Агата Кристи не ги сакаше неуредните убиства – местата на злосторствата во нејзините книги не вклучуваа истурени мозоци или крвави ѕидови – сè беше чисто, бело и уредно. За вакви сцени беше неопходно совршено познавање на лековите
Доколку Агата Кристи (1890–1976) беше сè уште жива и пишуваше криминалистички романи, веројатно денес ќе користеше оземпик или можеби нова генерација транквилизери како мистериозен отров. Таа сакаше да ги труе своите херои со цијанид и цела констелација од разни старомодни отрови што ги знаеше толку беспрекорно што доби пофалби во уредничките статии на научните списанија.
Додека кралицата на криминалистичките романи пишуваше за детективските подвизи на Херкул Поаро и госпоѓица Марпл, цијанидната хемија е широко користена во галванизацијата и рударството на злато, а форензичките методи за утврдување на труење со цијанид веќе се усовршени. Всушност, процесот со кој цијанидот го прекинува клеточното дишење е еден од првите биохемиски механизми на труење што е разјаснет и опишан детално. За време на Големата депресија од 1930-тите, бројот на самоубиства со цијанид се зголемил толку многу што романите во кои хероите умираат мистериозно и брзо од овој отров привлекуваат големо внимание кај читателска публика.
Цијанидот го открил Карл Вилхелм Шеле кон крајот на 18 век во неговиот хемиски моментум, кога за само десет години го открил и опишал кислород, манганот, глицеринот, винска киселина, оксална киселина, хлороводородна киселина, хлорот, млечна киселина, арсенови оксиди, флуороводородната киселина и другите соединенија. Сепак, во тоа време не било јасно што го прави цијанидот толку отровен. Откривањето на уште потоксични цијанидни соли во првата половина на 19 век го поттикнало развојот на форензичката хемија поради зголемувањето на случајните и намерните труења.
Цијанидот лесно може да се најде во природата. Главно како одбрана од предатори, го произведуваат некои инсекти, алги, бактерии и габи, а во нашиот регион се наоѓа во семките на овошјето како што се кајсии, праски, јаболка, горчливи бадеми и други. Но, Агата Кристи не прочитала за цијанидот во весник. Нејзината животна приказна, која заслужува посебен роман, водеше кон места каде што цијанидот, како и арсенот, морфинот, хлорал хидратот и стрихнинот – во најчиста форма – беа во изобилство. Потекнувајќи од богато семејство во крајбрежниот град Торки, Англија, таа беше добро образована дома и во француските училишта. Имаше музички талент и глас доволно добар за кариера во концертна сала. Работата на чистење, фотографирање, организирање и каталогизирање на археолошки наоди од Сирија и Ирак – на која работеше со својот сопруг – влезе во аналите на археологијата. Во периодот од крајот на Првата светска војна до крајот на 1970-тите, таа напишала 78 криминалистички романи, шест „обични“ романи, четири книги од нефикција, 150 кратки раскази и 20 драми.
Но пред сето тоа, како девојче, на почетокот на Првата светска војна, таа почнала да работи како волонтерска медицинска сестра во локална болница во нејзиниот роден Торки. Бидејќи се враќала сама од болницата ноќе, ѝ било предложено да се префрли на позицијата фармацевт во новоотворената болничка аптека, каде што ќе има поповолно работно време. Пишувајќи за овој период од животот на младата Агата, Кетрин Харкуп во новата книга „V е за отров – хемикалиите на смртта на Агата Кристи“ (Блумсбери, 2025) наведува дека Агата ќе има дополнителна обука, приватен фармацевтски тутор, а исто така ќе положи и неколку испити пред да се квалификува како фармацевт во 1917 година. „Лековите достапни на почетокот на дваесеттиот век беа многу различни од оние што можеби ви се препишуваат денес. Полиците во аптеките беа полни со ампули со арсен, стрихнин, конин (од хрчак) и многу други соединенија што денес би се сметале за отрови, а не за лекови. Како што напредуваше медицината, многу од соединенијата со кои Кристи ја започна својата кариера во издавање лекови исчезнаа од фармакопејата, бидејќи, нивните опасности ги надминуваа сите придобивки што би можеле да ги понудат и беа откриени подобри алтернативи. Сепак, некои лекови сè уште се со нас од тоа време.“
Морфин, дигиталис (во рафинирана форма), атропин и барбитурати сè уште им се даваат на пациентите денес, иако не толку слободно како во минатото и со многу подобро следење на нивните ефекти“, објаснува Кетрин Харкуп. Вршењето на оваа работа ѝ помогна на Агата да разбере – и добро да ја искористи во своите романи – како одредена доза прави разлика помеѓу отров и лек.
Аптеките во времето на Првата светска војна веќе немале подготвени и спакувани лекови во прецизно измерени дози и со внимателно напишани упатства за употреба. Аптекарите имале рецепти благодарение на кои мереле, дозирале и мешале состојки за да направат тоници, прашоци, апчиња и креми. Немало начин да се провери на лице место, брзо и прецизно, дали е дозволено да се мешаат две супстанции, што реагира со што и која доза е горната граница што се смета за лек – ова барало темелно знаење и искуство. Но, Агата Кристи изненадувачки брзо го сфатила тоа. И додека ги поминувала деновите во аптеката меѓу сите тие шишиња, таа полека го ткаела заплетот на својот прв роман „Мистериозниот настан во Стајлс“, во кој се појавува, меѓу многуте херои, Херкул Поаро и прекрасна жителка од болничката амбуланта. Агата ја убила својата прва жртва во романот, г-ѓа Емили Инглторп, со прецизно фармацевтско знаење, медицински дози на стрихнин, калиум бромид и опијати. Додека комбинацијата од двата лека е смртоносна, третата го одложила почетокот на симптомите на г-ѓа Инглторп. Според Кетрин Харкап во „V is for Venom – Хемикалиите на смртта“ од Агата Кристи, објаснувањето на Агата за тоа како дејствуваат лековите е земено речиси дословно од книгата „Уметноста на издавање лекови“, која веројатно ја проучувала за своите испити. За романот „Мистериозниот настан во стилови“, Агата добила пофалби во рецензијата на „Фармацевтското списание“, како редок роман кој е „правилно напишан“, со забелешка дека авторката има фармацевтско образование или повикала експерт.
Од тој момент, дрогата и отровите станаа константа – никако здодевни и предвидливи – во романите на Агата. Од стотиците херои што ги уби во романи и кратки раскази, повеќето од нив починаа во инциденти со огнено оружје (35 од нив) или беа избодени со нож, секира и слично (26). На трето место по бројот на жртви е цијанидот (23), потоа удар во главата (22), задушување (18), арсен (12), отров во поширока смисла (11) и давење (9). Но, иако огненото оружје и ладното оружје лесно ја вршат „валканата работа“, врвот на мистеријата е во посуптилните случаи на труење за кои убиецот користи морфиум, хлорал хидрат, стрихнин, дигиталис, убоди од инсекти, атропин, задушување со јаглерод моноксид или друг гас, разни хемиски отрови, змиски отрови, тринитрин и други. И додека редовно се враќала на овие сигурни отрови, таа ги менувала методите на администрација, дозите и околностите толку многу што дури и редовниот читател на Агата можел само да биде заведен.
Кога, на почетокот на Втората светска војна, повторно ја кусила косата како волонтер на прагот на една лондонска болница, веќе имала околу 30 титули зад себе. Ги положила испитите по фармација 20 години претходно, а фармацијата значително се развила помеѓу двете војни, па Агата повторно почнала да студира. Во болницата работела во смени – два полни дена, три дена во полусмена и плус во сабота наутро. Таквиот распоред, како и отсуството на нејзиниот сопруг Макс Малован, почитуван археолог, кој бил преместен во Африка како воен волонтер, ѝ оставиле многу време да смислува заплети и методи на убиства. За време на војната, таа напишала 12 романи.
Како веќе позната писателка, по војната Агата го продолжила своето образование и учела за отрови и лекови. Таа изградила импресивна професионална библиотека и се допишувала со експерти за да спречи можни фармацевтски грешки што би можеле да ја дискредитираат во стручната јавност и меѓу читателите. Таа, исто така, вовела помалку познати отрови во своите романи, покажувајќи го своето значително знаење за хемија, биохемија, физиологија, фармацевтика и други науки.
Во романот „Џеб полн со ‘рж“ од 1953 година, Агата се занимава со растението тис (Taxus). Ова зимзелено дрво, кое е украсено со црвени бобинки во зима, живее во поголемиот дел од планетата – вклучувајќи ги нашите простори и лондонските градини – и е познато дека е многу отровно. За Агата, тисот е злокобно дрво, поврзано со смртта и гробиштата, дрво кое предизвикува непријатност и чудни чувства. Содржи алкалоид таксин, откриен уште во 1856 година, а сите делови од тисот освен црвените бобинки се кардиотоксични. Прво, тие предизвикуваат проблеми со желудникот, потоа ја нарушуваат работата на срцето, предизвикуваат аритмија и ги оштетуваат бубрезите и црниот дроб. Смртта настапува ненадејно, поради парализа и задушување, понекогаш без јасни симптоми. Токму овој отров од таксин Агата го употребил за да го убие лондонскиот бизнисмен Рекс Фортескју. Откако го испил утринскиот чај, Рекс ненадејно починал, а подоцна во неговиот џеб било пронајдено многу ‘рж. Се испоставило дека таксито го изел со мармалад, посебна тегла што Рекс ја запалил тоа утро. Три години по објавувањето на романот „Џеб полн со ‘рж“, научниците Граф и Бедекер примениле понапредна хроматографија и откриле дека тисот содржи најмалку 11 различни алкалоиди, а дури во 1991 година нивната хемиска структура била разјаснета. Но, новите откритија не ја намалиле вредноста на романот. Иако таксинот не е единствената отровна супстанца кај ова дрво, што било познато на Агата и експертите во тоа време, ефектите и симптомите на труење се опишани исклучително верно.
