Импресивниот лик на Злата Бартл го одбележаа големи пронајдоци, но и тежок живот – поради сиромаштија јадела еднаш дневно, трајно се разболувала во затворот, никогаш не го нашла гробот на својот вереник, а поради снегот се вработи во идната струка
Во Хрватска, па и пошироко, нема човек кој барем не слушнал за Вегета. Многумина знаат за нејзиниот пронаоѓач Злата Бартл, но повеќето не знаат речиси ништо за нејзиниот возбудлив живот, кој таа целосно го посветила на работата. Овој дипломиран професор по физика, хемија и метеорологија зад себе остави производ кој сега им се продава на повеќе од 300 милиони луѓе.
Злата Бартл е родена во февруари 1920 година во Долац кај Травник, каде завршила основно училиште и гимназија. Таткото на Злата, со австриски корени, работел во градската управа на Сараево, а нејзината мајка потекнувала од чешкото семејство Квапил. Нејзиниот татко бил почитуван експерт за изградба на мостови од семејство на генерали на кралската армија. Злата била најстарото дете во семејството, ги имала помалите сестри Ксенија и Весна со кои беше приврзана цел живот. Иако целото семејство било во Сараево, Злата решила да оди во Загреб да студира.
Пред почетокот на војната, во 1938 година, се запишала на тогашниот Филозофски факултет, а по завршувањето на студиите се здобила со звање професор по хемија, физика, математика, метеорологија и минералогија. Покрај тоа што била добар ученик, Злата Бартл била и вистински полиглот – зборувала пет странски јазици – англиски, германски, италијански, француски и шпански, кои ги научи само во старите денови за да може да комуницира со Венецуела, каде што живеела нејзината сестра.. Нејзиното хоби, освен учењето јазици, било патувањето, кое започнало веќе во студиските денови и продолжило во текот на нејзината кариера. Таа патувала низ целиот свет, од Јапонија до Америка, собирала искуства, впечатоци, запознала различни култури и пробала различна храна. Волјата на Злата да живее и да го апсорбира знаењето за тоа време било исклучително ретко.
НЕВОЗВРАТЕНА ЉУБОВ И ЗАТВОРСКА КАЗНА За време на студиите во Загреб, Злата Бартл се вљубила во 1940 година, кога го запознала Драгутин Штанфел, електроинженер, со кого подоцна се верила. Во екот на војната, Драгутин бил регрутиран во домобранската гарда, а кога завршила војната, мајка му последен пат го видела во колоната за воени заробеници во родниот Дарувар во 1945 година. Неговиот гроб никогаш не бил пронајден, а Злата Бартле остатокот од животот го посветила на кариерата. За неа тоа беше голем емотивен удар, но иако многу луѓе со нетрпение го очекуваа крајот на војната, за Злата тоа беше почеток на уште еден кошмар. Смртта на нејзиниот вереник, за жал, не била единствената трагедија што ја снашла.
Училишното патување во Италија ја чинело сериозни проблеми со повоената влада на тогашна Југославија. Тие целосно погрешно го толкувале туризмот и разгледувањето на Италија, па во 1946 година властите ја осудуваат на осум години затвор со принудна работа и трајно губење на граѓанските права. Тогашните политички структури не се грижеле премногу за нејзината страна на приказната, а веќе дипломираната професорка ја отслужи казната во КПУ Зеница. Кога по 15 месеци била пуштена на условна слобода и со инаку кревко здравје, Злата Бартл во затвор се разболела од туберкулоза на коските и деформација на рбетот, а последиците од болеста ја следеле во текот на целиот живот.
-Осудена сум на осум години, бидејќи, бев воодушевен од Италија. Го направив, но со неговите споменици и култура, а тие веројатно карактеризираа дека се восхитувам на италијанскиот фашизам – изјави своевремено Злата Бартл, која по завршувањето на студиите и издржувањето на затворската казна се вработи како професорка по хемија во Бања Лука, а подоцна во Институтот за индустриски истражувања во Сараево.
Иако вработувањето што го имала било во согласност со нејзиното образование, нејзиниот сон бил да замине во Загреб, каде што случајно заминала на службен пат во 1955 година, но поради временските услови, поточно обилниот снег, останала таму подолго од очекуваното. Зимските услови никако не биле поволни за нејзината болест, а времето во Загреб, освен за опоравување на здравјето, го искористила за да остане со сестра си. Студирала професионални списанија и публикации и следела огласи за работа. Неколку месеци подоцна, во 1956 година, се појави оглас што го објавила Подравка од Копривница.
И СЕ ИСПОЛНИЛА ЖЕЛБАТА: СТАНАЛА ХЕМИЧАР Во тоа време, една хрватска прехранбена компанија барала хемиски техничар за работа во лабораторијата. Злата Бартл одговорила на огласот и по два дена од компанијата ја известиле дека ја добила работата. Иако никогаш порано не се занимавала со нешто слично, Злата брзо се фатила за технологијата и целите на компанијата. Нејзината животна желба била токму да се занимава со неорганска хемија.
– Брзо разбрав што и како да ги правам работите и почнав да се чувствувам како дел од тие луѓе и околината која исклучително добро ме пречека. Се вљубив во Подравка и нејзините луѓе на прв поглед – изјави Бартл, кој доби можност да работи во најголемата прехранбена компанија.
Во тоа време на Подравка и требаше нешто повеќе од сув зеленчук и џем, па целиот тим хемичари се најде пред голем предизвик – да измисли нешто што ќе ја лансира компанијата на врвот. Веќе во 1957 година на загрепскиот саем претставија четири видови дехидрирани супи, а токму Злата Бартл беше заслужна за тој голем и практичен изум, кој брзо ги освои потрошувачите поради брзата подготовка и домашниот вкус. Иако се правеа во скромни повоени услови, ваквите супи беа хит. Поради недостиг на машини, првите вреќи беа затворени со пегли.
– Имавме малку, јадев еднаш дневно, но работевме и создававме со полна пареа за да ја извлечеме нашата фабрика од тешкотии – изјави тогаш Бартл, потсетувајќи се на работата во фабриката кон крајот на 50-тите.
ВЕГЕТА БЕШЕ СВЕТСКА ИНОВАЦИЈА Набргу по супата, Подравка ја претстави Вегета. Производот кој „експлодира“ на пазарот е дизајниран во 1958 година од тим на чело со професорката Бартл, а поради својата единствена формула која потсетува на топло и домашно, до ден денес остана најважниот производ на Подравка. Тоа беше вистинска иновација во прехранбената индустрија, а на пазарот пристигна една година подоцна. Вегета трајно ја впиша Злата Бартл во историјата на најголемите пронаоѓачи во глобалната прехранбена индустрија, позиционирајќи ја Подравка на врвот на хрватската економија. Побарувачката за овој вкусен состав на сушен зеленчук ги надмина сите очекувања и тогаш.
Злата Бартл го посвети својот живот на хемијата и науката, а нејзината трудољубивост им даде поттик за успех на компанијата и на другите жени, докажувајќи им дека кариерите не се резервирани само за мажи.
Иако процентот на жени на лидерски позиции во бизнисот денес се зголемува, списокот на компании кои силно ја охрабрувале извонредноста кај жените низ историјата е краток. Околината и промените во корист на жените полека се менуваа, но некои, како Подравка, го препознаа потенцијалот на жените на водечките и важни позиции дури пред 75 години. Ставајќи ја Злата Бартл на чело на тимот кој создаде ненадминати производи со иновативни решенија кои и денес се продаваат ширум светот, Подравка се позиционираше како компанија која цврсто верува во жените и нивните способности и знаење.
– Можеби тој тим немаше да го направи тоа што го направивме без мене во тоа време, но немаше да можам ни без нив – изјави професорката Бартл, кој доби бројни награди за пронајдокот на Вегета – наградата за техничка култура на Хрватска во 1985 година, Спомен Подравка за животно дело во 1987 година, статус на почесен граѓанин на Копривница и одликување на Претседател на Република Хрватска со Орден на Хрватката Даница со ликот на Никола Тесла, и најважното – денес Вегета е производ кој се извезува во повеќе од 70 земји.
Во 2020 година, изложба во Загреб со наслов „Вегета 60 – пакет на историја: Дизајн и еволуција на Вегета од 1959 до 2019 година“ беше посветена на познатиот изум на професорката Бартл, кој даде преглед на шест децении графички дизајн и пакување на тој производ. .
По пензионирањето во 1976 година, Злата Бартл ја опиша својата посветеност на работата во интервју со зборовите:
– Цел живот не најдов време да и се посветам на старата љубов, историјата на сериозната музика. Сега ја слушам повеќе од кога било, Бетовен, Дебиси, Моцарт, ги изучувам основните музички концепти – изјави овој важен хрватски експерт за прехранбената технологија и креаторот на зачините кој се уште нема конкуренција и на домашниот и на светскиот пазар. Тоа е уникатната формула на Вегета која е во голема мера одговорна Подравка да стане глобален концерн
