Тито бил единствениот сојузен командант кој бил ранет на бојното поле. Инаку, тие денови и недели смртта висела за него
ИВО ГОЛДШТАЈН
Во меѓувреме, се чини дека се изгубиja неколку дена за да се подготвat за успешна повлекување. Мисијата предводена од капетанот Бил Стјуарт (задолжен за разузнавање) и Вилијам Дикин (задолжен за воено-политички прашања) исфрлени се со падобрани на 22 мај во Жабљак. Веднаш на брегот на Црното Езеро под Дурмитор се сретнале со Тито кои потоа престојувал „во шаторот, со радио станица во близината, крај еден мал оган што е поставен пред него..”
Значи, Тито повторно беше во тешка дилема – да почекај или не? Јас чекал делегацијата, што не е изненадувачки, бидејќи, доаѓањето на британската мисија во Врховниот штаб ја прави важен чинител во војната. Од почетокот на војната Тито имаше големо незадоволство кон Британците кои го подржуваа Михајловиќ и им испраќаше слики како четниците се ракуваат и другаруваат со нацистички војницина . Одговорот на Лондон беше во големувањето на бројот на офицери меѓу четниците, сите сега на повисоко ниво. Прво, тука е на чело на мисијата на капетанот Хадсон, која е подигната на повисоко ниво со доаѓањето на полковникот Бејли, а подоцна дури дојде и генералот Армстронг, вкупно девет мисии. Мисијата под раководството на Декин беше првата што им се довери на партизаните. Тито беше многу загрижени дека некој не го гледа она што е навистина се случува на теренот, кои се тие, всушност, кои ја водат борбата против нацитите (односно дека четниците се бореле за нацистичкиот страна) па затоа ја чекал мисијата на Дикин..
Можеби тие во стартот беа сведоци на битката на Сутјеска, кога масовно гинеа партизаните, но политичката корист од доаѓањето на мисијата беше невидлива (кратко време по битката на Сутјеска пристигнуваат сите видови на сојузничките помош која, по сите пресметки, спаси многу животи). Што ќе се случеше ако мисијата на Дикин не стигнеше до Врховниот штаб?
Сепак, Тито и неговите колеги, исто како и за време на битката на реката Неретва, го потцени можниот притисок на Германците и нивните сојузници. Дури и главниот командант на медицинска единица Гојко НИколиш, на 26 мај, кога со Тито се сретна околу насоката на повлекувањето оцени дека „шансите за успешен соло пробив беше, барем за момент, сосема сигурен. Но, оваа доверба во мене не беше создадена врз основа нап роценка на реалната состојба колку што е дел на многу општа верба во успех, што не придружуваше за цело време на војната.” Впрочем, кон Тито за време на војната околу него имапше многу луѓе кои ширеа нереален оптимизам во најтешки.
Во почетокот на јуни 1943 година, Тито и Врховниот штаб престојуваат во селото Мратиње, во долината на Пива, беше одлучено да се оди чекор напред во две насоки. Но, потоа плановите се сменија: Тито беше притиснат околности, нареди единици да го закопаат тешкото вооружување, со цел комората да нема за влечење непотребни работи. Потоа, заради гладот, наредил да се убијат коњите и да се користат во кујната: „Сега ние јадеме леб без коњи”, е одговорот на подредените, а потоа, во спомените, тврдеа дека јаделе некои треви. „Борцие беа избрливени од глад: некои ги печеа своите кожени сандали и ги јадеа.. Тоа се случуваше”, а кога бомба од авионот ќе погодеше коњ или мазга, борците сечеа делови од повредените или неспособни животни и ги сечеа на парчиња месо.”
Во еден од најжестоките напади на германски авиони во шумата Милинкладе во долината на Хрчавка (притока на Сутјеска), Тито бил ранет во раката. Подоцна Владимир Дедијер, сведочеше дека во еден момент, „каков погодок … си помислив, готови сме сите.” Тој се сети кдека отпрвин се чинело дека Тито не е погоен односно дека само раката му е здрвена. Потоа полека таа се облеа во крв и за тоа му јавив на Марко (Алекандар Ранковиќ) за тоа. Очигледно, тој беше во состојба на шок веќе некое време. Таа бомба го уби шефот на британската мисија лапетанот Бил Стјуарт, еден од Титови лични следбеници Ѓуро Вујовиќ и шест војници на баталјонската гарда, кои беа во непосредна заштита на Тито. Беше убиено и кучето на Тито, германскиот овчар Лукс, кој обично за време на бомбардирањето од страв се лепеше до Тито:
„Лукс лежеше со главата врз мене и го притискаше на моето лице. Тој смрдеше до небото и беше полн со вошки, па стално ми го поркиваше погледот. Јас го оттурнував постојано од себе, ама безуспешно- ако јас го турнев тој се враќаше пак и се лепеше за моето лице како да влегува во торба со жит. “Значи така пак лежеше Лукс по бомбашки напад во шумата Милинкладе.. Кога паднала бомбата, Тито почувствувал дека „тој трепери”. Подоцна сфатил дека кучето било убиено со шрапнел кој, како што мисам би ме убил мене”. Капетанот Вилијам Дикин, член на британската мисија, кој го презеде водството по смртта на Стјуарт, беше ранет во ногата.
Тито бил единствениот сојузен командант кој бил ранет на бојното поле. Инаку, тие денови и недели смртта висела за него.
На состанокот на Врховниот штаб на 11-ти јуни, во моменти кога битката беше на својот врв, се разговараше за начините да се излезе од прстенот. Имаше и такви, како Коча Поповиќ, кои сметаа дека дел од единиците треба да започнат со пробив и дека дел од повредените и облните треба да се остават Тито го отфрли ова, велејќи дека не може да го нареди тоа ниту како командант, ниту како генерален секретар на Партијата, ниту како човек. Покрај тоа, тој дозволи на дел од единиците да се претворат во баталјони и чњти, во помали единици и така да се обидат да се пробијат.
Тито беше расеан од сите овие сомнежи, не знаејќи кој од најмалку лошите решенија е најмалку лоша. Коча Поповиќ подоцна процени дека во тоа времето Тито беше „дезориентиран, во конфузија, во време кога тој не смее да се двоуми и во еден миг беше речиси изгубени поради целокупната ситуација која е крајно драматична, но исто така и поради фактот дека тој бил близу до крајот на колоната каде имало само ранети и онеспособени за борба борци “.
Но, Тито не преминал во очај: На 12 јуни, во депеша до Коминтерната истакнал дека „нашата позиција е тешка, но ние ќе се излезе од ситуацијата, иако со тешки загуби. Непријателот прави максимални напори да нè уништи, но нема да успее “. Подоцна, тој ќе тврди дека „во историјата на историјата на војувањето е тешко да се најде еден пример на која било армија која имала таков диспаритет меѓу борци ангажиран во битка и оние кои се заштитени или се едноставно ранети“, која е очигледно точна.
Во еден момент германскиот генерал Рудолф Лутерс, врховен командант на сите непријателски единици во текот на Петтата офанзива ќе оцени дека „силна партизанските сили се под опсада во многу тесен простор меѓу Сутјеска и Пива”. Додека телеграмата на Литерс дишеше со оптимизам некој во германската воена хиерархија за момент сфатил дека Тито бил заробен.
(продолжува)
