Почина нобеловката Тони Морисон. Доцна стартуваше во литературата („Насиното око“ – 1970) ама нејзиниот прв роман беше одбиен 12-пати да се печати бидејќи црните издавачи сметале дека во романите на Афроамериканците мора да стои „само мртвиот бел човек е добар човек“
Тони Морисон, славна писателка и Нобеловец, почина пред десет дена на 88-годишна возраст, објави нејзиниот издавач Алфред А. Кнопф.
Американскиот претседател Барак Обама не крие дека Тони Морисон е неговата омилена писателка. Тој ја нарече и „Совест на Америка“, во моментот кога и го врачи највисокото признание, Претседателскиот медал за слобода. И не е лесно, знаеше Тони Морисон, да се биде совеста на таа голема земја. Особено не ако сте Афроамериканка, припадник на раса која била злоупотребувана со децении во расно поделеното американско општество. И особено не ако сте толку критични за истата Америка како што таа беше во кариерата.
Морисон е родена Клои Арделија Вофорд во Охајо пред 88 години, Тони Морисон ја доби Нобеловата награда за литература во 1993 година, но и Наградата Пулицер половина деценија порано. Со своите книги таа ги изложи сите заблуди на американското општество – расизам и сексизам и нео-колонијализам – и во текот на животот ги надмина предрасудите, како на пример дека црната жена не може да биде и мајка и писателка, а стана најуспешна во тој машки бел свет.
Таа не сака да дава интервјуа и изјави, смета дека како писателка говори низ своите дела. Последниот, „Дом“, излезе во Србија, а го објави издавачката куќа Лагуна.
Вашиот најнов роман, „Дом“ е за воен ветеран кој тешко се враќа во нормалниот живот во расно поделенатА Америка. Војната за која пишувате е онаа во Кореја, но сепак има и други војни што Америка ги води. Еднаш рековте дека не видовте ниту една причина зошто Америка ја водеше војната во Ирак, а сепак американските војници умираат на боиштата низ целиот свет – да не зборуваме за самоубиства кога ќе се вратат дома. Дали верувате дека испраќањето американски трупи – и овој став „ние владееме со светот“ – може да стане нешто од минатото?
– Сигурен сум дека патриотизмот се учи и се охрабрува кај секоја нација, меѓутоа, вербата во „американската исклучителност“ е длабоко вкоренета во САД, а ставот „ние владееме со светот“ што го споменавте нема да исчезне во скоро време. Ако го комбинирате тој став преку неколку воени творци и профитерај, самата војна ја оправдува воената интервенција. Тажно, арогантно и бескорисно.
Најдобрите работи во врска со САД се подвижноста на класите, сочувството (дури и кога се погрешно водено), борбата за граѓански права и големиот организиран напор за промена на културата од обожување на насилството во цивилизираност.
На некој начин, „Дом“ ги уништува нашите илузии за 50-тите години на минатиот век, илузии што ни се наметнати од серии како „Луди мажи“ – ги гледаме овие млади, убави, успешни луѓе како се забавуваат, а притоа не спомнуваат луѓето како што се Френк Мани од вашиот роман, па дури и Џозеф Мекарти. По педесеттите години, дојде таа фаза „црното е убаво“ од шеесеттите години. Ако требаше да ја изберете вашата омилена деценија – и за вас и за општеството – која ќе биде?
– Мојата омилена деценија е можеби моите четириесетти. Не само затоа што во тоа време бев млада и среќна, туку и затоа што војната против фашизмот беше суштинска. Мојот роман за педесеттите години е обид да се видат САД без розовите очила преку кои се гледаше во тоа време, и да се открие гнилата земја одоздола. За разлика од неколкуте исклучоци (како што е Втората светска војна), војните, како што е инвазијата на Ирак, се водат во корист на „националните интереси“: за нафта, ретки метали, трговски патишта, моќ, а понекогаш и само за некој да се прави важен – како во случајот со Гренада.
Зборувајќи за телевизија, таа сè уште има огромно влијание врз глупоста на масите. Во Србија, луѓето се чини дека гледаат само вести и риалити програми а понекогаш, искрено, тешко е да се разликува што е вест, а што е забава. Дали верувате дека реалити ТВ е последниот клинец во сандакот на поп културата?
– И тука вестите се забава, како и глупавите риалити програми. Со неколку исклучоци, вестите се озборувања, тепачки, лажни победи или порази, пропаганда. Ништо не може да се стори тука.
Вашата писмена поддршка за Барак Обама во неговата прва изборна кампања е позната. Дали верувате дека историјата ќе го запомни како еден од најголемите американски претседатели или беше тој разочарување?
– Тој е еден од најдобрите. Особено со оглед на намерните, упорни, злонамерни напори на опозициската Републиканска партија да ги расипат неговите планови – дури и ако ваквите напади ќе ја уништат целата држава. На пример: тој трипати нареди затворање на затворот во заливот Гвантанамо. Секој пат, Конгрес (кој ги контролира парите) одби да ги ослободи средствата за да ги активира и одби да ги казни наводните „виновници“ односно или тие да биде одведени во американски затвори или да бидат ослободени како невини. Совршена републиканска опструкција. Длабока злонамерност. Тоа е дел од синдромот „Обама пореметувањето“. Психотичен одговор на сè што тој сугерирал.
Вашиот прв роман, „Најсиното око“, зборува за расизмот и расната сегрегација на многу отворен начин. Колку автобиографско има во приказната за Пеколот? Дали верувате дека Америка сè уште се бори против расизмот или дали оваа војна – за промена – победи?
– Расизмот е една од оние социјално и политички конструирани омрази. Она што сакав да го истакнам во „Најсиното око“ е дека секоја дискриминација врз основа на националност и штети на жртвата и може да го уништи нејзиниот емотивен живот – особено за незаштитено дете. Пеколот е измислен лик.
Додека го гледав „Џанго“ на Тарантино, не можев да размислувам – и во неколку наврати – за вашиот роман „Сакана“ и како робовите и сопствениците на робовите беа прикажани на сосема различни начини. Дали мислите дека потсмевањето на ропството (што Тарантино, претпоставувам, го пробал) е добра работа во борбата против расизмот, или е, на крајот на краиштата, врвот на незнаењето?
– Не сум го гледала филмот, и најверојатно нема, бидејќи дури и малку што знам за тоа, ми сугерира дека наликува на оние минијатурни емисии, некогаш толку популарни во Америка, во кои хоророт лежи врз иронија и шеги.
Тие ве нарекуваат „Совест на Америка“, а претседателот Обама ја искористи истата синтагма за вас. Ако можеше да шепотиш само една реченица – не целата книга – на Америка, која би била реченицата?
– „Те молам, порасни“
Популарниот презентер Раш Лимбо ве нарекува марксист и социјалист. Сигурен сум дека не ве интересира што вели тој, но каков е вашиот став за социјална правда и зошто зборот „социјалист“ е толку навредлив во Америка, а не во остатокот од светот?
– Тоа е заостаток на антикомунистичкиот речник од 1950-тите. Лудо и зачудувачки глупава комбинација на политички системи дизајнирани да ги исплашат Американците и да го поддржат суровиот капитализам.
Што мислите за војната против теророт? Зарем терористите не успеаја да нè направат многу посигурни, исплашени, да не натераат да се согласиме за губење на личните слободи?
– Војната против тероризмот е и лажна и сериозна. Сериозна затоа што има крвави последици. Потекнува од патријархалната злоба на надмоќ и религиозен фанатизам. Лажна е затоа што тоа го оправдува лажното, спорадично насилство дизајнирано да одржува страв и сервилност на многу начини.
