Војната суштински ја промени економијата и трговијата на Русија. Москва станува се позависна од Пекинг и односи со него. Русија стана „вазал на Кина“, велат експертите
АРТУР САЛИВЕН
Светот се промени во трите години од руската инвазија на Украина на 24 февруари 2022 година. Особено за Москва, овој факт е видлив во трговијата и зголемената зависност на земјата од Кина.
Според Опсерваторијата за економска сложеност (ОЕЦ), речиси половина од рускиот извоз во 2021 година беше насочена кон европските земји, вклучително и Белорусија и Украина. Поголемиот дел од овој извоз вклучува енергетски производи, главно сурова нафта и гас.
До крајот на 2023 година, помалку од две години од почетокот на војната во Украина, сликата веќе беше целосно променета – Кина и Индија сега се најважните извозни пазари на Русија. Речиси половина од вкупниот извоз на Русија е насочен кон овие две земји. Индија учествува со околу 33%, а Кина со околу 17% од целиот руски извоз. Пред нападот на Украина во 2021 г. нешто помалку од 15 отсто од рускиот извоз отиде во Кина, а едвај два отсто во Индија.
Според податоците на ОЕК, за само две години (2021-2023) увозот на стоки од Европа во Русија се намалил од 50 на 15 отсто. И податоците од тинк-тенкот „Бројгел“ за руската надворешна трговија покажуваат дека трендот ќе продолжи и во 2024 година.
ОД ЗАПАД КОН ИСТОК Сепак, достапните податоци за трговијата се засноваат на официјалната статистика. Тоа значи дека нафтата што ја снабдува руската таканаречена „флота во сенка“ не е вклучена. Тоа значи дека во пракса рускиот извоз во Индија и Кина може да биде уште поголем.
Според податоците на Киевската школа за економија, најмалку 70% од вкупниот поморски извоз на руска сурова нафта го вршат застарените и неосигурани танкери на руската „флота во сенка“, при што до 95% од количините што се извезуваат на овој начин се наменети за Индија, Кина и Турција.
Следниве два факти најелоквентно сведочат за промените што се случија по 2022 година: ЕУ повеќе не купува руски гас и нафта, но Кина и Индија го зголемија увозот на руски суровини. На пример, купувањата на руска сурова нафта од ЕУ се намалени за 90%, а оние на рускиот природен гас се намалени за 40% во 2021 година на 15 проценти во моментов.
„Трговијата е пренасочена од Запад кон овие земји на исток“, вели Золт Дарвас од тинк-тенк „Бројгел“, додавајќи дека земјите што не воведоа санкции кон Русија значително ја зголемија трговијата со Москва. Ова најмногу се однесува на Кина, но и на Турција, Казахстан и некои други земји.
Според податоците на Опсерваторијата за економска сложеност, рускиот извоз во Турција се зголеми од 4,2% (2021) на 7,9% (2023). Казахстан и Унгарија – и двете пријателски настроени кон Кремљ – забележуваат релативно умерен раст по 2021 година.
ВАЗАЛЕЕН ОДНОС Односите на Русија со Кина веројатно најмногу се променија – и на трговски и на геополитички план.
„Сега Русија е вазал на Кина“, вели Елина Рибакова од Институтот за меѓународна економија Петерсон со седиште во Вашингтон во интервју за ДВ. Важноста на Кина за руската трговија сега е толку неурамнотежена што Пекинг врши огромно влијание врз Москва. „Кина е убедливо најголемиот трговски партнер на Русија, додека Русија има многу мал дел од кинескиот извоз“, вели Рибакова.
Золт Дарвас во овој поглед забележува дека поради западните санкции, Москва стана многу зависна од Кина за високотехнолошки производи. „Русија е голема земја, но нема капацитет да се снабдува самата. Затоа мора да ги набави овие производи од друго место – на пример, од Кина“, вели претставникот на Бригел.
Рибакова сугерира дека Кина не само што продава свои производи на Русија, туку и помага на Москва да набавува западна стока. Особено чести се таканаречените стоки со двојна употреба, кои можат да се користат и за цивилни и за воени цели.
Зголемен е и извозот од Кина во Русија. Според податоците на ОЕК, Кина испорачала повеќе од половина од сите увезени стоки во Русија во 2023 година. – двојно повеќе од две години порано. Турција, Казахстан и Обединетите Арапски Емирати исто така извезуваа повеќе во Русија во споредба со 2021 година. Спротивно на тоа, обемот на индискиот извоз во Русија останува непроменет.
Стоката од Кина во голема мера го заменува рускиот увоз од ЕУ. Во 2023 година Кина извезла стоки во вредност од речиси 105 милијарди долари. евра, од кои 40 отсто се машини и компоненти за нив. Уште 20 проценти го сочинуваат увозот за транспортниот сектор – автомобили, камиони, трактори и автоделови. Покрај тоа, Кина извезува метали и пластика, гума, хемиски производи и текстил во Русија.
КИНА Е ПОВАЖНА ЗА РУСИЈА ОТКОЛКУ РУСИЈА ЗА КИНА Иако руската трговија е променета и адаптирана, експертите сметаат дека тоа не ја прави состојбата на Русија добра. Според Дарвас, Русија може да „преживее“, но веќе не го добива истиот квалитет на производи како порано, што неминовно се одразува на економијата.
Елина Рибакова смета дека работите не испаднале толку лошо за Русија на економски план како што многумина во Москва стравуваа. Промената на трговските партнери ја одразува и транзицијата кон мултиполарен светски поредок кон кој се стреми Русија. „Ова е погоден пат за Путин, бидејќи тој го сака овој мултиполарен свет во кој е сојузник на Кина и на некои други земји. И тој најверојатно е подготвен да ја плати економската цена за тоа“, додава таа.
Сепак, оваа зависност ја прави Русија ранлива. Кина е најважната трговска порта за Русија. Русија, од друга страна, е еден вид соучесник за Кина, но не и незаменлив, нагласува Рибакова.
