Пред 20 години, Европската унија ги отвори вратите за рекордни десет нови земји-членки – главно од Источна Европа. Економски оваа одлука се исплатеше, но политички донесе и ризици
ХЕЛГА ШМИТ
На 1 мај 2004 година, фотографија од новороденче се појави на насловните страници на весниците, се сеќава редакцијата на АРД. Тоа беше првото дете родено во Литванија кое стана државјанин на Европската унија. За неговите сонародници овој ден беше историски – до 1990 година Литванија не беше само дел од Источниот блок, туку и од самиот Советски Сојуз.
15 години по падот на Берлинскиот ѕид, Европа беше повторно обединета. Во Варшава и Прага со огномет се славеше пристапувањето во Европската унија, а тогашниот унгарски премиер Петер Медези лично ја пресече жичаната мрежа долж границата меѓу Унгарија и Австрија – тоа беше една од последните преостанати мошти од Железната завеса. На тој ден, никој не претпоставуваше дека наследникот на Медеши ќе биде најблискиот лидер до Путин во Европа.
КОГА ПАДНАА БАРИЕРИТЕ Историјата на Европската Унија е историја на проширување. Но, 2004 година е посебна година – никогаш дотогаш не биле примени толку многу нови членки на Обединета Европа за една година – осум источноевропски земји, Малта и Кипар. Тогаш полскиот претседател Александар Квашњевски истакна дека историскиот чекор не се должи само на великодушноста на Западот, туку и на напорната работа на источноевропските земји, пишува АРД. „Можеме да си честитаме што повторно ги добивме нашата независност и суверенитет“, рече тогаш Квашњевски.
Неколку дена подоцна, во градот Читау, на границата меѓу Германија, Полска и Чешка, оттргнувањето на границите во Европа доби физичка димензија. Германскиот канцелар, заедно со своите колеги од Варшава и Прага, премина два моста за да влезе без гранична контрола прво во Полска, потоа во Чешка и на крајот назад во Германија. „Кој би го помислил тоа пред 60 години? И кој би помислил дека истиот Шредер ќе биде еден од најблиските пријатели на Путин, дури и по целосната инвазија на Украина?
ЗАГРИЖЕНОСТ И МОЖНОСТИ Во мај 2004 година, Европската унија беше во празнично расположение, но имаше и загриженост. Германските работници се чувствуваа загрозени од нивните полски колеги кои би можеле да влезат на германскиот пазар на труд, потсетува АРД. Јужноевропејците, од друга страна, беа загрижени дека за нив важните средства од Брисел сега ќе се пренасочат во Источна Европа.
Некои од овие стравови се остварија. Кохезионата политика на Брисел го спонзорира развојот на послабите региони во Европа и соодветно на тоа средствата се пренасочуваат во Источна Европа на сметка на земјите од Јужна Европа. Економистите, сепак, проширувањето на ЕУ на исток го оценуваат како успех, и за Источна и за Западна Европа, пишува АРД.
Новите членки на Унијата можеа тројно да ја зголемат надворешната трговија, благодарение на вклучувањето на заедничкиот пазар. Во Полска, бруто домашниот производ е двојно зголемен од 2004 година. Огромен успех постигна и Словенија. Многу западни компании ги проширија своите активности и на исток.
БРИСЕЛ НЕ Е САМО БАНКОМАТ „Не се работи само за големата социјална трансформација што беше неопходна по промената на системот во 1989-1990 година, туку и за усвојувањето на многу сложениот закон на Европската заедница“, коментира Гинтер Ферхојген, кој до 2004 година беше еврокомесар. за проширувањето. Според него, ваква општествена и политичка трансформација денес не би била можна во „состојбата во која се наоѓа ЕУ“.
„Политичкиот и општествениот систем во земјите пристапнички се соочи со огромна задача. Луѓето во овие земји го презедоа товарот поврзан со оваа трансформација“, коментира Ферхојген за DV. Еден од успесите на проширувањето кон исток е тоа што многу од новите земји-членки можеа да го консолидираат и развијат својот демократски систем на владеење заснован на европските принципи на владеење на правото. Сепак, важно е да се напомене дека двете земји кои имаа најголема корист од програмите за финансирање на ЕУ имаа најголеми проблеми со владеењето на правото, пишува АРД.
За Варшава и Будимпешта, Брисел повеќе од еднаш изгледаше како еден вид банкомат – машина од која можете да подигнете пари без да се грижите за правилата на банката. За време на годините на владеење на правото и правдата, Полска тргна по авторитарен пат. Откако партијата на Јарослав Качински беше соборена од власт минатата година, Варшава повторно се етаблира како сигурен партнер со цврсто проевропскиот Доналд Туск на чело. Оттука, движењето кон авторитаризам може да биде обратно, велат многумина во Брисел.
Во Унгарија работите се поинакви. И по последните избори, премиерот Виктор Орбан сè уште може да смета на големо мнозинство меѓу своите сонародници и покрај малтретирањето што го врши врз опозицијата, слободните новинари и судството, пишува Хелга Шмит во својата статија за АРД.
ШТО ОСТАНА ОД ЕНТУЗИЈАЗМОТ НА УНГАРИЈА Во мај 2004 година, првиот унгарски еврокомесар, Петер Балаш, штотуку ја презеде својата нова функција. Иако и тој влезе во идеолошки конфликти околу членството на неговата земја во Европската унија, Балаш ласкаво зборуваше за можностите и правата и слободите што Брисел им ги гарантира на Унгарците.
Пред тоа, Балас беше унгарски амбасадор во ЕУ, а неговата канцеларија беше отворена за критичките умови, каде често се собираа либерални политичари, потсетува АРД. Можноста дека дваесет години подоцна Унгарија би можела да стане парИја меѓу европските демократии беше незамислива.
