Ова издание не е класична хроника на настани, туку документ на колективна меморија. Во него се вградени осум децении сценска уметност, над четиристотини претстави, повеќе од двесте автори и генерации актери, режисери, драматурзи, сценографи, костимографи, композитори, но и сите оние невидливи, а неопходни творци – техничкиот и административниот тим, критиката и, конечно, публиката
ЕЛЕНА АНГЕЛОВСКА
Осумдесет години постоење на Македонскиот народен театар не се само јубилејна бројка, туку ретка културна вертикала што го следи, обликува и преиспитува македонското општество низ различни историски, политички и естетски епохи. Со монографијата „Македонски народен театар 1945–2025: Драма – Приказни поголеми од времето“, МНТ не ја заокружува својата историја, туку ја отвора како жив, сложен и континуиран процес.
Ова издание не е класична хроника на настани, туку документ на колективна меморија. Во него се вградени осум децении сценска уметност, над четиристотини претстави, повеќе од двесте автори и генерации актери, режисери, драматурзи, сценографи, костимографи, композитори, но и сите оние невидливи, а неопходни творци – техничкиот и административниот тим, критиката и, конечно, публиката. Бројките тука не функционираат како статистика, туку како сведоштво за животи посветени на театарот, за истрајноста и љубовта кон една уметност што е истовремено и најранлива и најмоќна.
Актуелниот директор на МНТ, Никола Кимовски, го позиционира театарот не само како институција, туку како општествен глас – простор на слободна мисла, емотивно соголување и одговорност. Низ децениите, МНТ бил засолниште во кревки времиња, но и огледало во кое општеството се соочувало со сопствените противречности. Токму затоа, оваа монографија не ги бележи само фактите, туку ја архивира и етичката и уметничката улога на театарот како жив организам. За Кимовски, таа претставува колективен чин и полифонија на гласови, во која историјата не е заклучена, туку „оставена да дише“, како дијалог меѓу минатото, сегашноста и иднината.
Таквиот пристап е јасно видлив и во уредувачката концепција на театрологот Ивана Јарчевска, главна уредничка и авторка на воведниот текст. Монографијата произлегува од потребата – не само поради заокружениот јубилеј, туку и поради подолгиот временски јаз од последното издание од ваков тип. Јарчевска свесно се откажува од сувопарни театролошки податоци и статистички прегледи, и наместо тоа нуди патување низ емоциите, сеќавањата и личните приказни на оние што го создавале и го следеле МНТ. Така, изданието станува истовремено документарно и интимно, спој на традицијата и современоста, минатото и сегашноста.
Посебна вредност на книгата е богатството од авторски текстови – вкупно 27, напишани од истакнати теоретичари, уметници и истражувачи. Секој од нив дефинира различен аспект од идентитетот на МНТ. Од историските фигури, како Димитар Ќостаров – првиот директор и најплоден режисер на театарот – до анализите на македонската драма на репертоарот, актерските генерации и меѓународните гостувања, монографијата создава сложен, повеќеслоен портрет на институцијата.
Во овие текстови се среќаваат лични исповеди и колективни сеќавања: од приказните за патувањата и приемот на МНТ во странство, преку семејните театарски наследства што се пренесуваат низ генерации, до интимните спомени од детството и првите средби со сцената. Актерите, режисерите и драматурзите го опишуваат МНТ како брод што плови низ времето, како лабораторија на сегашноста, како место каде што класичното и бунтовното, националното и универзалното постојано се во дијалог.
Министерот за култура и туризам, Зоран Љутков, ја нагласува токму таа димензија на театарот како нужна човечка потреба, а не културен луксуз. За него, монографијата е тивок аплауз за сите генерации што му верувале на театарот и доказ дека, додека постои сцената, постои и надежта. Во таа смисла, МНТ останува место на средба – меѓу оној што гледа и оној што е виден, меѓу прашањето и одговорот, меѓу зборот и тишината.
Визуелниот идентитет на монографијата, потпишан од Зоран Кардула, дополнително ја зајакнува нејзината современа и елегантна форма. Фотографиите, плакатите, скиците и архивските материјали не служат само како илустрација, туку како активен дел од раскажувањето – визуелна меморија што го надополнува текстот.
На крајот, „Приказни поголеми од времето“ не е книга што го затвора кругот на историјата на Македонскиот народен театар. Таа, напротив, сведочи дека кругот не е конечен и дека времето во театарот никогаш не престанува. Сè додека постојат уметници подготвени со искреност и храброст да застанат на сцената, и публика што им верува, МНТ ќе продолжи да живее – како институција, како глас и како заедничка меморија.
