Неодамна, на 95 години Сојузот на борците изгуби една од последните прежибеани соборки, Драга Русковска. Пренесуваме дел од нејзините сеѓавања дадени за белградска Политика во февруари годинав, под наслов „Револуцјата како судбина“
„Сакајте ја својата земја како што го сакате семејството, борете се за неа како што се борите за своето семејство. Нема алтернатива, им вели поранешната партизан од Северна Македонија на политичарите од поранешните држави на СФР“. Лани се одбележаа осум децении од почетокот на Втората светска војна во Југославија. Да се потсетиме на хероите и нивните подвизи од антифашистичката ародноослободителна војна, нивната храброст и бескомпромисна борба за зачувување на идеалите. Будењето на споменот за достигнувањата од ослободителната борба е светла патоказ за идните генерации кон вистинските вредности. Со живописен опис на воениот период и идеалите кои беа ѕвезда водилка кон слободниот живот, наш водич на историскиот пат до слободата е соговорничката Драга Русковска.
Родена е пред точно 95 години, на 22 февруари 1926 година во Штип, во источна Македонија. Револуцијата стана нејзина биографија, судбина, но и мерка на однесување и односи во современиот свет. Како скојевка влегува во НОБ, од каде што се приклучува на партизаните.
– Кога започна војната (1941), моите пријатели кои студираа во Белград се вратија во Штип. Како членови на Сојузот на комунистичката младина на Југославија (СКОЈ), тие со себе ги донесоа идеалите на комунизмот. На тајни состаноци ни го објаснуваа значењето на комунизмот и ги доближуваа нивните идеи. Потоа станав и член на СКОЈ. Чувавме илегалци и ги извршувавме сите задачи што ни беа дадени. Македонија тогаш беше под бугарска окупација. Во 1943 година ни беше откриена ќелијата и завршивме во затвор во Скопје. Тоа беше тежок период, бевме мачени, физички и психички, секој ден.
Кога беше убиен бугарскиот цар Борис, ни дадоа амнестија, бидејќи бевме малолетни, но моравме да ветиме дека повеќе нема да се бориме против бугарската влада. Се вратив во Штип – ја започнува приказната Драга Русковска.
Немирниот младешки дух воден од идеалите и силната желба да се живее силно и максимално во слободна земја ја турна оваа храбра жена во безмилосна борба против окупаторите кои извршија брутални ѕверства низ целиот свет, под команда на Хитлер.
– Сепак, по неколку месеци ја формиравме 14-та Македонска младинска ударна бригада. Така се вклучив во партизаните. Со бригадата учествувавме во ослободувањето на повеќе градови, меѓу кои и Скопје. Во меѓувреме Бугарите ја сменија страната, но Главниот штаб на НОВ Македонија не им дозволи да учествуваат во ослободувањето на ниту еден македонски град. До крајот на 1944 година цела Македонија беше ослободена со крвавата борба на партизаните, вели со гордост Русковска.
Оваа борба била крунисана на 2 август 1944 година во Прохор Пчињско, на Првото заседание на АСНОМ, каде што Македонија била прогласена за држава, а македонскиот јазик станал службен јазик на оваа држава, која станала дел од Народна Федеративна Југославија. Меѓутоа, бидејќи војната сè уште не беше завршена, на бригадата на која и припаѓала Русковска, со командантот Боро Чаушов на чело, добила наредба да се движи кон Белград, па кон Сремскиот фронт.
‒ Во февруари 1945 година ни беше наредено да заминеме за Белград. До Врање тргнавме пеш, а од Врање до Белград со товарни вагони. Беше многу студено. Палевме оган во вагоните за да се стоплиме. Кога се симнавме во Белград, сите изгледавме како оџачари. Таму го завршив курсот за шифрирање, по што отидовме во Срем. Не можам да ги заборавам изразите на лицата на сите нас кои дојдовме од Македонија. Ниту дрво, ни камен, колку што окото гледа – рамно. Ни дадоа секири да копаме ровови. Беше исклучително тешко да се сместат герилците во рововите. Се боревме заедно со Втората Личка дивизија. Тие беа многу горди што го спасија маршалот Тито во Дрвар. Бидете сигурни дека не ни дозволија да го заборавиме тоа. Тогаш првпат слушнавме за офанзивата на Неретва и Сутјеска.
Беше тешко, никој не не подготви за војна на фронтот, затоа загинаа толку многу луѓе. Бев ранета. Се сеќавам дека во тоа време маршалот Тито имаше тројца бомбардери во неговата придружба. Штом завршиме со пробивањето на фронтот, запленете камиони, тенкови, топови, се појавуваат тие бомбардери, па скријте се за да не ве убијат вашите луѓе и изгорете се што запленивме. Комуникациите не беа како што се денес…
Што значеше таа борба за вас младите и каков однос се изгради меѓу партизаните?
– Бевме млади, водени од идеалите. Се бореа, загинаа, ја изградија државата. Земја во која сите ќе бидат еднакви, но во целосна смисла – и социјално и економски. Нашите другари беа полни со почит кон нас девојките. Додворувањето од секаков вид беше забрането.
Командант на Сремскиот фронт беше шпанскиот борец Коста Наѓ. Каков беше тој како командант?
‒ Го сретнав командантот Коста Наѓа еднаш или двапати. Ми остави впечаток на способен и искусен воин. Уживаше целосна почит. Беше привилегија да се запознаам со шпанскиот борец.
„Другар Тито, војната заврши!“ Коста Наѓ го испрати ова соопштение до
Тито на 15 мај 1945 година. Уапсен беше и Александар фон Лер, човекот кој го бомбардираше Белград.
Каква радост донесе крајот на војната?
– Кога беше потпишан мировниот договор на 8 мај 1945 година, бевме во рововите. Преку системот за јавно обраќање на германски беше објавено дека Германија капитулирала, дека е потпишан мировен договор, но Германците се бореа како самиот Хитлер да стои зад нив. Во рововите бевме до 15 мај, кога конечно заврши војната за нас. Бевме среќни и горди. Отидовме со голи раце и поразивме толку моќна војска. Пеш се вративме во Македонија. Стигнав дома, во Штип, во септември. Толку долго ни требаше да стигнеме пеш. На новогодишната ноќ, 1946 година, го запознав мојот покоен сопруг, Мицко Русковски. Бил потполковник, комесар на Втората дивизија. Дојде со друга девојка, но на крајот на вечерта ме испрати дома. Беше љубов на прв поглед. Се венчавме во јуни 1946 година и имавме прекрасен брак. Мојот сопруг почина во јануари 1984 година. И после толку години сè уште ми недостига. Со него имам две ќерки. Еден тргна по својот пат. Преку правосудството. Таа е главен обвинител за борба против организираниот криминал во Северна Македонија.
Во градот што го опфаќа централниот дел на Овчје поле, во долината на реката Брегалница и јужниот дел на Кочанскиот слив, во источна Македонија – таа сфатила се’ за што се борела.
Средбата со Тита ја доживеа на следниов начин:
„Го запознав маршалот Тито на крајот на 50-тите. Беше во посета на Штип. Се сеќавам дека во име на граѓаните на мојот роден град му подарив овчеполска носија. На заминување, тој рече: „Убаво место, убави луѓе!“ Секогаш знаеше да го каже она што луѓето сакаа да го слушнат. Во синилото на неговите очи се откри оган; заедно со неговата насмевка и нежност, неговата непоколебливост оддржуваше чекор. Бев фасцинирана. Околу себе ширеше сигурност и самодоверба, за сите да бевме сигурни дека ќе успееме да ги оствариме целите на нашата борба, а тоа значеше дека ќе изградиме држава со која сите ќе се гордееме. Тоа се случи. За жал, тоа траеше до распадот на СФРЈ.
Се распаднаа и достигнувањата на не само нашите борби – идеалите се распаднаа, моралот се распадна. Се сеќавам, пред десет години не исфрлија од просториите каде што беше Сојузот на борци. Замислете слики од народни херои расфрлани по улица. И повторно, со повеќе од 85 години живот, застанавме во возот и повторно марширавме, но сега во знак на протест.
Што би им порачале на државните раководители и граѓаните на новоформираните држави од СФРЈ?
‒ Мило ми е што и по толку години од распадот на СФРЈ се чувствувам блиска со сите со кои ги споделувавме радостите и тагите на таа земја. На сите политичари би им рекол: сакајте ја својата земја како што го сакате семејството, борете се за неа како што се борите за семејството. Нема алтернатива.
„Словенскиот народ може мирно да гради затоа што на границите на државата стојат Србите, Хрватите, Македонците и сите народи во Југославија“ – ова се зборовите на Тито кои и денес одекнуваат на оваа голема жена. Таа ја создаде Југославија и го доживеа нејзиниот распад. Се омажи и остана вдовица, но како вечен победник живее среќно, бидејќи ги има своите деца и внуците со кои се гордее.
(https://www.politika.rs/sr/clanak/473469/Revolucija-kao-sudbina#:~:text=Komandant%20na%20Sremsko,kojima%20se%20ponosi.)
