Ова е второто продолжение од анализата на ИФИМЕС, познатиот интиту од Љубљана за влијанието на победата на новиот американски претседател на светската политика по неговата инаугурација после 20 јануари следната година
КАКВА ЌЕ БИДЕ НАДВОРЕШНАТА ПОЛИТИКА? Триумфалното враќање на Трамп денес се чини дека повторно разгорува период на неизвесност не само во длабоко поделеното американско општество, туку и на меѓународната сцена. За време на неговиот прв мандат (2016-2020), не беше можно лесно да се предвидат неговите потези, поради неговиот специфичен личен пристап и необични предлози и неговиот необичен однос со светските лидери како што се рускиот претседател Владимир Путин, севернокорејскиот претседател Ким Џонг Ун и некои други авторитарни лидери ширум светот. Денес, и покрај искуството со него во текот на четирите години на власт и уште четири години во подготовките за неговото враќање, владее состојба на неизвесност во однос на неговата надворешна политика. Несомнено е дека многумина надвор од САД, почнувајќи од Пекинг, Москва, Брисел (седиштето на ЕУ), Техеран, Тел Авив… итн. сега се обидуваат да го предвидат обликот на политиките на новата администрација и до кој степен таа би можела се обидуваат да ги променат правилата на игра во однос на односите меѓу САД и остатокот од светот. Извесно е дека Трамп нема доверба во актуелната државна администрација задолжена за управување со интересите на САД и ќе доведе група свои лојални следбеници на влијателни позиции, кои ќе се обидат да ги спроведат неговите хирови без разлика на последиците.
СТРАТЕГИИ НА ЗАШТИТА Кога американските гласачи го избраа Трамп за претседател во 2016 година, американските сојузници реагираа со различни „стратегии за заштита“, но овој пат се чини дека сите се во послаба позиција во однос на последната деценија.
Сојузниците ќе се обидат да му се задоволат и да му понудат отстапки, што беше најдобриот начин да го преживее неговиот прв претседателски мандат. Трамп најверојатно ќе продолжи и ќе ја прошири својата политика на уценување на американските сојузници во дипломатски формат, што во најдобар случај ќе произведе лажна соработка, која ги игнорира структурните проблеми.
ЕУ се соочува со можноста Трамп да воведе низа дополнителни даноци и царински тарифи за европскиот извоз на американскиот пазар, што ги вети како дел од неговата изборна програма, што може да ја загрози економијата на континентот, која веќе е под притисок на рецесија и инфлација. Наместо ЕУ да се заканува дека ќе воведе контратарифи, тие сега се обидуваат да му се заблагодарат на Трамп со тоа што ќе му презентираат некои трговски договори, кои би можеле да го обесхрабрат да ги воведе очекуваните царини. Постои неизвесност за одговорот на Кина на таквата политика, а Трамп би можел да прибегне кон комбинација на тарифи и воени демонстрации на сила без директна конфронтација поради меѓусебната поврзаност на кинеската и американската економија.
ЈАВНА КРИТИКА ЗА НАТО Од друга страна, Трамп јавно ја критикува политиката на администрацијата на претседателот Џозеф Бајден во Украина и вети дека ќе вложи напори да ја заврши војната таму веднаш по неговиот избор, дури и без да чека да ги преземе своите уставни овластувања како новоизбран претседател (20 јануари следната година).
Претседателот се сомнева во неопходноста на Организацијата на Северноатлантскиот договор (НАТО), која нуди безбедност за американските сојузници од крајот на Втората светска војна, и наместо тоа сака тие да платат за заштитата од Америка.
Враќањето на поранешниот американски претседател Доналд Трамп во Белата куќа може да значи построго спроведување на американските нафтени санкции кон Иран, што би можело да ја намали глобалната понуда, а исто така може да доведе до геополитички ризик со предизвикување на Кина, најголемиот купувач на иранска нафта.
Воведувањето строги санкции за Иран, членка на Организацијата на земјите извознички на нафта (ОПЕК), може да предизвика глобално зголемување на цената на нафтата. Но, оваа ситуација може да се ублажи со други чекори на Трамп, од мерки за промовирање на домашното истражување на нафта и воведување царини за Кина, кои би можеле да ги ослабат нејзините економски активности, до олеснување на односите со Русија, што може да го отвори патот за испораките на руска сурова нафта. Враќањето на администрацијата на Трамп на политиката на максимален притисок врз Иран може да доведе до намалување на извозот на иранска сурова нафта за 1 милион барели дневно. Ова може да се спроведе релативно брзо и без потреба од дополнителни закони, само со примена на веќе постоечките санкции.
ОСТАР СТАВ КОН КИНА, ЈАКНЕЊЕ НА БРИКС Заземањето поостар став кон Иран истовремено значи индиректни строги мерки против Кина, која не ги признава американските санкции и е најголемиот увозник на иранска нафта. Трамп се заканува дека ќе ги исполни своите предизборни ветувања и ќе воведе огромни царини за кинески увоз за да ја заштити домашната американска индустрија, вклучително и воведување царини од 60%.
Кина би можела да одговори со зајакнување на своето учество во групата БРИКС, која сака да стане источна алтернатива на западната асоцијација Г7. Кина може да почне да ја намалува зависноста од доларот за нафта и други стоки. Трамп е свесен дека ваквата екстремна политика со санкции претставува голем ризик за доминација на доларот како светска валута.
На 5 септември 2024 година, Трамп зборуваше во економскиот клуб во Њујорк за опасностите што можат да ги претставуваат санкциите за доминацијата на доларот. „Затоа многу силно ги користам санкциите против земјите што го заслужуваат тоа, а потоа ги укинам, бидејќи, погледнете, го губите Иран, ја губите Русија“, „Јас бев поддржувач на санкции, но ги ставив и ги симнав. што е можно поскоро, затоа што на крајот го убива доларот и убива се што претставува доларот“
Кина и Иран воспоставија трговски систем, кој главно користи кинески јуани и мрежа на посредници, за да избегнат користење на доларот и американските регулатори, што го отежнува спроведувањето на санкциите.
Трамп би можел и да ги намали санкциите за руската енергетска индустрија, кои беа воведени од западните земји како одговор на руската интервенција во Украина. Се очекува Трамп постепено да ги укинува сите санкции за руската нафтена индустрија.
ПОЛИТИКАТА КОН БЛИСКИОТ ИСТОК Во својата изборна кампања, Трамп изгледаше посмирен и попрагматичен кога зборуваше за војната во Газа и Либан и ситуацијата на Блискиот Исток, за разлика од демократскиот табор, чиј поглед за многу прашања беше заматен или збунувачки, особено во решавањето на палестинскиот прашање или кое било дека се работи за проирански милиции во Либан, Јемен, Ирак и односите со Авганистан.
Судејќи според неговиот прв мандат во Белата куќа, за очекување е дека претседателот Трамп веројатно ќе го има Блискиот Исток како висок приоритет во неговиот мандат. За време на неговиот прв мандат, Трамп влезе во историјата избирајќи ја Саудиска Арабија за своето прво патување во странство. Исто и со признавањето на Ерусалим за главен град на Израел. Во однос на палестинското прашање, тој се обиде да посредува во „договорот на векот“ меѓу Израелците и Палестинците, ја зајакна регионалната интеграција на Израел со некои арапски држави, како што се Обединетите Арапски Емирати, Бахреин, Мароко, Судан, каде што беа воспоставени дипломатски односи.
ЌЕ БИДЕ СМЕНЕТ ЛИ НЕТАНЈАХУ ОД ТРАМП? Што се однесува до неговиот однос со актуелниот израелски премиер Бенјамин Нетанјаху, според истакнатиот израелски економист и политички консултант Еран Јашив, кој верува дека Трамп ќе работи на соборување на премиерот Бенјамин Нетанјаху во првата прилика, и покрај нивното претходно пријателство. Трамп ќе работи на отстранување на Нетанјаху од власт порано или подоцна.
Според овој израелски истражувач, Трамп ќе постапи на овој начин од две економски причини: Првата е дека Трамп го гледа Нетанјаху како личност која чини многу со неговата политика. Израел минатата година доби американска воена помош од околу 18 милијарди долари. Трамп мисли и вели дека не сака да ги троши американските пари, ниту во Украина, ниту во Израел и дека продолжувањето на исплатата на пари на Блискиот Исток не е на дневен ред. Друга причина е тоа што тој сака Израел да постигне договор со Саудиска Арабија како дел од Абрахамската спогодба од 2020 година, додека саудискиот услов за таков договор е формирање на палестинска држава, но Нетанјаху и неговите партнери од десницата ќе се спротивстави на формирањето на палестинска држава. Саудијците потоа ќе ја бараат главата на Нетанјаху.
Некои аналитичари го опишуваат односот на Нетанјаху со Трамп како комплексен. Поранешниот израелски дипломат во Њујорк и писател Алон Пинкас смета дека „Нетанјаху донекаде се плаши од Трамп, поради некоја причина тој никогаш не притискаше, ниту се спротивстави на неговите манипулации.“ Сигурно е дека ситуацијата на Блискиот Исток ќе биде во центарот на вниманието на новата американска администрација.
Остатокот од светот во вознемиреност, исчекување и трпение
Изборната победа на Доналд Трамп претставува бран на ненадејни промени во надворешната политика на САД. Се очекува новоизбраниот претседател да ги врати главните карактеристики што го карактеризираа неговиот прв мандат: трговската војна со Кина, длабок скептицизам, дури и непријателство, кон мултилатерализмот, предност за моќни лидери, стил надвор од дипломатските норми и стандарди и потпирање на импровизирани пораки на неговата платформа Truth Social. Советниците на Трамп велат: „Неговиот пристап „мир преку сила“ е она што и треба на земјата во овој критичен момент“.
Трамп го доби мандатот на американскиот народ да го смени правецот на надворешната политика на својата земја и нема сомнеж дека овојпат е посигурен во спроведувањето на своите впечатливи, а понекогаш и променливи желби. Трамп, со својата уникатна визија и неконвенционален стил, можеби ќе може да постигне многу достигнувања и ако успее да ги врати Соединетите Држави на нивната „величина“ според неговиот слоган „Направете ја Америка повторно голема“, и таа големина неизбежно ќе има висока цена за меѓународните односи. Додека не ги добие клучевите од Белата куќа на почетокот на следната година, остатокот од светот нема ништо друго освен вознемиреност, исчекување и трпение.
Љубљана/Вашингтон/Брисел, 12 ноември 2024 година
(IFIMES)
