Голем дел од македонското граѓанско општество се приклучи кон десницата во отфрлањето на договорот со Софија и Брисел. Ова е опасно
КАТЕРИНА КОЛОЗОВА
Во текот на летото, предлогот на Европската унија за решавање на спорот на Северна Македонија со соседна Бугарија, која наметна вето на нејзината кандидатура за членство во ЕУ, предизвика многу социјални пресврти во оваа балканска земја. Македонската опозиција го отфрли она што стана познато како „француски предлог“ и повика на масовни демонстрации.
Откако македонската влада го одобри предлогот и Софија го укина ветото, опозициските партии објавија дека ќе гласаат против измените во уставот за да се усогласат со одредбите на документот. Во септември, опозицијата, исто така, објави дека бара референдум за поништување на Договорот за добрососедски односи меѓу двете земји од 2017 година, кој беше отфрлен од парламентот – засега.
Разбирливо е дека опозицијата ја користи ситуацијата за да бара политички придобивки. Но, во своето противење на „францускиот предлог“ и решението на спорот со Бугарија, му се придружи мнозинството од веројатно прогресивното и про-ЕУ граѓанско општество.
Ова ја разоткри вознемирувачката реалност дека наводните поборници за интеграција во ЕУ многу брзо се откажуваат од неа и се залагаат за „алтернативи“ кои сигурно ќе го поткопаат демократскиот пат и стабилноста на Северна Македонија
За да се разберат опасностите од оваа ситуација, важно е да се потсетиме како Северна Македонија стигна овде. По распадот на Југославија, заедно со Словенија, тогашната Република Македонија беше една од првите поранешни југословенски републики што доби признавање на нејзината независност од Европската заедница (сега Европската унија). Во 2005 година доби статус на кандидат за ЕУ. Сепак, поради споровите поврзани со нејзиното културно наследство и националната историја со соседите од ЕУ, Грција и Бугарија, таа беше оставена во чекалната на ЕУ речиси 20 години, бидејќи, почетокот на пристапните преговори беше одложен.
Спорот со Грција беше решен во 2018 година со потпишувањето на т.н. Договорот за добрососедски односи од 2017 година требаше да постави рамка за решавање на спорот со Бугарија за историските, јазичните и малцинските прашања. Меѓутоа, во 2020 година, Софија наметна вето, наведувајќи го непридржувањето кон договорот. Овој потег веројатно беше обид на владата на Бојко Борисов да го сврти вниманието од бранот протести со кои се бара негова оставка.
Инсистирањето на соседите на Скопје да интерпретираат каков треба да биде националниот и етничкиот идентитет на Македонците, а билатералните спорови да се трансформираат во неофицијален услов за интеграција на земјата во ЕУ, предизвика разбирлива фрустрација во земјата.
Но, според сегашните правила на ЕУ, секоја членка на ЕУ има право на вето за започнување разговори за пристапување на држави кои не се членки на ЕУ. Франција, Данска и Холандија, на пример, претходно ставија вето на пристапните преговори со Северна Македонија.
Претходно оваа година, соочен со бугарската непопустливост за ветото и настојувајќи да даде нов импулс на проширувањето на ЕУ на Западен Балкан, Брисел, под француско претседателство, состави преговарачка рамка за Софија и Скопје – она што стана познато како „Француски предлог“. Бугарската страна се согласи на тоа и го укина ветото, но македонската опозиција, вклучително и десничарските партии, како што е ВМРО-ДПМНЕ, со докажани врски со унгарскиот моќник Виктор Орбан и националистичката наводно левичарска партија наречена Левица (Левица ) го отфрли, гледајќи во него мноштво отстапки кон Бугарија за македонските идентитетски прашања.
Го повикувам читателот да го погледне документот и да си суди – тоа е стандарден, стерилен технократски документ кој бара помирување меѓу двете земји во име на добрососедските односи.
Тој прави единствена референца на договорот за пријателство меѓу Северна Македонија и Бугарија, како и на Договорот од Преспа. Јасно е дека правата на бугарското малцинство во Северна Македонија треба да се признаат, што би наложило уставна измена. Ова е главното бугарско барање.
Точно, документот и дозволува на Бугарија еднострано да ја оспорува посебноста на македонскиот јазик и евентуално да го прогласи за „бугарски дијалект“. Сепак, таквата можност нема да влијае на фактот дека ЕУ го признава македонскиот јазик и посебноста на националниот идентитет на Македонците, што е прилично јасно во предлогот.
Сепак, кампањата за дезинформација на опозицијата против документот успеа да привлече наводни „неутрални“ и прозападни граѓански организации, кои исто така ги подигнаа транспарентите „НЕ за [оваа] ЕУ“ и „НЕ за ЕУ што сака да нè направи Бугари“.
Последниот слоган звучи комично, но беше употребен со сета сериозност – бројни тинк-тенкови објавија бројни анализи од овој вид. Некои дури почнаа јавно да се расправаат за алтернативите за членството во ЕУ, како што се евроазиското усогласување и регионалното уредување долж границите на поранешна Југославија.
Како што е сега, тинк-тенковите, академските институции и невладините организации финансирани од ЕУ и САД во Северна Македонија не го поддржуваат признавањето на бугарското малцинство во македонскиот устав – со исклучок на само неколку.
Македонската академија на науките и уметностите, на пример, остро го отфрли „францускиот предлог“. Ова не е изненадувачки со оглед на тоа што е вкоренет во атавистички „национален романтизам“, сличен на оној што го прифати Српската академија на науките во 1990-тите додека македонските интелектуалци и граѓанското општество кои застанаа на страната на националистите, исто така, охрабрија некои реномирани странски научници и експерти за Југоисточна Европа. и Западен Балкан да претпостават дека нивната позиција треба да биде вистинската. Немам друго објаснување освен дека моите драги странски колеги кои заземаа став на „силните бранители на Македонците“ навистина не ги прочитале 25-те страници од документот.
Некои тврдат дека „францускиот предлог“ ја вовел историјата како критериум во процесот на пристапување. Се молам да се разликувам. Општата позиција на Советот на ЕУ само бара двата соседа да го решат спорот, но не кажува како, не во однос на историјата. Како е оваа „бугаризација“ каков било вид? Добрососедските односи – а со тоа и регионалната стабилност – се аспект од Копенхашките критериуми за пристапување во ЕУ.
Доколку Северна Македонија се повлече од договорот со Бугарија по референдумот или не ги исполни своите обврски за признавање на правата на бугарското малцинство во уставот, тоа практично ќе го блокира нејзиниот пристап во ЕУ. И тоа не би било Бугарија да наметнува вето. Самиот Совет на ЕУ ќе го запре процесот поради непочитување на условите за преговори наведени во „францускиот предлог“ и почитување на одредбите од Копенхашките критериуми.
Очигледно, се соочуваме со растечка ксенофобија кон Бугарија и бугарското малцинство во Северна Македонија, во комбинација со зголемениот евроскептицизам, кој го става во опасност целиот процес на проширување на ЕУ. Ако остане нерешено, демократскиот пат на Северна Македонија ќе биде силно поткопан.
Со оглед на денешната геополитичка реалност, неврзаноста за малите земји како Северна Македонија не е реална опција. Така, Скопје треба да избере меѓу влез во ЕУ или евроазиска интеграција, односно усогласување со Русија и Кина.
Поддршка на војните на Слободан Милошевиќ во поранешна Југославија. Северна Македонија е опкружена со соседни држави на ЕУ и исто така е во срцето на регионот кој претрпе неодамнешни конфликти и останува нестабилен. Во овој контекст, усогласувањето со геополитичките играчи кои не се членки на ЕУ може да доведе до регионална нестабилност што би влијаела на цела Европа.
Затоа мора да се реши токсичноста во срцето на македонската политичка култура. Единствениот лек е културното зближување меѓу Северна Македонија и Бугарија. Иницијативата Отворен Балкан, неформална политичка и економска зона формирана од Србија, Северна Македонија и Албанија која сака да дејствува како ерсатц-ЕУ со свој „мини-Шенген“ (движење на отворени граници) може да биде корисна овде доколку се отвори за нејзиниот Соседи на ЕУ: Бугарија, Грција и Хрватска.
(текстот е обајен на Ал Џазира на англиски – опремата е на Глобус)
