И во денешна Бугарија има едно чудо луѓе кои се убедени дека „гнилиот Запад“ деновиве ќе се распадне. Во Русија, тие веројатно се дури и мнозинство. Зошто тезата за „гнилиот Запад“ е целосно гнила
Не е вест дека сите ние кои бевме во свесна возраст пред 1989 година пораснавме со тезата за „гнилиот Запад“. Медиумите по цел ден објаснуваа како, за разлика од нас, здравите пионери и комсомолци, тука на Истокот – „таму“ сè е гнило до коска. И дека, ако не денес, тогаш утре неминовно ќе се распадне целиот „Запад“.
НЕОБЈАСНИВА ВЕРБА Во Бугарија веќе нема пионери и комсомолци, но и најбрзиот поглед на социјалните мрежи открива чудно голем број Бугари кои се убедени дека „гнилиот Запад“ деновиве ќе се распадне. Ова се случува 34 години откако се распадна не Западот, туку социјалистичкиот Исток, и 32 години по распадот на самиот Советски Сојуз. Такви луѓе има низ цела Источна Европа, а во самата Русија, која одамна заборави на сопственото распаѓање, огромното мнозинство од населението сè уште верува во блискиот крај на „гнилиот Запад“.
Очигледно, ова не е минлив пропаганден концепт, туку некаков постојан став кој се пренесува од генерација на генерација. Од каде доаѓа таа?
За разлика од денешните „вестофоби“, поранешните комунисти се сметаа себеси за модерни луѓе кои го населуваат светот изграден од просветителството. И во прилог на тезата за „гнилиот Запад“ понудија формулација која звучеше како дел од овој свет: „Западот е осуден да се распадне под тежината на сопствените непомирливи противречности“. Ова, се разбира, беше поедноставена верзија на обидот на Маркс за дијалектика, кој сам по себе е детски во споредба со оној на Хегел. Но, сепак – комунистите понудија модерно звучно објаснување.
Зошто тезата за „гнилиот запад“ го надживеа „реалниот социјализам“
Денес ваквите објаснувања се невозможни од најмалку две причини. Прво, обидот на Маркс за дијалектизација долго време беше закопан како несериозен. Второ, денешните Вестофоби не се гледаат себеси како жители на современиот свет, туку како негови заколнати непријатели.
Тезата за „гнилиот Запад“ не произлезе од марксистичката идеологија и затоа со таква леснотија ја надживеа. Неговите корени – и историски и светоглед – се многу подлабоки и потрајни од минливото постоење на „реалниот социјализам“.
Историски гледано, предметната теза за прв пат се појавила во статија на рускиот пропагандист С.П.Шевирев од 1841 година.
Во неа тој го напиша следново: „Во нашите искрени, пријателски односи со Западот не забележуваме дека имаме работа со личност која е носител на зла, заразна немоќ… се бакнуваме со него, се прегрнуваме, споделуваме масата… и не го забележувајте скриениот отров… не чувствуваме присуство на иден труп што веќе мириса“.
„ЧИСТОТО ХРИСТИЈАНСТВО“ НА РУСИЈА И „БОЛЕСТА НА ЗАПАДОТ“ Како и секогаш во руската историја, и покрај отпорот на проевропските сили, оваа теза доминира некаде во последната четвртина од 19 век. Во тоа време, тоа се поврзува со друга зрела руска идеја: дека Русија го постигнала чистото христијанство и нема каде да оди. Западот, во меѓувреме, повторно пропадна во некој вид паганизам и затоа е тешко болен. Овој паганизам Русите го гледаат во појавата, на Запад, на ликот на поединецот-граѓанин, кој последен беше во основата на општествата (и на правото) во класичното, т.е. предхристијанска Грција и Рим.
Така, во Русија се прави првичната врска помеѓу либералниот поредок (фиксиран на поединецот, неговите безусловни права и слободи) и паганството, т.е. лизгањето надолу од христијанството веќе постигнато. Единствениот начин, според Русите, Западот да се излечи е да и се дозволи на Русија да го излечи – да го врати во она вистинско „соборно“ христијанство во кое колективот („соборот“) е поважен од поединецот.
Како што напиша рускиот филозоф Николај Бердјаев, по 1917 година целата оваа идеологија лесно се облекуваше во комунистичка облека без да се менува. На местото на христијанството стои комунизмот како повисок облик на општествено организирање од западниот „капитализам“. Западот останува во расипаноста на индивидуализмот, додека Русите живеат во декаденцијата на комунистичкиот колективизам. Од тука следи истиот заклучок: Западот е иден труп кој веќе мириса; единствен спас му е (советска) Русија да стапне и да го излечи од смртоносната болест – да го направи комунист. Ако не, Западот пропаѓа.
ВО ГЕРМАНИЈА – ИДЕЈАТА ЗА „НАЦИОНАЛНОСТ“ Гледаме паралелен развој повеќе или помалку во исто време во Германија. Уште на почетокот на 19 век, германските филозофи ја спротивставија идејата за „националност“ на западниот концепт за правата и слободите на поединецот. На крајот на векот, додека Русите го прогласија Западот за гнил поради неговиот индивидуализам, Германците ја прогласија „цивилизацијата“ за свој непријател, што значи горе-долу исто како и Русите. Разликата е во тоа што додека за Русите изворот на индивидуалистичката инфекција на Западот се Англичаните и Американците, за Германците изворот на фаталната болест за „цивилизација“ е Франција.
Како и да е, до крајот на 1930-тите, и Русите и Германците тврдеа дека Западот е скапан и дека треба да се „обнови“ од нацистите (според Германците) или болшевиците (според Русите), соодветно. Сето тоа се секако идеолошки конструкти, т.е. облечен во псевдоинтелектуална облека елементарни допаѓања и несакања. На ниво на расположенијата, т.е. под идеолошката маска, тоа е ист феномен и со нацистите и со болшевиците.
ИСТИОТ ФЕНОМЕН Винстон Черчил беше првиот западен политичар кој сфати дека нацизмот и болшевизмот се во основа ист феномен. Во 1937 година го објавил есејот „Близнаците од пеколот“, во кој го напишал следново: „Нацизмот и комунизмот се замислуваат себеси како противници… Но тие се слични по сите нивни основни карактеристики. Нивната едноставност е импресивна. Го отстрануваш Бога, го ставаш Ѓаволот на негово место; вадиш љубов и ставаш омраза; и тогаш сè функционира јасно и логично. Тие се всушност слични како двв зрна грашок“.
Во серија говори, Черчил потоа објасни дека она што најмногу ги обединува нацистите и комунистите е нивната искрена омраза кон слободата и демократијата. И според нацистите и според комунистите, овие работи треба да се избришат од лицето на земјата.
Се прашува – зошто? Вообичаениот одговор е: за да не се даде лош пример за самите Германци и Руси. Но, ниту Германците на Хитлер, ниту Русите на Сталин (и на Путин) не сакаа слобода и демократија. Според тоа, немаше начин тие да се заразат со примерот на западните демократии.
Овде зборуваме за многу подлабок, неполитички, вистински егзистенцијален став од кој извира омразата кон Западот. Повторно, Черчил, на крајот од цитираната статија, ја допира главната поента, иако не ја развива понатаму. Ова во основа е закопано во следниов пасус: „Цел живот се чувствувам во целосна хармонија со оние струи што се движат од двете страни на Атлантикот против привилегиите и монополот…“
ОПШТЕСТВО ЗАСНОВАНО НА ДОГОВОР Токму тука, во привилегии и монополи, „закопано е кучето“, според омилениот израз на Ленин. Современиот западен свет е производ на масовна транзиција од општество засновано на статус во општество засновано на договори. Нема еднаквост во статусно општество. Секој има различен статус и има право да командува со пониските и, соодветно, обврска да ги почитува повисоките. Овде, токму во оваа ситуација, напредуваат привилегиите и монополите, бидејќи тие се составен дел на повисоките статуси. Ако сте француски гроф, имате привилегија да не плаќате данок. Ако сте англиски земјен магнат, создавате монопол на производство на одредена земјоделска култура.
Општеството на договорот е сосема, револуционерно поинакво. Во него сите се еднакви, зашто сите се слободни. Никој не е должен да послуша никого. Правилата за заедничко живеење се прават не врз основа на статуси, туку врз основа на хоризонтални договори меѓу еднаквите. Токму тоа го мразат оние кои ја прогласуваат блиската смрт на „гнилиот Запад“. Тие не сакаат да живеат како еднакви, ниту како слободни.
Како да објаснат кои се тие ако не се дел од некој вертикален поредок? Едно е да одговориш на прашањето „како си“ дека си „како сите други“. Сосема друго е да се одговори: „Јас сум Виконт де Миндија“. Со овој одговор сите знаат на кого имате право да командувате (простите селани во Миндија) и кому му должите послушност (баронот на Златарица, на пример). И од овој ваш статус произлегуваат можности и за привилегии и за монопол.
КОГА СЕ СТРЕМИТЕ КОН ПРИВИЛЕГИИ Гледај наоколу. Ќе видиш огромен број Бугари кои се стремат кон привилегии – да не го почитуваат Законот за патен сообраќај, да мамат со ДДВ и со јавните набавки, да бараат просперитет не преку фер конкуренција, туку преку „дупки“ и „врски“. И ако се погледнат познатите претприемачи, ќе забележите дека многу од нив не сакаат да функционираат во конкурентна, т.е. еднаква средина за сите. Сакаат монопол, макар и на едно село или на една улица. Можеби е мал, но треба да биде монопол.
Во Русија, се разбира, таквото однесување отсекогаш било правило, бидејќи таму никогаш не го разбрале концептот на еднаквост. И тие не ја разбраа, бидејќи таа е премногу тесно поврзана со концептот на слободата, а таа, пак, токму со тој поединец, кој, според руската идеологија, го води Западот во паганство и пропаѓање. Такви луѓе, иако не се мнозинство, ги има насекаде во Источна Европа.
Токму тие го мразат Западот на егзистенцијален начин: тие се убедени дека ако продолжи да постои, не можат. Од нив доаѓа, генерација по генерација, таа пропаганда според која Западот е скапан и секој момент ќе пропадне.
Имам лоши вести за нив. Западот нема да пропадне – токму затоа што „верува во обичниот странец“, како што напиша Карл Попер. Русија ќе се распадне затоа што верува во извонредни луѓе, во привилегии и во монополи.
