателски избори.
Некои осудени кандидати дури успеаја да победат. Во 1994 година, Бери Џуниор го освои четвртиот мандат како градоначалник на Вашингтон и покрај тоа што отслужи шест месеци затвор за поседување дрога четири години претходно.
Иако е невообичаено во демократските земји кандидатите кои претходно биле обвинети или затворани да стигнат до високи владини позиции, тоа не е нечуено. Понекогаш таквите околности се дел од процесот на демократизација. Во 1994 година, Нелсон Мандела победи на првите слободни избори во Јужна Африка, откако помина 27 години во затвор под режимот на апартхејдот. Неодамна, бразилскиот претседател Луис Игнасио Лула да Силва победи на минатогодишните избори и покрај тоа што беше осуден на 12 години затвор поради обвиненија за корупција, од кои отслужи помалку од две години пред да биде укината казната.
Адолф Хитлер е најпознатиот од оние кои имаа политичка корист од времето поминато зад решетки за неправилности. Пред неуспешниот обид за државен удар во Минхен во 1923 година, Хитлер бил релативно анонимен агитатор на таверни со криминално досие. Поради т.н паб државен удар, тој беше осуден на пет години затвор, но дотогаш тој веќе стана главна вест во Германија, бидејќи невообичаено благите судии му дозволија да изнесува политички аргументи во судницата.
Хитлер завршил на отслужување само девет месеци во затворот Ландсберг за време на кој го напишал својот антисемитски манифест, Mein Kampf. До моментот кога беше ослободен, тој веќе стана широко познат. Не помина ниту цела деценија, а поранешниот пироман ќе стане германски фирер.
Поранешниот јапонски премиер Нобусуке Киши, дедо на покојниот премиер Шинзо Абе, е уште еден пример. За разлика од Хитлер, Киши припаѓал на бирократската елита на неговата земја. По дипломирањето на Универзитетот во Токио на врвот на својата класа, Киши брзо се искачи низ рангот на владината администрација. Тој сè уште беше во своите триесетти години кога беше поставен на чело на економијата на Манчукуо, јапонската марионетска држава во Манџурија, каде што управуваше со индустриска империја заснована на кинескиот робовладетелски труд. За време на војната во Пацификот, Киши беше задолжен за снабдување со муниција во владата.
Киши може да се спореди со Алберт Шпеер, архитект на Хитлер и исто така министер задолжен за снабдување со муниција, кој беше осуден на 20-годишна затворска казна на судењата во Нирнберг, главно поради употреба на ропска работа во германските индустриски погони. Но, иако тој беше уапсен во 1945 година под сомнение за воени злосторства и помина три и пол години во затвор, Киши никогаш не беше официјално суден или осуден.
За време на неговото време во затвор, Киши го планирал своето политичко враќање со други затвореници, вклучувајќи озлогласен гангстер и истакнат јапонски фашист. Откако Американците одлучија дека спротивставувањето на кинескиот и советскиот комунизам е поважно од изведувањето на јапонските воени злосторници пред лицето на правдата, тие одлучија дека Киши е токму таков човек што им треба. Кандидирајќи за највисоката функција кратко време по неговото ослободување, Киши ја врати довербата на Американците со консолидирање на Јапонија како цврст антикомунистички сојузник. Тој беше премиер од 1957 до 1960 година.
Трамп не е ниту диктатор ниту воен злосторник. Тој е злонамерен фалбаџија кој бара начин да ги искористи проблемите со законот за политички и финансиски цели. Како самопрогласен аутсајдер, тој ги претвори обвиненијата поднесени против него во политички капитал, претставувајќи се себеси како маченик прогонет од длабоко вкоренети, корумпирани елити.
Би се рекло дека неговата стратегија, барем засега, дава ефект. Секое ново обвинение ја зголемуваше неговата популарност меѓу републиканските гласачи и доведе до зголемен прилив на пари за неговата претседателска кампања. Неговите јавни настапи, каде што пристигнува со автомобилски поворки и држи потпалувачки говори, во кои ги напаѓа и исмева судиите и обвинителите, се сензационалистички медиумски спектакли. Кога ќе влезе во судницата – особено во округот Фултон, Џорџија, каде што неговото судење под обвинение за обид за влијание врз исходот на изборите ќе се емитува во живо на телевизија и на Интернет – Трамп несомнено ќе ужива во можноста да води кампања од местото на обвинетиот
Ништо од ова не имплицира дека Трамп ќе успее во својата намера. На пример, во 1932 година, Хитлер беше поразен на претседателските избори од почитуваниот, но стар фелдмаршал Пол фон Хиндербург. Хинденбург, кој имаше 84 години, може да се спореди со американскиот претседател Џо Бајден во некои аспекти: умерените гласачи, како и оние од левицата, гласаа за него за да го спречат неговиот демагошки противник да дојде на власт. Но, нацистите станаа најголемата партија во Рајхстагот, а конзервативните политичари, индустријалци и други бизнисмени направија фатална грешка да го поддржат Хитлер да стане канцелар во 1933 година. Нивната заблуда дека ќе можат да ги задржат амбициите на Хитлер го забрза колапсот на германската демократија .
Нема сомнение дека денешните Соединетите Американски Држави не се Вајмарска Република, а не е ниту Бајден Хинденбург. Насилната реторика и заканите на Трамп кон противниците се загрижувачки, особено ако се земе предвид дека многу негови поддржувачи се вооружени. Но, без поддршката на вооружените сили и на Волстрит, тешко е да се замисли како таквите сили би можеле да дојдат на власт. Меѓутоа, во фалсификуван изборен систем кој ја фаворизира рурална Америка за сметка на урбаната Америка, можно е, се разбира, Трамп да освои доволно гласови за да стане претседател, дури и ако водел кампања од затворска ќелија.
Победата на Трамп не би била ништо како државен удар на Хитлер во 1933 година, но сепак би била многу лоша работа, и секако многу полоша од Јапонија под Киши кон крајот на 1950-тите. Верувањето дека обвиненијата би можеле да ја спречат победата на Трамп е залудно како и верувањето на германските конзервативци дека ќе можат да го скротат Хитлер. Како што не учи историјата, понекогаш криминалот се исплати.
