Училишните згради и градинките се затворени речиси две години од безбедносни причини, а игралиштата се празни. И сега, како што се наближува се
опфатната војна на третата година, делови од животот во Харков се движат под земја
САРА РЕЈНСВОРТ
Руската војна трансформира сè во Харков, вклучително и детството.
На вториот по големина град во Украина се истрелуваат проектили од преку руската граница, која е толку блиску што имаат само неколку секунди да ги спречат.
Ако се насочени кон Харков, голема е шансата да ја погодат целта – а мала е шансата луѓето навреме да стигнат до засолништето.
Училишните згради и градинките се затворени речиси две години од безбедносни причини, а игралиштата се празни.
И сега, како што се наближува сеопфатната војна на третата година, делови од животот во Харков се движат под земја.
Длабоко во подземната железница, специјално изградени училници стојат паралелно со платформата на пет станици.
Пред неколку месеци, локалните власти почнаа да нудат училишни часови под градските улици. Само што додадоа предучилишни часови за време на викендите.
ПРИКАЗНАТА НА НИКИ За шестгодишната Ника Бондаренко тоа е можност повторно да се поврзе со други деца. По две години онлајн учење, таа прескокнува до локалната метро станица во светло розови гумени чизми.
Таа редовно поминува покрај бомбардираните урнатини на воените канцеларии уништени на почетокот на инвазијата, преку улицата од нејзината куќа. Наоколу има повеќе скршено стакло и згради со шрапнели. Но, штом Ника се качи во возот на пат за класот, нејзината мајка може да престане да се грижи.
„Родителите можат да бидат сигурни дека ништо нема да му се случи на нивното дете, а детето може да продолжи со нормален живот“, објаснува Олга Бондаренко. „Непријателот не може да стигне до нас овде“.
Таа вели дека Ники многу пропуштила без градинката. „Тоа е многу важно. Во спротивно, детето нема да има можност да гледа други деца, бидејќи на улица нема други деца, а цело време се слушаат сирени за воздушен напад“.
Харков сега нуди речиси 700 места во градинките под земја, за деца до шест години. Најмалку три пати повеќе деца посетуваат настава во училиштата на истото место. Некои ги загубија своите родители во борбите или живееја во области под силен оган и им треба дополнителна поддршка од психолози кои се достапни покрај наставниците.
На денот кога го посетивме имаше музика, беше многу живо и имаше многу смеа. Една предучилишна група на деца облечени во лекарска и униформа, како и на медицинска сестра; други пеат и градат згради од пластични тули.
ОБИДИ ЗА НОРМАЛНОСТ Персоналот направи се’ што може за работите да изгледаат што е можно понормално. На ѕидовите покрај сликите со светли бои на цвеќиња и огромни гасеници, има плакати кои предупредуваат за опасностите од мините.
Но, кога сирените за воздушен напад се активираат како предупредување за проектили кои доаѓаат, никој не мора да се засолни.
Семејството Бондаренко побегнало од градот на почетокот на војната, бидејќи руските трупи се бореле да го заземат Харков и гранатирањето било постојано.
Илјадници семејства тогаш живееја во метрото.
Кога руските сили беа потиснати тој септември, градот повторно почна да дише полесно и Олга и нејзините деца се вратија дома.
Нејзиниот сопруг е во војска, а тоа што е во Харков значело дека сите биле поблиски со него.
Кога ја прашувам сестрата на Ника дали се плаши од воздушни напади, Викторија одмавнува со главата. „Сирените значат дека ракетата може или не може да падне. Шансите се 50-50 проценти. Треба само да верувате дека се ќе биде во ред“. Таа има 11 години.
ПЛАНОВИ Најголемиот проблем на Харков е неговата локација, бидејќи руската граница е оддалечена само 40 километри.
„Ни требаат модерни системи за противвоздушна одбрана. Ако проектилите сега паѓаат, тоа значи дека немаме доволно“, вели градоначалникот Игор Терехов.
Но, дури и најмодерните западни системи би имале проблеми од толку близок непријател. Интензитетот на воздушните напади се зголеми од декември и училиштето во метрото почна да се полни со деца.
И така градот почна да гради повеќе постојани подземни институции.
Во Индустрискиот кварт, под тешко оштетените спортски терени во воздушните напади, полека се оформува целосно ново училиште.
Училниците ќе бидат складирани пет метри под површината со капацитет од 900 ученици во две смени.
Засега тоа е само долгнавеста школка со градежни работници кои заваруваат, малтерисуваат и чекаат каде и да свртите. Шефот на градилиштето ми кажува дека пред инвазијата, неговата компанија изградила луксузна нова зоолошка градина и го реновирала централниот парк. „И сега го правиме ова“, крева раменици.
Ме потсетува на нуклеарни бункери изградени во советските фабрики за време на Студената војна.
„Навистина не сакам да одиме во илегала. Ова е присилна безбедносна мерка“, објаснува градоначалникот при увидот на градилиштето.
Училиштето ќе биде готово на крајот на март, иако тоа изгледа како оптимистичка проценка.
После тоа, градоначалникот планира слична зграда во секоја област.
Тоа е голема инвестиција
„Овде 40 секунди патуваат проектилите кои најчесто се користат за уништување на нашиот град“, посочува Терехов – недоволно за евакуација на нормално училиште.
„Оваа војна ќе заврши кога ќе победиме. Но, во меѓувреме децата имаат право да учат. И затоа градиме вакви училишта“.
ПРИКАЗНАРА ЗА МАРИНА Непосредно пред да пристигнеме во Харков, низа проектили погодија станбен блок во градот. Загинаа 11 лица.
Еден проектил ја погоди зградата на Марина Овчаренко, уништувајќи ја целата задна страна со сите нејзини станови. 18-годишната девојка и нејзините родители го напуштиле домот само две минути претходно.
Марина вели дека видела проектили како летаат.
Ударниот бран ја соборил од нозе, но не била повредена. Тинејџерката сè уште не може да поверува дека е жива кога биле убиени толку многу нејзини соседи, меѓу кои и едно дете. Копајќи по урнатините на сопствениот стан, Марина пронашла лични работи. Нашла сопствена крштеница. Нејзината мајка најде куфер со вечерни тоалети.
За чудо, семејството се’ уште се смешка.
„Се имаме, живи сме – не сме повредени!“ – вели Анастасија, влечејќи ја својата ќерка во прегратка. „Тоа е чудо“.
Ден по ударот на проектилите, таткото на Марина се качил на урнатините на зградата и поставил украинско знаме на покривот.
„Тука сме и ќе продолжиме, без разлика што ни прави Русија. Може да не убијат, но ние сепак ќе стоиме“, објаснува Марина. „Ние само продолжуваме понатаму“.
НАСТАВНИЦИТЕ Од другата страна на градот, во училиште во метрото, Олга Бондаренко зборува многу за отпорот и издржливоста. Сите го нарекуваат овој град нераскинлив.
„Во Харков, кога ќе започне воздушниот напад, малку се стресувате, ги бришете солзите и продолжувате понатаму. Така сите живеат овде“, вели оваа мајка на две деца.
Но, разликата помеѓу животот и смртта овде може да биде момент или два или метар или два. Олга има кошмари дека е заробена под урнатините на куќата со децата. „Многу се плашам од тоа. Имам напади на паника за тоа како сум под урнатините“.
Суштината на подземните училишта е адаптација – и опстанок.
„Секако дека е невообичаено, но што друго можете да направите? Сакаме нашите деца да растат во нашата земја. Во Украина“, ми вели Наталија Билохришченко.
Таа го води секретаријатот за предучилишни установи во градската администрација и вели дека наставниците „скокаат од радост“ за да се вратат на работа. „Очите им светкаа. Им недостигаа децата“.
Одеднаш, Наталија почнува да плаче.
„Кога ќе владее мирот, посетете не и ќе ги видите нашите нормални градинки“, ми вели низ солзи. „Сето тоа е многу тажно… Но, во ред е“. Се ќе биде во ред.”
(авторката е дописничка на Би-Би-Си од Источна Европа)
