ОЛЕГ ХОХЛОВ
Досега руската економија успешно се справуваше со западните санкции и трошоците за војната во Украина. Приходите на Русите дури се зголемија. Но, економскиот раст забавува, а инфлацијата расте. Каде води ова?
Спротивно на очекувањата на властите и експертите, во 2024 година економијата на Русија покажа исклучително високи стапки на раст. Прелиминарните бројки се за раст на БДП од 3,5 до 4 отсто, но тој раст веќе забавува: 5,4 отсто во првиот квартал, 4,1 отсто во вториот и 3,1 отсто во третиот. Владините прогнози за раст на БДП во 2025 година се за 2,5 отсто, а Централната банка предвидува уште пониски показатели – меѓу 0,1 и 1,5 отсто.
Руската економија успешно ги надминуваше кризите благодарение на испробаните механизми за „рачна контрола“, но тие сепак го кочат развојот дури и во периоди на релативна стабилност, вели економистот Александра Прокопенко. Постојаното очекување на нови шокови ги научи властите да се концентрираат на акумулирање резерви, жртвувајќи ги инвестициите. Истиот пристап го применуваат и приватните компании, што ја ограничува нивната подготвеност за ризик, проширување и долгорочно инвестирање.
РАСТЕ ВОЕНАТА, НО НЕ И ЦИВИЛНАТА ЕКОНОМИЈА Клучна карактеристика на растот на повоеното закрепнување ќе биде фактот што тој е концентриран во ограничен број економски сектори кои се поврзани или Се дел од воените потреби или се со прилагодување на меѓународните санкции. Во исто време, многу граѓански сектори никогаш не се опоравија од кризата.
На пример, во ноември 2024 година, производството на автомобили беше за 20 отсто помало отколку во ноември 2019 година, покажуваат податоците на Центарот за макроекономска анализа, кој е близок до руската влада. Падот на обработката на дрво беше повеќе од 10%, а во рударството, најголемиот сектор во руската економија, намалувањето беше 6%.
Водечки во однос на растот се т.н „други транспортни средства“ (која вклучува воена опрема), производи од металната индустрија (оружје и муниција), како и електроника и оптика – потребни за двете. За овие стоки е забележано двојно зголемување на производството во однос на 2019 година.
МИЛИТАРИЗАЦИЈАТА ВО ЕКОНОМИЈАТА СОЗДАВА НЕРАВНОТЕЖА
Со цел значително да го зголеми производството на оружје, владата инвестираше колосално во воено-индустрискиот сектор. Во 2025 година само директните трошоци за одбрана и безбедност ќе надминат 5% од БДП. Ова е 40% од трошоците во федералниот буџет – државата не потрошила толку многу од советско време.
Одбранбените фирми требаше да го зголемат бројот на вработени – и почнаа да ги привлекуваат од другите сектори на економијата, нудејќи им повисоки плати. Тие беа принудени да дејствуваат на ист начин – така започна спиралата во секторот за плати. Тоа беше дополнително засилено со фактот што рускиот пазар на труд беше лишен од стотици илјади работници поради големата емиграција, мобилизацијата и договорното воено регрутирање.
Од јануари до септември 2024 година, според официјалната статистика, просечната плата во Русија се зголеми за 9%, номиналната плата – за 18%. Динамиката на БДП и платите создадоа илузија на отпорност на руската економија против војната и санкциите. Но, оваа илузија ќе почне да се распаѓа во 2025 година.
РИЗИЦИТЕ ОД НЕУРАМНОТЕЖЕНИОТ ЕКОНОМСКИ РАСТ Растот на приходите на работниците, како и на воениот персонал и членовите на нивните семејства, ја поттикна инфлацијата. Може да достигне 10 проценти во 2024 година. Луѓето се подготвени да ги трошат своите зголемени приходи, но руската индустрија е фокусирана на производство на стоки што обичните луѓе не ги користат. Ако ситуацијата беше нормална, овој проблем ќе се реши со увоз – но увозот е ограничен поради санкциите.
За да ја спречи инфлацијата, Централната банка на Русија ја зголеми основната стапка на 21%, а за комерцијалните банки зголемувањето е уште поголемо. Така, потрошувачката беше намалена, но во исто време беа ограничени можностите за кредитирање, т.е. за развој на бизнисот.
Одбранбените компании го немаат овој проблем бидејќи каматата на нивните кредити ги субвенционира Владата. И Централната банка има намера уште долго да ги држи високите каматни стапки. Следи дека економската активност сè повеќе ќе се концентрира во војската и сродните сектори на економијата, кои продолжуваат да ги трошат ресурсите од сите други. Но, воено-индустрискиот комплекс повеќе не може да расте со претходното темпо – според различни проценки, неговите капацитети се веќе речиси целосно исцрпени.
Дали се наѕира стагфлација и какви опасности претставува за Русија?
Стагнацијата на економијата со висока инфлација е добро позната појава наречена стагфлација. Тоа им беше познато на економиите на САД и другите западни земји прво во средината на 1970-тите, а потоа во 1980-тите. Во првиот случај, стагфлацијата беше предизвикана од наглиот раст на цената на нафтата, во вториот – од фактот дека централните банки печатеа многу тешки пари.
Подмолноста на стагфлацијата е дека излегувањето од неа е тешко. Зголемувањето на каматните стапки во контекст на стагфлација ја продлабочува стагнацијата. Во исто време, стимулирањето на економијата со намалување на каматните стапки само ја поттикнува инфлацијата.
Руските власти се свесни за ризиците од стагфлација. А рецептот што го нудат е враќање на економијата на „траекторијата на балансиран раст“, т.е. да се стави крај на стимулирањето на воените економски сектори на сметка на цивилните. Во услови на војна, пак, тоа е невозможно, а во услови на мир не е загарантирано. Владините буџетски проекти за 2026 и 2027 година не најавуваат намалување на воените трошоци
(авторот е аналитичар на Дојче веле)
