Поради стравот од иднината, поддршката за ГЕРБ нема наскоро да исчезне, дефинитивно мнозинство Бугари нема наскоро да ја поддржат ПП-ДБ, а поддршката за ИТН и „Вазраждане“ може дури и да зајакне
ЕВГЕНИЈ ДАЈНОВ
Се води лесен и тежок разговор за изборните резултати од минатата година и особено – од пред една недела. Ослободени од непотребни детали, вака изгледа едноставниот разговор: „Гласачите за ГЕРБ се корумпирана клиентела; за „Вазраждане“ и ИТН – лумпени; за ДПС – кметови, затворени во одредена етничка припадност; за БСП – црвени бабички на преживувањето“. Оттука следеа релативно лесни рецепти за справување со ситуацијата: да се оневозможи пристапот на поддржувачите на ГЕРБ до јавните фондови; лумпените да се изолираат, а помладите да се образуваат; некој друг освен ДПС да не се меша во претставувањето на турската етничка група; да почекаме уште малку електоратот на БСП да падне под четири проценти од биолошки причини.
Резултатите од последните две избори покажаа дека оваа слика е погрешна. Време е да се води тежок разговор, а тој започнува со проценка на позиционирањето на двократниот победник на ГЕРБ во умот на јавноста.
Не сите што гласаат тврдоглаво за ГЕРБ се корумпирани клиенти или кукавички бирократи. ГЕРБ се чини дека успеа да ја заземе позицијата на БСП во периодот 1990-2005 година.Имено: да ги претставува луѓето кои не се чувствуваат удобно во современиот свет. Тие не го разбираат тоа, и затоа се плашат од тоа. Тие не можат да прават планови за својата иднина, бидејќи за нив иднината е арена на нови закани, а не секогаш нови можности. Овие луѓе се чувствуваат подобро во рамките на познатиот ориентално-феудален модел, каде што секој има господар и знае што да прави затоа што му се кажува што да прави.
Во овој модел, нема сопствени достигнувања, бидејќи сè е прашање на ова – некој да „те пушти“. Но, нема ниту сопствени неуспеси, бидејќи нема лична одговорност. Ако нешто не успее, виновен е некој друг. И на крајот, подобро е ништо посебно да не се случи, за да не се разбранува: „Нека ништо да не се случи, да не се случи нешто“.
Ова е моделот на „стабилност“ што го нуди БСП во првите 15 години по 1989 година и се однесува на минатото „Живково време“. Ова е денес моделот што го нуди ГЕРБ и се однесува на „Борисово време“..
Стравот од постојано менуваниот и сè пошарен свет не е само бугарски феномен. Истиот страв е во основата на поддршката за Доналд Трамп во Америка и го задржа Владимир Путин на власт во Русија две децении. Овој страв им го донесе Брегзит на Британците, а Виктор Орбан на Унгарците.
Партиите кои го изразуваат овој страв нудат хоризонт на трајна непромена, своевидна суспензија на времето и задржување на работите како што се. Сепак, ова е позиција која е невозможно да се задржи долго време. Не постои начин, кога станува збор за човечките работи, некој да може да каже “Готово е! Што и да е готово. Ништо повеќе нема да се промени. Ја откажуваме иднината”. БСП се обиде и не успеа. Леонид Брежњев се обиде да го стори истото во СССР (и во Источна Европа) за време на неговата политика на „стагнација“. И тој не успеа, и покрај огромните ресурси со кои располагаше. Никој не може да ја поништи иднината.
Во човечките работи, стоењето во место завршува на еден од двата начини: одење напред, во сè покомплексен, динамичен и шаблони свет; или да се вратиме назад и да се обидеме да репродуцираме некој имагинарен, црно-бел, обичен и едноставен свет од минатото.
Светот на иднината е секогаш отворен бидејќи сè уште не се случил. Светот од минатото секогаш се замислува затоа што веќе се случил и може да се пресоздаде само во имагинацијата. Со страшна популација која се држи до сегашноста, скокот во иднината не е лесна задача. Поверојатно е да падне во минатото, бидејќи е многу лесно да се понуди таква имагинарна верзија за да се смират стравовите од непознатото.
Скок во иднината постигнаа Американците кои го заменија Трамп со Џо Бајден и пораките „повторно“ доминираа од идеите за подобра иднина. За Британците, се чини дека излегувањето од хипнозата на Брегзит доаѓа на следните општи избори. Унгарците, Турците и Полјаците се обидуваат да ја истресат стагнацијата.
Скок кон иднината во Бугарија нудат ПП и ДБ и дури успеаја да откријат некои карактеристики на оваа иднина во рамките на нивното неколкумесечно управување. Сепак, на овие избори загубија со 70.000 гласови разлика. Многу повеќе од оваа бројка скокнаа гласовите за партиите кои предлагаат паѓање во имагинарно минато – „Вазраждане“ и ИТН. Партиите на „стабилноста“ ГЕРБ и ДПС останаа на средината, со непроменет резултат.
Леснотијата со која се лизга од патека („стабилност“) во поедноставена верзија на минатото се гледа на многу места низ светот. Безвременоста на Путин стана отворен обид да се врати во средината на 1940-тите. Станува збор за едно едноставно, иако замислено минато, во кое Сталин е мудар државник кој е „за народот“, ги победува надворешните непријатели, ги уништува внатрешните и од него се плаши целиот свет. Соседната безвременост на Русија, полудиктатурата на Кси Џинпинг во Кина, исто така направи остар пресврт и со полн гас се враќа во времето на Мао Це Тунг, слично замислено.
Од историјата на последните 200 или повеќе години знаеме дека кога населението не го разбира светот во кој живеат, тое се стреми да изгради свет кој личи на оној во кој (во нивната имагинација) живееле во минатото. Експлозијата на индустриската револуција во 19 век, во комбинација со наметнувањето на поединецот како водечки субјект во општествата каде што до неодамна имаше само колективи, доведе до масовно повлекување на почетокот на 20 век. Населението се обидува да се нурне назад во некој вид колектив за да се ослободат од товарот да бидат автономни индивидуи. Комунистите предлагаат да се нурне во „класата“, нацистите во „расата“, фашистите во „државата“, националистите во „нацијата“.
Денес гледаме слично нуркање во Русија, која категорично одби да се обиде да го насели современиот свет, и во Кина, која се обиде, а не и се допадна. Ситуацијата е аналогна со милитантниот ислам, кој се обидува да го победи индивидуалистичкиот Запад со враќање во неговото калифатско минато. Во истата серија се распоредени и националистичките движења во Европа.
Поддржувачите на програмата „вечна стабилност“ се самозадоволни луѓе, мотивирани од зачувувањето на „своите“. Поддржувачите на „скокот напред“ се генерално весели ентузијасти кои се убедени дека таму, напред, на сите ќе им биде подобро. Поддржувачите на минатото , од кон опаѓањето, обично се лути групи кои сметаат дека другите групи се одговорни за нивната несреќа и се убедени дека ако тие другите се одмаздат, работите повторно ќе бидат во ред. За „експлоататорите“ се виновни комунистите, нацистите – Евреите, фашистите – „странците“, а националистите – сите туѓи држави.
Таквиот гнев има сериозен мобилизирачки потенцијал не само на полето на емоциите (лутината е посилна од самозадоволството или спокојството), туку и на полето на пораките. Нема ништо полесно да се разбере од слоганот „Да ги скршиме непријателите и ќе ни биде добро“.
Во Бугарија, со стагнација на гласови за носителите на „стабилноста“ и со двоумење за поддршка на носителите на „промена“, гневот наоѓа свои претставници во ИТН и „Вазраждане“. Не е тешко да се замисли како во блиска иднина гласачите Бугари ќе се поделат на три приближно еднакви дела: поддржувачи на иднината, поддржувачи на сегашноста и поддржувачи на минатото.
Овој разговор е тежок, бидејќи покажува дека поради стравот од иднината, поддршката за ГЕРБ нема наскоро да исчезне, дефинитивно мнозинство Бугари нема наскоро да ја поддржат ПП-ДБ, а поддршката за ИТН и „Вазраждане“ може дури и да зајакне.
Тешки се и политичките заклучоци кои произлегуваат од ова излагање. Некој треба да најде начин да им објасни на Бугарите дека иднината не е страшно место, а освен тоа, не може да се тргува. Можеби уште поважно: имагинарното минато што го нудат ИТН и „Вазраждане“ никогаш не постоело. Градителите на независна Бугарија никогаш не позирале пред камера со потури. Никогаш не би помислиле да танцуваат во центарот на главниот град. И никогаш никого не нарекоа „европеец“, ниту се заканија со концентрациони логори и бесилка на сите што не ги сакаат.
(Авторот е бугарски новинар во DW а опремата е наша)
