Виктор Орбан ја финансира својата мала автократија со пари од Брисел. Со евромилиони не ги наполни само сопствените џебови. Зошто Европејците толку долго му дозволуваа на Орбан да ги прави будали?
БАРБАРА ВЕСЕЛ
Како и сите егомани, така и Виктор Орбан сака постојано да биде во центарот на вниманието. Тој неодамна се појави со шал на кој беше прикажана карта на Велика Унгарија. Не е тајна дека Орбан се восхитува на империјалните соништа на Путин. Очигледно, кралот на унгарската пустелија сакал да покаже дека и тој е владетел на една сега веќе изумрена империја. Соседните земји беа шокирани со оваа провокација и луто реагираа. Впрочем, во овој случај станува збор за смешно шоу, бидејќи десетмилионската Унгарија нема да нападне никого, а прашањето за границите веќе беше решено во 1922 година. Оваа епизода не е ништо друго освен израз на мегаломанија: малиот Унгарец многу би сакал да изгледа голем.
По долги години беспомошни критики и лелекања без резултат, конечно Европската комисија (ЕК), поттикната од Европскиот парламент (ЕП), изгледа решена привремено да го замрзне финансирањето за Унгарија. Сè додека Орбан всушност не започне со спроведување на реформите, повеќе од 13 милијарди евра структурни фондови и пари за закрепнување по пандемијата ќе бидат замрзнати. Списокот на итни задачи вклучува престанок на коруптивни дејствија при доделување јавни договори, продолжување на независната правда и многу други прашања. Орбан мора да стави крај на демонтажата на демократијата во Унгарија
Досега само ветуваше, но без всушност да преземе ништо во оваа насока. Вклучувајќи и затоа што тоа може да го чини дури и моќ. Од друга страна, на унгарскиот премиер итно му се потребни европските пари и сега повторно се обидува да уценува – се заканува дека ќе ја блокира помошта за Украина во износ од 18 милијарди евра. Истото важи и за глобалниот минимален корпоративен данок од 15%, како и за приемот на Финска и Шведска во НАТО, кој го одложува апсолутно без причина. Можеме само да се надеваме дека ЕУ конечно ќе сфати дека Орбан само блефира.
Каде згреши ЕУ?
Повеќе од една деценија, европските институции гледаа како Орбан ја трансформира својата земја во автократија, беа шокирани кога прогласи нелиберална демократија и не пружија отпор кога Унгарецот ја укина слободата на печатот, наметна контрола врз судството и ја направи корупцијата државната политика. Одамна нема сомнеж дека Виктор Орбан ги гази и исмева таканаречените европски вредности на демократијата и владеењето на правото.
Во исто време, тој не се крие. Одвратниот антисемитизам во неговите изборни кампањи, неговиот отворен расизам и ксенофобични политики, дискриминацијата на малцинствата и оние кои мислат поинаку – сето тоа се случуваше отворено и пред сечии очи. Европа го толерираше ова предолго, припишувајќи го на политички фолклор.
За тоа, како што е познато, делумно се виновни и демохристијаните во Европскиот парламент, кои со години го сметаа Орбан за свој човек и го бранеа, вклучувајќи ја и поранешната германска канцеларка, на која и беше еден од згодните пријатели во Источна Европа. Под овој политички чадор, Орбан стана бранител на антидемократските, националистичките и авторитарните сили во Европа. Негови најдобри пријатели се десничарските популисти во Франција, Италија и Холандија. Од Герт Вилдерс до Матео Салвини, сите тие отидоа на аџилак во Будимпешта за да бидат прифатени од Орбан во клубот на идните авторитарни владетели. До војната во Украина, полската владејачка партија Право и правда беше исто така еден од најдобрите пријатели на Унгарците, но во меѓувреме односите меѓу нив се замрзнаа.
Виктор Орбан ја финансира својата мала автократија со парите на европските даночни обврзници. Досега има добиено милијарди од Брисел. Со нив ги полнеше не само своите и џебовите на семејството, туку и џебовите на неговите политички пријатели. Но, зошто Европејците му дозволуваа на Орбан да ги глупира толку долго? Тоа беше мешавина од лажна толеранција за некој поспецијален „источноевропски начин“ и страв од уцена, што Орбан го користи секогаш кога му се заканува казна.
Конечно, ЕУ мора да ја неутрализира опасноста
И не е дека нема решение. Или земјите-членки конечно ќе се соберат и ќе му го одземат правото на глас на Орбан, или ќе најдат други начини. На пример, тие можат да почнат да ги носат своите одлуки во форма на меѓувладини договори меѓу 26 земји – т.е. без Унгарија. Има адвокати кои можат да најдат излез од лавиринтот на европските договори.
Ако Европа конечно не почне активно да ја брани својата демократија, може да ја изгуби. Курсот на новиот владин лидер на екстремната десница во Италија е предупредување за сите што мислеа дека националистите и популистите во ЕУ не треба да се сфаќаат толку сериозно. Виктор Орбан и неговата авторитарна демагогија придонесоа за подемот на десничарските екстремистички идеи кои се повторно прифатливи за многу луѓе и кои ги доведуваат во прашање нашите хуманистички вредности. Унгарецот ја отру водата и ја зарази почвата на демократската заедница во Европа. Останува на шефовите на влади на ЕУ конечно да ја неутрализираат оваа опасност во сопствените редови на самитот во декември.
Путин и Орбан во октомври 2019 година во Будимпешта
Ниту еден друг шеф на влада на земја од Европската унија не воспоставил поблиски односи со Русија и Владимир Путин како унгарскиот премиер Виктор Орбан. Откако ја презеде функцијата во 2010 година, Орбан имал лични средби со него речиси секоја година. Тој последен пат ја посети Москва на почетокот на февруари 2022 година, – три недели пред почетокот на руската агресија против Украина.
Орбан постојано ги опишува санкциите на ЕУ против Русија како грешка. Главниот интерес на Унгарија е да не го загрози снабдувањето со енергија на земјата. Будимпешта е силно зависна од рускиот гас и нафта, потпирајќи се и на Москва за нејзината нуклеарна енергија. Нуклеарната централа Пакш, која со своите четири реактори покрива 50% од потребите за електрична енергија на земјата, е изградена на советски и руски технологии и користи руско нуклеарно гориво. Планирана е и изградба на уште два реактори со водечка руска улога.
Надвор од чисто економски прашања, Виктор Орбан постојано открива политички симпатии кон системот на Путин. Унгарија исто така толерира руски активности на своја територија, што тешко би било возможно во друга земја на ЕУ. Во 2016 година, се покажа дека офицери од руското воено разузнавање ГРУ со години обучувале унгарски десничарски екстремисти. Минатата недела, истражувачките новинари открија дека синот на шефот на руското надворешно разузнавање СВР, Сергеј Наришкин, живее во Будимпешта во луксузен стан во сопственост на компанија поврзана со шефот на кабинетот на Орбан, Антал Роган.
Синот на шефот на рускиот разузнавач Андреј има неограничено право на престој во Унгарија. ДВ разговараше на оваа тема со политикологот Андраш Рац, кој се смета за еден од водечките унгарски експерти за Русија и руско-унгарските односи.
ДВ: Господине Рац, што мислите за неодамнешните откритија за станот во Будимпешта, во кој живее синот на шефот на руското надворешно разузнавање?
Андраш Рац: Сметам дека е вознемирувачки што постои директна врска меѓу член на унгарската влада и синот на шефот на руското надворешно разузнавање. Подеднакво алармантно, по истрагата, унгарските власти го прогласија синот на Наришкин за национален безбедносен ризик и треба да му се одземе дозволата за престој. Тој ја обжали оваа одлука до судот и засега продолжува да го ужива своето право на престој. Тоа значи дека или унгарската држава не е во состојба да протера луѓе кои претставуваат ризик за националната безбедност, или е направен исклучок за синот на Наришкин.
ДВ: За што е овој случај? Дали унгарската влада има потреба од директен контакт со руските надворешни разузнавачи?
Андраш Рац: Не сум во позиција да дадам оценка за ова. Но, јасно е дека Унгарија е единствената земја-членка на ЕУ која е многу либерална за се што е поврзано со руските разузнавачки служби. Унгарија е единствената земја од ЕУ која не протерала ниту еден руски дипломат по нападот на Украина во февруари оваа година. Напротив, оттогаш нивниот број дури се зголеми. Според унгарското МНР, во Будимпешта во просек имало меѓу 45 и 48 руски дипломати, а сега има 56.
ДВ: Што се обидува да постигне унгарската влада со оваа политика?
Андраш Рац: Можеме само да нагаѓаме. Но, едно можеме со сигурност да кажеме – Унгарија е многу зависна од Русија во однос на нејзината енергетска безбедност. Во последните осум години, откако Русија ја нападна Украина, Унгарија не ги диверзифицираше своите извори на енергија и тоа веќе има негативен ефект. Најважниот интерес на Будимпешта е Гаспром да не ги прекине своите испораки за Унгарија. Ако тоа се случи, земјата ќе се соочи со економска катастрофа. Затоа мислам дека Унгарија во моментов се обидува да избегне се што смета дека ќе ја иритира Русија.
ДВ: Каква е вашата севкупна оценка за унгарско-руските односи?
Унгарија преговараше за изземање од санкциите на ЕУ за испораките на гас и нафта.
Андраш Рац: Да, овој унгарски интерес е сосема јасен и рационален. Но, се плашам дека рускиот притисок врз Унгарија ќе се засили до тој степен што може да биде принудена да гласа против одредени санкции на ЕУ или да стави вето на нивното продолжување. Заканата за вето на санкциите на ЕУ против патријархот Кирил, на пример, не може да се оправда како рационален интерес. Во моментов земјава го одложува ратификацијата на приемот на Шведска и Финска во НАТО, а ниту за тоа нема рационален интерес. Унгарската влада во моментов не е подготвена да ја стави ратификацијата на дневен ред на парламентот, а тоа е само од корист на Русија.
(авторката е дел од редакцијата на Дојче веле)
