Иницијативата „1400 години Бугарија во Европа“ многу потсетува на 1300-годишнината од Бугарија во 1981 година, што беше обид за оживување на вредносниот систем на доцниот комунистички режим. Дали сакаме уште една таква замена?
ЕМИЛИЈА МИЛЧЕВА
Историчарите го преброија почетокот на бугарската државност од Старата Голема Бугарија на Хан Кубрат, а не од Бугарија на неговиот син Аспарух, и ја објавија иницијативата „1400 години Бугарија во Европа“. Националната кампања за нејзино свечено одбележување во 2032 година ја започнаа трите јавни медиуми – БНТ, БНР и БТА, како и Бугарската академија на науките (БАН). Ја поддржаа претставници на научни и образовни институции – музеи, универзитети, институти.
„Проектот има рефлекси на тоталитарна грандиозност“, се спротивставија други историчари во петиција отворена за неистомисленици. Новинари, активисти за човекови права и издавачи, исто така, се придружија. Тие стравуваат од радикализација на националистичките клишеа за минатото. „Свесно или не, авторите на новата иницијатива се впуштаат во истиот пат, повторувајќи ја матрицата на големата прослава на 1.300-годишнината од бугарската држава во 1981 година, која стана апотеоза на тоталитарниот режим и идеолошка прелудиум на криминалниот „Процес на ренесансата“, се наведува во нивната петиција.
1.400 ГОДИНИ КАКО 13 ВЕКА БУГАРИЈА? Историчарот Стефан Дечев за Дојче Веле изјави дека иницијативата е обид за оживување на вредносниот систем на доцниот комунистички режим. Според неговите зборови, таа потсетува на 1300-годишнината од Бугарија, прославена во 1981 година, и нејзината комбинација со авторитарната и националистичка идеологија од крајот на 1930-тите и почетокот на 1940-тите.
Професорот Пламен Павлов од Универзитетот „Свети Кирил и Методиј“ во Велико Трново за Дојче Веле изјави дека годишнината заслужува да се прослави, и тоа не на помпезен и казационен начин, туку на начин соодветен за сегашноста. Тој не ги прифаќа обвинувањата за грандиозност. „Идејата е да се покаже дека имаме стара државност, дека не ни ја дала Русија или некој друг. Бевме должни да ја објавиме оваа иницијатива, иако е многу рана во споредба со 2032 година – за да не ја користат псевдопатриотите, кои сигурно ќе посегнат по неа“, вели проф. Павлов.
Засега нема одговор од извршната власт на повикот за прослава на „1400 години Бугарија во Европа“. „Во 2022 година, како претседател на Фондацијата „Васил Левски“, испратив писмо со предлог до Народното собрание, претседателот, 20 април (денот на кој избувна Априлското востание во 1876 година, п.н.е.) да биде официјален празник во бугарскиот национален календар – и не добив никаков одговор“, вели проф. Павлов.
Универзитетскиот професор смета дека немало ништо лошо во проектот „1300 години Бугарија“, бидејќи тоа бил обид за отцепување од СССР, за да се покаже дека сме стара цивилизација – и таму бил пречекан со исклучително непријателски прием.
Во 1981 година, Бугарија прослави 13 века од 681 година – годината кога беше признаена од Византија, со голема културна програма под водство на Људмила Живкова, ќерка на државата и партискиот лидер Тодор Живков. Така, режимот ја легитимираше социјалистичката држава како наследник на илјадагодишна државност, а исто така се обиде да спроведе културна дипломатија во рамките на социјалистичкиот блок. Партиско-државната елита сфати дека националната историја и гордоста ги обединуваат луѓето многу посилно од комунистичката идеологија. Во исто време, беше нагласен бугарскиот идентитет, што тешко дека ѝ се допадна на „братската“ Москва.
Прославувајќи ја државноста, режимот избра како да ја раскаже историјата, како и кои периоди да ги истакне или намали. Од оваа кампања, Софија го доби Националниот дворец на културата (НДК), Бугарија – неколку споменици, вклучувајќи го и Непознатиот воин и создавачите на бугарската држава во близина на Шумен, и бугарското кино – „Кан Аспарух“ и „Мера за мерка“.
СЛАВИМЕ ИЛИ СЕ – РАЗОТКРИВАМЕ Сега почетокот на државноста е вратен во 632 година, кога бугарските племиња, предводени од Кубрат, се кренале против степската империја. „Нивниот државно-творечки поход довел до значајни резултати – неколку држави: четири, во извесна смисла дури и пет, од кои едната постои и денес, а ова е нашата Бугарија“, објави проф. Павлов на презентацијата на иницијативата „1400 години Бугарија во Европа“. Тој повика во име на нејзините создавачи да ја прослават со „прослави, научни конференции, кампањи за зачувување на културното наследство на Бугарите во нашата земја и низ целиот свет“.
Целта беше опишана на следниов начин: „Ќе се потсетиме на извонредниот почеток на нашата историја, ќе го зајакнеме чувството за државност во бугарската заедница и ќе ги зајакнеме врските меѓу себе во време на внатрешни поделби и спротивставувања“.
Според ректорот на Софискиот универзитет „Свети Климент Охридски“, проф. Георги Велчев, целта е да се популаризира минатото – поради дефицитот на меморијата денес. Не станува збор за минато кое раѓа дух на екстремен национализам, туку за минато кое се поврзува со традицијата и населените територии, рече тој.
Проф. Лилјана Симеонова, специјалист по византиска и средновековна општа историја и една од оние кои не се согласуваат со иницијативата, има поинакво мислење. „Лошото е што тие (авторите на кампањата, з.а.) си играат на тенка низа на национални комплекси. Бугарите постојано се нишаат помеѓу двете крајности – колку бевме големи и дека бевме робови! Со оваа иницијатива за Бугарија, стара 1400 години, се израмнуваме со Македонците, кои се прашуваат како да се преправаат дека се постари и на кои некои во нашата земја им се потсмеваат“, коментира проф. Симеонова за Дојче Веле. Таа, исто така, истакнува дека аргументите за оваа годишнина се ненаучни. Современите национални држави од 19 и 20 век можат да имаат датум на раѓање и место на раѓање, бидејќи се појавуваат во светот со потписи под меѓународни договори. „Третата бугарска држава, на пример, има датум и место на раѓање – Берлинскиот договор“, објаснува средновековниот научник. Концептот на мултилатерален договор се појавил дури по Вестфалскиот мир* во 17 век; Дотогаш, договорите биле билатерални и важечки само за оние што ги склучувале. Проф. Симеонова објаснува дека не постои начин да се бара „датум на раѓање“ за држави како оние на Аспарух или Кубрат, бидејќи средниот век се базира на хипотетички датуми. „Стара Велика Бугарија на Хан Кубрат била лабава „конфедерација“ на племиња. Самото нејзино име не значи „голема“ во смисла на моќ, туку „голема“ – ознака за територија надвор од непосредните поседи“, истакнува таа.
Аспарух пристигнува на чело на орда, во рамките на последниот бран на Големата преселба на народите, која траела 400 години, го преминува Дунав, веќе ослабената северна граница на Источното Римско Царство. „Не можеа да го избркаат оттука – и Бугарите постепено ги проширија своите поседи… Сепак, потребно е долго време додека не стигнат до квази-држава“, вели проф. Симеонова.
Дебатата за „1400 години Бугарија“ се покажува дека не е толку спор за минатото, колку за начинот на кој го користиме денес. Стара Бугарија брзо се распадна по смртта на Кубрат, а денешната државност има потреба од повторно воспоставување, а не од свечени годишнини.
Вестфалскиот мир е серија мировни договори потпишани во 1648 година, со кои се стави крај на Триесетгодишната војна. Нивното потпишување го означи почетокот на модерна Европа како континент на суверени држави. Вестфалскиот мир, исто така, ја заврши војната меѓу Шпанија и Обединетите покраини (Холандија), при што Шпанија ја призна нејзината независност.
