Само најмоќните држави можат да си дозволат самоволно и долгорочно исклучување од меѓународните организации, игнорирајќи ги нивните одлуки или не ги препознаваат целосно. На Ердоганова Турција и се случува тоа. Затоа се „кове“ моќна опозиција
ВЛАДА СТАНКОВИЌ
Само најмоќните земји – пред сè Америка, во помала мерка Русија и на постојано специфичен начин Кина – можат да си дозволат статус на roque држава, отпадник во меѓународната заедница, па дури и тогш најчесто само привремено. Сите други земји, без оглед колку нивните водачи ја истакнуваат својата моќ, политичка и економска независност и потребата за соработка со другите, всушност се само фрагменти од еден голем политички систем. На прво место од економски причини, самопрогласените лидери на луѓето секогаш се принудени да го покажат своето влијание и моќ преку овој политички систем, а не надвор од него. Фактот дека во нив нивната моќ е многу помала и поскромна од приказната за нивната моќ што ја пропагираат во сопствената земја, доведува до постојани обиди да ја покажат својата сила со постојано провоцирање на конфликти – што во одреден момент тие веќе не можат да ги контролираат.
Ова е токму ставот на Реџеп Таип Ердоган денес. Последната недела од наредната година донесе нови удари до Претседателот на Турција, кој во никој случај не успева да си го обезбеди статусот на една од најмоќните политичари во светот. И покрај тактиката на провоцирање конфликти и постојани закани, доведување на Турција до самата граница на отуѓената држава, паѓање од меѓународниот поредок, нејзината изолација расте посилна и пукнатините во неговата семоќност која ја гради скоро две децении се поголема и повпечатлива.
Оттука и манична активност на Ердоган во предизвикување судири во регионот. Се започна со поразот на локалните избори во мај и јуни 2019 година, на кои Партијата за правда и напредок на Ердоган ја изгуби контролата врз многу големи градови, особено Анкара и Истанбул. И покрај откажувањето и повторувањето на изборите во најголемиот град во Турција, родниот град на претседателот, овие порази ја потврдија силата на растечкиот број на противници на Ердоган, кои не можеа да ги смират дури три години континуирана вонредна состојба. И иако владејачката партија се обидува на сите начини да ја уништи економски новата моќ во Истанбул и нејзиниот градоначалник, наметнувајќи некакви внатрешни санкции кон градот со забрана за сите државни претпријатија да работат со градска администрација од скоро дваесет милиони луѓе, губењето на изгледот на семоќност и незаменливост го натера Ердоган до добро познатиот пат на присилно внатрешно политичко обединување преку провоцирање на надворешни конфликти, од Сирија, Егејот, Кипар, Источен Медитеран, во односите со Израел, до склучување договор со либиската влада за поделба на Медитеранот во зони за употреба на природен гас и мешање во граѓанска војна во таа земја.
Од причини што му се познати само нему, Ердоган ги избра Америка и нејзиниот претседател за свој „рамноправен“ ривал дури и за време на замрзнатите односи со Русија и додека во Белата куќа беше претходник на Доналд Трамп. Со доаѓањето на новата администрација и претседател со лични економски интереси директно поврзани со турскиот претседател, чиј пријател контролира две кули на Трамп во Истанбул, се чинеше дека Турција на Ердоган ќе стане новиот фаворит на Вашингтон во овој дел од светот. Политичката инерција, пред сè и основно убедување во имиџ на сопствената моќ што тој самиот ја измислил за да на крајот верува, го принуди Ердоган да продолжи да ја предизвикува Америка. Овие обиди за мерење конечно беа финализирани доцна во петокот попладне, на 20 декември, по американско време, а во раните утрински часови од сабота на 21 декември 2019 година по европско време. Тогаш, американскиот претседател, на пат за Божиќен одмор во Флорида, откако Конгресниот дом на Конгрес гласаше во прилог на неговото повлекување, го потпиша законот за буџетот за следната година, кој Конгрес го изгласа со мнозинството што не исклучува претседателско вето. Буџетот за одбрана вклучува одредби што ја исклучуваат Турција од нејзината програма за производство на ловци Ф-35 во вредност од повеќе од 10 милијарди евра; ги осудува постапките на Турција во Источниот Медитеран и нејзиниот договор со Либија, што ги крши правата и суверенитетот на Грција и Кипар и ја загрозува нивната безбедност и зони со ексклузивен економски интерес во Егејот и Медитеранот; Санкционирани се сите учесници во планирањето и спроведувањето на два гасовод: Нордстрим 2, кој треба да донесе гас од Русија преку северната морска рута директно кон Германија, голем проект на поранешниот германски канцелар Герхард Шредер и Туркстрим, што би донело руски гас преку Турција на Балканот и понатаму кон Европа. Во исто време со овие санкционирани закони, се истакнува и вмешаноста на Америка во проектот за гасоводот „ИстМед“, со кој би се донесело гас од водите околу Република Кипар, со соработка на оваа островска држава, Грција, Израел и самата Америка, кон Европа преку Грција и Италија. Како да не беше сето ова, конечното потпишување санкции кон Турција за набавка на рускиот ракетен систем, за кое беше извеено гласање во американскиот Конгрес, исто така, што го исклучува претседателското вето.
Политиката „напаѓање на сите страни“ од Реџеп Таип Ердоган на тој начин е донесена во крајност. Закани за ослободување на сириските бегалци и нвно упатување кон Европа, протерување на американските трупи од базите во Турција, испраќање на вооружени беспилотни летала и воени авиони во окупираните територии на Кипар и турски воени бродови до водите на оваа земја и, на крајот, упатување на турските трупи кон Либија само го засилија конфликтот со Америка. и мешањето во конфликтите во Либија и го донесе Ердоган повторно на спротивната страна на Русија. Затоа е од особено значење што во петок, на 13 декември поранешниот министер за надворешни работи на Ердоган и премиер Ахмет Давутоглу го најави почетокот на својата партија – која го носеше крајно неполитичко име за организацијата – Партијата на иднината. Овој идеолог на неотоманската доктрина ја гледа во кавгите на Ердоган со сите причина за ненадејно слабеење на позицијата на Турција во регионот и нејзиниот политички и економски колапс, заедно со се повеќе ирационалните политики на претседателот, кој ја идентификуваше судбината на земјата со својата. Одговорот на Ердоган се очекуваше – Давутоглу беше обвинет дека е предавник и го поврзал, заедно со неговиот поранешен министер за финансии Али Бабаџан, кој исто така најави формирање на партијата, со измами за перење пари преку Халкбанк – значително ја ослабува позицијата на банката.
И Давутоглу и Бабаџан вршат притисок за враќање во поранешната, ново-отоманска политика на Турција – економска експанзија и политичко влијание во регионот, но преку соработка со соседите и пред сè и најблискиот сојуз со Америка, нарушена од воинствената политика на Ердоган. Зголеменото влијание на Америка во Источна Медитеран и Југоисточна Европа и, пред сè, економските очекувања на огромните резерви на природен гас во регионот, исто така, доведоа до промена во политичката догма, онаа по која Турција се смета за неопходен и важен сојузник во овој дел од светот, односно дека се и е дозволено.
Наместо несигурна Турција и нејзиниот проблематичен претседател, основата на американската политика во регионот стана Грција, уште пред доаѓањето на Нова демократија и Киријакос Микотакис во јули годинава. Неодамнешното потпишување на договор за стратешка соработка меѓу Србија и Грција, само неколку дена по познатата изјава на рускиот претседател за Сребреница, е од особено значење – токму заради ова тој е особено внимателно сокриен од јавноста.
(Авторот е професор на Филозофскиот факултет и директор на Центарот за скулпторски студии)
