Канализирањето на меѓународните дознаки, кои се стабилен извор на финансиска поддршка, придонесува за економски развој и подобрување, како и за намалување на сиромаштијата. Што покажува еден турски доктиорат на оваа тема а по истражување на Балканот?
Дали има корелација помеѓу дознаките од странство и сиромаштијата? Оваа тема беше прдмет на научно истражувана пред нешто повеќе од две години во рамките на Универзитетот за наука и технологија Адана и Централната банка на Турција.
Во трудот со наслов „Премостување на границите, намалување на сиромаштијата: улогата на меѓународните дознаки“, се докажа двонасочната поврзаност помеѓу сиромаштијата и странските дознаки. Истражувањето ги опфати и балканските земји, кои се класифицирани како „повисоки средни приходи“, па оваа работа беше почетна точка за проверка на состојбата со дознаките во регионот.
Според наодите од истражувањето, зголеменото ниво на сиромаштија создава стимулации за миграција во странство. Имигрантите испраќаат дознаки назад во нивната земја на потекло, а со тоа ја намалуваат сиромаштијата. Повисоките приходи на домаќинствата се поврзани со пад на сиромаштијата, додека зголемената нееднаквост во приходите има тенденција да ја зголеми сиромаштијата.
Дополнително, отвореноста на трговијата има позитивен ефект врз меѓународните дознаки. Во финансиски развиените економии, официјалните дознаки полесно течат и трошоците за трансакции паѓаат. Канализирањето на меѓународните дознаки, кои се стабилен извор на финансиска поддршка, придонесува за економски развој и подобрување, како и за намалување на сиромаштијата.
СЕВЕРНА МАКЕДОНИЈА: И ФОРМАЛНИ И НЕФОРМАЛНИ КАНАЛИ
Сите земји од нашиот регион во споменатото истражување се класифицирани во групата „повисок среден приход“, чиј БДП по глава на жител е поголем од 4.466 и помалку од 13.845 американски долари. Ја проверивме моменталната состојба на дознаките.
Северна Македонија не ги вклучува само официјалните канали (банки и брз трансфер на пари) во категоријата „приватни дознаки“, туку и неформалните канали кои се рефлектираат во купувањето девизи во менувачниците. Тамошната Народна банка ни достави информација дека на годишно ниво 2021/22 г. забележан е раст на износот на приватните дознаки од 35 отсто, номинален износ од речиси две милијарди евра или 15 отсто од националниот БДП.
„Поволните движења продолжија и во 2023 година, иако растот е поумерен со оглед на високата компаративна основа од претходната година. Според последните објавени податоци за платниот биланс, нето-приливите по основ на приватни дознаки во периодот јануари-септември 2023 година изнесуваат 1.557 милиони евра и се повисоки за околу 6,5 отсто во однос на истиот период од претходната година“, забележуваат од Народна банка на Северна Македонија..
Споредено со годишниот износ на нето-приливи од странски директни инвестиции (СДИ), нето-приливите од приватни дознаки се повисоки. Гледајќи ги последните седум години, странските инвестиции во просек учествуваат со околу 3,5 отсто од македонскиот БДП.
„За разлика од приватните дознаки, кои се релативно стабилна категорија низ годините, СДИ имаат поголема нестабилност. Според последните податоци, заклучно со третиот квартал од годинава, нето-приливите на СДИ изнесуваат 285 милиони евра. Нашите очекувања се годинава да достигне околу 500 милиони евра или околу 3,5 отсто од БДП“, додаваат оттаму.
СИТУАЦИЈАТА ВО ЦРНА ГОРА И СРБИЈА Во Црна Гора за три квартали лани приливот на дознаки изнесува 595 милиони евра, што е 11,68 отсто од црногорскиот БДП. Земјите од регионот во последно време сè посериозно мораа да сметаат на одливот на дознаки, бидејќи странците се повеќе работат во нашите земји и им испраќаат пари на своите семејства. Во Црна Гора, во периодот јануари-септември 2023 година, одливот на дознаки е 104,5 милиони евра.
Кога станува збор за странските директни инвестиции, Централната банка на Црна Гора нуди информации дека вкупниот прилив на СДИ изнесувал 631,36 милиони евра, а одливот 310,99 милиони евра, што резултирало со нето-прилив од 320,37 милиони евра.
Според податоците на Народната банка на Србија, приливот на дознаки во Србија во периодот јануари-октомври 2023 година изнесува 4.267,7 милиони евра, што е за 1,7 отсто повеќе во однос на истиот период од претходната година.
„Кога зборуваме за факторите кои влијаеле на растот на дознаките, треба да имаме предвид неколку работи. Прво, дознаките вообичаено имаат контрацикличен карактер – што значи дека во периоди на криза, зголемена глобална неизвесност и геополитички тензии, најчесто се случува нивен раст. Практично, луѓето кои живеат во странство, во такви околности повеќе им помагаат на членовите на семејството и пријателите кои живеат во Србија. Второ, растот на инфлацијата во сите земји доведе до фактот дека сите клучни макроекономски показатели, вклучително и дознаките, номинално се зголемија. Конечно, на растот на дознаките влијае и зголемениот број граѓани на други земји кои своето живеалиште го засноваат во Србија“, потврдија од Народната банка на Србија, додавајќи ги податоците за странските инвестиции во оваа земја:
„Во истиот период, приливот на странски директни инвестиции во Србија изнесува 3.732,1 милиони евра, што претставува раст од 7,8 отсто во однос на истиот период од претходната година, а прелиминарните податоци за ноември покажуваат дека приливот на СДИ во првите 11 месеци од 2023 година изнесуваат 4,2 милијарди евра“.
ПРЕЦЕНЕТИ ПОДАТОЦИ Треба да се внимава со директните странски инвестиции, бидејќи, во таа категорија спаѓаат и средствата кои се реинвестирани. Тие всушност се создадени во таа земја, а единствен сопственик им е странец.
„Важно е да се знае дека податоците за странските инвестиции се значително преценети во однос на реалниот прилив на нови пари однадвор. Имено, реинвестираната добивка на компаниите во странска сопственост и натаму се брои како странска инвестиција, иако се работи за пари заработени на домашниот пазар. Кога ќе се земе тоа предвид, разликата станува уште подрастична и гледаме дека уште поголем дел од БДП на сите земји од регионот им се должи на нивните граѓани (надвор од државата кои испраќаат дознаки и на оние во земјата кои или троши тие пари или генерира профит за странските компании), а не за придонес на нови странски инвестиции“, е мислењето на економскиот експерт Игор Гавран.
Ставот е дека дознаките за властите низ целиот Балкан се клучен „придонес за формирање на БДП“, но дека цикличната врска помеѓу сиромаштијата и дознаките не завршува со очекуваниот прекин на синџирот“.
„Тоа треба да биде постепена трансформација на дознаките во инвестиции и враќање на иселениците. Ова придонесува за трајно намалување и, идеално, исчезнување на сиромаштијата. За жал, тој чекор недостасува во нашиот регион, бидејќи најголем дел од причините за иселување остануваат непроменети и нема доволно мотивација за враќање, ниту пак инвестиции“, вели Гавран. Тој, исто така, укажува на случајот со Ирска и нивната огромна дијаспора, која ја врати земјата на вистинскиот пат.“
НЕМА КОМЕНТАРИ ОД ХРВАТСКА Од Хрватската народна банка ни рекоа дека не коментираат за делумни периоди од годината поради силно изразената сезонска состојба. Но, тие ги доставија сите податоци, според кои може да се види дека во Хрватска за цела година пристигнале над 5,1 милијарди евра дознаки. Тоа е двоцифрен процент од националниот БДП. Тие ги понудија и земјите од кои пристигнуваат најмногу пари во оваа земја (јануари-септември 2023 година: 4.202,9 милиони евра), и тоа Австрија, Ирска, Германија, Холандија…
Во спротивна насока, најмногу пари се „трошени“ во дознаки од Хрватска (јануари-септември 2023 година: 1.017,6 милиони евра) во Босна и Херцеговина, Северна Македонија, а потоа во Индија… А странските инвестиции не се исти како во остатокот од Западен Балкан. Овде би можеле повеќе да зборуваме за повлекување пари од фондовите на ЕУ. Секако, станува збор за многу помали износи од приливите од дознаките, но не би било коректно да се споредуваат нееднакви параметри.
Во Босна и Херцеговина за првите три квартали пристигнале 1,94 милијарди евра по основ на дознаки. Тоа е 10,43 отсто од БДП на Босна и Херцеговина. Истовремено, евидентирани се 737,6 милиони евра директни странски инвестиции.
„Можеме да очекуваме натамошен тренд на зголемување на приливот на пари од странство преку дознаки, и намалување на инвестициите, до моментот кога комплетните семејства ќе се иселат од Босна и Херцеговина, но и од регионот, односно постарите членови да не се веќе живи. и не остана никој на кого парите можат да му испратат Дури тогаш можеше да започне намалувањето на овој прилив“, песимистички вели Гавран.
И конечно, да се вратиме на истражувањето за корелацијата помеѓу сиромаштијата и дознаките од странство. На ниво на ЕУ, во размената на дознаки со земји кои не се членки на Унијата, Хрватска убедливо најмногу профитира: 1,9 милијарди евра во номинален износ или 2,8 отсто од БДП. Следат Бугарија и Португалија со по 1,4 отсто, Романија со 1,3 отсто БДП, а сите останати земји се околу нулата, додека најразвиените земји се во минус. Според тоа, расходите се повисоки од приходите од дознаки.
(al jazeera)
