Огромни области, не само полињата со пченица во Украина, беа минирани. И тоа не е единствениот проблем што неминовно води до фактот дека „житницата на Европа“ не може да извезува толку храна како што правеше пред војната
АНА ЧАЈКА
Проценките и на украинските и на меѓународните експерти се застрашувачки: околу пет милиони хектари – тоа е околу една десетина од сите полиња во Украина се минирани, а згора на тоа, на околу 139.000 квадратни километри, тоа е четвртина од територијата на Украина и тоа е повеќе отколку површината на цела Грција – постои опасност од мини. Со ова Украина се стекнува со неславната титула земја со најмногу мини по Втората светска војна, а земјоделците немаат друг избор освен да продолжат да одат на полињата.
Радио Слободна Европа емитува емисија на Радио Донбас Рили во која еден украински земјоделец се пожали дека морал да ги отстрани мините од своето поле со жито и маслодајната репка со „голи раце“ и постојано си игра со животот. Затоа што на толку огромна површина, експертите не стигнуваат ни до местото – дури и да има доволно такви експерти.
Претходната недела (17 и 18 октомври) во Швајцарија се одржува меѓународната Украина конференција за мини – UMAC2024, чија цел е да и помогне на Украина да исчисти најмалку пет милиони хектари обработливо земјиште. Бидејќи тоа е и економски проблем за цела Украина: според проценката на британскиот институт Тони Блер, минските полиња БДП на Украина секоја година за околу 10,27 милијарди евра, што е 5,6% од БДП на таа земја. Главната причина е што опасните полиња повеќе не се обработуваат, па дефицитот во надворешната трговија на Украина се зголемува.
ХРАНАТА ПРИСТИГНУВА, НО ЦЕНИТЕ СЕ РАЗЛИЧНИ Бидејќи пред војната, Украина не беше само корпа за леб на Европа, туку и еден од најважните производители на храна во целиот свет. Тоа беше исто така важен извор на приход за Киев: во 2022 година, земјоделството сочинуваше речиси 11% од БДП на Украина, на крајот на 2023 година падна на 7,4%.
Канадската организација Mriya Aid, исто така, учествува во помагањето на Украина да ја исчисти земјата од мините, бидејќи Лесија Гренџер од таа организација предупредува дека мините се огромно зло поради цела низа причини: дури и еколошки, експлозивите од нив ја загадуваат почвата и подземните води, а доколку експлодираат – освен жртви и материјална штета, во експлозијата има и опасни гасови. Овој проблем треба да се отстрани, но е тежок: организацијата поддржува обука на експерти и набавка на опрема, но се работи за огромни области.
И покрај сите овие неволји, Украина сè уште е еден од главните извозници на храна во светот: според локални извори, во сезоната 2023/24 таа земја ја напуштиле 57,5 милиони тони жита и маслодајни култури. Најголеми увозници се Шпанија, но тоа е уште поголем проблем за Египет и Индонезија кои се на 2 и 3 место. Затоа што помала понуда со помала површина неминовно значи и повисока цена на светскиот пазар. Некои богати земји сè уште можат некако да платат за тоа, но Египет или, на пример, Демократска Република Конго, покриваат три четвртини од увозот на жито од Украина и Русија.
КОЈ МОЖЕ ДА ПЛАТИ ЗА ТОА? Веќе со почетокот на војната, цената на житото штотуку експлодира: од февруари до март 2022 година, таа скокна за 12,6%, и колку и да се стабилизира цената, сепак е висока. Житото од Украина продолжува да стигнува на светскиот пазар – извесно време со договор на Русија, Украина и Турција за „безбеден премин“ преку Црното Море, откако Русија не го продолжи тој договор, Украина го испраќа своето жито преку пристаништето на западниот граница, така што бродовите практично веднаш влегуваат во земјите на НАТО – Романија и Бугарија.
Но и покрај тоа, се работи за огромен проблем за сиромашните земји: Банката за обнова и развој на Африка (AfDB) сведочи дека цените на храната во Африка се зголемиле за 17% во 2023 година, и иако стапката на пораст на цените во земјите од Источна Африка е над 26%, во некои земји цените штотуку пораснаа за 200 отсто како во Судан.
Валтер Лал, експерт за меѓународна трговија од Универзитетот за применети науки во Хамбург, објаснува како земјите како Алжир и Либија би можеле донекаде да го надоместат зголемувањето на цената на храната со повисоката цена на нафтата што ја нудат на светскиот пазар, но за земји како Јемен, Либан или Судан „меѓународната помош во храна сега е од одлучувачко значење“.
„НЕ Е САМО МОЈ ПРОБЛЕМ“ Исто така, има мала надеж дека снабдувањето со храна ќе се врати на нивото пред почетокот на руската агресија врз Украина во догледна иднина. Украинскиот економски експерт Олег Пендизин предупредува дека мините не се единствениот проблем: „би можеле да се исчистат мините и да се пружи меѓународна помош, но и покрај тоа, проблемот со руските воздушни напади врз работниците на полињата останува“, вели тој за ДВ. Дополнително, одлучувачки е снабдувањето со вода за наводнување и реконструкцијата на браната Каховка, која не само што обезбедува ладење на нуклеарната централа Запорожје, туку и го снабдува целиот регион со вода. Браната беше уништена во јуни минатата година, а никој не знае кога ќе може да започне реконструкцијата.
Причината за помалку жито од Украина е прилично едноставна: нема доволно луѓе. Многумина „или избегаа или беа мобилизирани, а земјата не се обработува. Нема кој да го стори тоа. Селата на истокот на Украина се празни, останаа само старци“, вели Пендизин.
Затоа нема договор ниту меѓу експертите, колку време ќе и треба на Украина да ги расчисти сите тие мини, дури и ако војната брзо заврши. Голем дел од минираните области можеа да се проверат и исчистат со машини, но искуството од војната во Хрватска сведочи и дека со текот на времето е се потешко да се откријат и отстранат мини или неексплодирана муниција, дури и ако опасноста се намали. Така, украинскиот министер за внатрешни работи Ихор Клименко смета дека ќе бидат потребни десет години, поранешниот министер за одбрана Олексеј Ресников е многу помалку оптимист: тој мисли дека ќе бидат потребни дури 30 години.
Така, оваа војна „ќе продолжи да ја влошува понудата на храна“, смета Валтер Леал: „Особено во земјите со ранлива популација, повисоките цени на житото, нафтата и вештачките ѓубрива ќе доведат до повисоки и повисоки цени на храната. А тоа потоа лесно води до инфлација и зголемување на политичката нестабилност“.
Но и покрај тоа, тоа е огромен проблем за сиромашните земји: Банката за обнова и развој на Африка (AfDB) сведочи дека цените на храната во Африка ќе се зголемат за 17% во 2023 година, и иако стапката на пораст на цените во земјите од Исток Африка е над 26%, во некои земји цените штотуку пораснаа: во Судан е 200%.
Валтер Лал, експерт за меѓународна трговија од Универзитетот за применети науки во Хамбург, објаснува како земјите како Алжир и Либија би можеле донекаде да го надоместат зголемувањето на цената на храната со повисоката цена на нафтата што ја нудат на светскиот пазар, но за земји како Јемен, Либан или Судан е „меѓународната помош во храна сега од одлучувачко значење“..
