„Не е нуклеарен физичар“: ја опишуваат како едноставна девојка без никакво посебно знаење и образование, но излегува дека со години работела како руски агент во Виена
АЛЕКСАНДАР ДЕТЕВ
Што се знае за Бугарката Цветанка Дончева? Таа била бугарска емигрантка во Виена, противник на вакцините и мерките за Ковид, обожавател на Владимир Путин и екстремно десничарскиот австриски политичар Херберт Кикл. Поранешна чистачка, неодамна невработена – или не баш. Затоа што излегува дека Цвети, како што повеќе сака да ја нарекуваат три години, работела како руски агент.
Според австриските служби, Цветанка Дончева учествувала во голем број активности. Таа ставала налепници во близина на знаменитости во Виена – како што е споменикот на Советската армија – кои имаат за цел да му всадат на локалното нселение дека Украинците се нацисти. Таа исто така напишала слични објави на социјалните мрежи.
Но, според информациите на истражителите и нејзиното сведочење, Цвети била вклучена и во посериозни активности. Ја следела Ана Талхамер, главна уредничка на водечкиот истражувачки магазин „Профил“. Како и шефот на разузнавањето Омар Хајави-Пиркнер. Таа го снимала и бугарскиот истражувачки новинар Христо Грозев, па дури и изнајмила Airbnb спроти неговиот стан. Тоа е комплексна шпионска сага спроведена од прилично обичен човек.
„Од летото знам дека ме следи“, вели Ана Талхамер за ДВ. „Службите ме информираа дека мојот лаптоп и телефонот наводно биле украдени и однесени во Москва од страна на шпионска ќелија на чело со Јан Марсалек. Имам напишано многу за него“. Новинарката работи и на разоткривање на други агенти на Марсалек во Австрија – поранешните разузнавачи Егисто От и Мартин Вајс.
„Во декември веќе добив повеќе детали – дека се работи за госпоѓа Дончева, која ме следеше со месеци, до моето работно место, по ресторани. Немам поим со што друго се занимава. Во јавните регистри има бројни барања за мене, а во моментов проверуваме кој ги направил“, вели Талхамер.
Но, како една навидум едноставна девојка завршува како дел од таква шпионска мрежа?
„Таа постојано пишуваше глупости на Фејсбук – про-Путин, Русија и бла бла. Но повеќе како типична заблудена личност – од оваа група подложна на пропаганда“, изјави за ДВ Пламен, која беше нејзин работодавец во една компанија за чистење во Виена.
Жената изложена како руски агент пред околу десет години кратко време работела за Пламен. Во тоа време таа излегувала и со негов пријател. Мажот е изненаден што таа може да прави такви активности. „Искрено, таа не е нуклеарен физичар. Таа не зборуваше ниту еден јазик, мислам дека не зборуваше ниту руски“, се сеќава тој. Но, има нешто во неа што го збунува и него и нејзиното поранешно момче. „Разговаравме со него дека е исклучително активна на социјалните мрежи, цел ден беше на Фејсбук. Не знаеме – ниту јас, ниту тој – дали таа работи. Мислевме дека е на социјална помош или нејзиното семејство ја поддржува“, додава тој.
Нејзините познаници во Виена ги следат нејзините профили на социјалните мрежи. За време на пандемијата во 2020 година, таа прво почнала да шири заговори за вирусот, а потоа и против вакцините. Со текот на годините, таа покажа симпатии и кон лидерот на австриската Партија на слободата, Херберт Кикл, како и кон рускиот претседател Владимир Путин. Влегува во жестоки расправии со луѓе кои бранат проевропски позиции – нешто што претходно беше нетипично за неа.
Дончева пред судот во Виена тврдела дека всушност немала поим што прави. Ја привлекла нејзината пријателка Вања Габерова и Бисер Џамбазов. За Џамбазов се вели дека е партнер на Габерова и еден од водачите на шпионската ќелија на Бугарите во Лондон, која работела за Русија. Двајцата и кажале дека наводно работеле за Интерпол. Самата Габерова за време на судските спорови во Лондон тврдела дека и Џамбазов ја лажел дека работи за меѓународната организација. Двојката била осудена за шпионирање за Русија во Лондон, заедно со уште четири лица, а самиот Џамбазов ја признал вината. Сите овие луѓе се поврзани со мрежата на австрискиот бизнисмен Јан Марсалек. Тој исчезнал во 2020 година, откако бил обвинет за сериозни злоупотреби во компанијата Wirecard, чијшто бил извршен директор. Се верува дека тој побегнал во Русија.
Признание имала и Цветанка Дончева, станува јасно од официјалните соопштенија во Виена. Судот ја привел во декември, ја претресол нејзината куќа и ншол докази за незаконската активност што ја вршела, а потоа ја ослободил. Но зошто? „Ни тоа не ми е јасно. Таа раскажува авантуристичка приказна – дека не знае кој сум јас, ниту кој е Христо Грозев или г-дин Хаџави-Пиркнер. Очигледно никогаш не користела Гугл“, вели Ана Талхамер. „Тоа е лудо – да се следи некого толку долго и да не се проверува кој е тој. Дали судскиот систем навистина е толку наивен што мисли дека ќе фати шпион и ќе го натераат да ја каже вистината?
Како се регрутираат руски агенти? Едноставна, обична девојка, без никакво посебно знаење и образование, која постојано е на социјалните мрежи – вака нејзините познаници ја опишуваат Цветанка Дончева. Но, зошто таква личност би била интересна за мрежата на Марсалек? Сличен профил има и нејзината познаничка од Лондон – Вања Габерова. „Луѓето кои ја познаваат Вања ја опишуваат како исклучително тивка и наивна девојка“, изјави за ДВ Васил Христов, бугарски новинар во ОК. „Во Лондон таа води салон за убавина. Според нејзините клиенти, таа им рекла дека не знае кој е Владимир Путин и дека не ја интересира политиката“, додава тој.
Меѓутоа, години подоцна, таа се наоѓа себе си осудена за шпионажа. „Според голем број специјалисти, разузнавачките служби намерно регрутираат обични луѓе кои не привлекуваат внимание. Профилот на Вања совршено се вклопува во оваа рамка“, објаснува Христов, кој е и претседател на Здружението на странски новинари во Лондон.
Едно е јасно: Дончева не е единствена, а нема да биде. „Според властите, има повеќе ќелии. Ако ја следиме работата на руските служби, обично ФСБ има прокси кои водат различни ќелии. Идејата на оваа структура е ако една ќелија изгори, друга ќе се активира“, објаснува Ана Талхамер. А Бугарите очигледно често се покажуваат како погодни за оваа работа. „Се чини дека тоа не се добро обучени шпиони, туку криминалци кои извршуваат наредби. Бугарските имиња редовно се појавуваат во врска со руските шпионски мрежи – очигледно постои заедничка работа меѓу криминалните мрежи во Бугарија и Русија“, додава главниот уредник на „Профил“.
