Филмот „Нирнберг“ носи нов поглед на судењето на Херман Геринг: психолошки дуел помеѓу нацистичкиот лидер и американскиот воен психијатар кој се обидува да ја разбере природата на злото. Улогите ги играат брилијантните Расел Кроу и Рами Малек
„Нирнберг“ е она што порано се нарекуваше „филм за Оскар“, или, помалку ласкаво, „мамка за Оскар“. Филмот во режија на Џејмс Вандербилт се занимава со тема од огромна историска тежина – судењето на нацистичкиот лидер Херман Геринг во Нирнберг. Добитниците на Оскар, Расел Кроу и Рами Малек, се ангажирани за главните улоги, во продукција во која веќе се инвестирани значителни средства, пишува Дојче Веле.
За разлика од претходните филмови за овие процеси, филмот на Вандербилт не е судска драма, туку психолошки трилер базиран на книгата на Џек Ел-Хеј „Нацистот и психијатарот“.
Филмот „Нирнберг“ се фокусира на интервјуата помеѓу Геринг (Кроу), командантот на Луфтвафе и вториот најмоќен човек во Рајхот, по Хитлер – и воениот психолог, потполковник Даглас Кели (Малек), кој мора да процени дали нацистичкиот лидер е ментално способен да се соочи со судење.
Кели е млад, амбициозен и опседнат со природата на злото. „Што ако можеме да го дисецираме злото?“ – прашува тој на почетокот. „Што ги прави Германците различни од нас?“
Одговорот е: нема многу разлика.
Во својата книга „22-те ќелии на Нирнберг“, Кели заклучил дека нацистите на судењето, вклучувајќи го и Геринг, биле обични луѓе: можеби амбициозни и сурови нарциси, но не и психопати – и предупредил дека капацитетот за зло на ниво на нацизмот не е германска специјалност, туку постои во секое општество, вклучително и во американското.
Тоа е сржта на аргументот на Вандербилт, егзистенцијално предупредување кое го провлекува целиот филм „Нирнберг“.
Нирнбершките судења започнале пред 80 години – се одржале од 20 ноември 1945 година до 1 октомври 1946 година. На обвинителната клупа биле 22-цата највисоко рангирани преживеани нацистички лидери, како и шест германски организации.
Значи, поминале 80 години откако Нирнбершкиот трибунал ги поставил темелите на меѓународното право и го воспоставил принципот – иако не секогаш се применувал – дека злосторствата против човештвото не смеат да останат неказнети.
Но, сеќавањето на тој историски настан избледело, заедно со лекциите наводно научени од Втората светска војна и Холокаустот. Слоганите, симболите и идеологијата на нацизмот се враќаат во мода, прифатени од екстремната десница низ цела Европа, САД и пошироко. Извикот „никогаш повеќе“ се чини дека е порелевантен од кога било досега.
Филм што ги потсетува гледачите дека сме биле по тој пат и претходно и дека знаеме каде води, изгледа како вреден потфат. Но, филмот „Нирнберг“ изгледа изненадувачки празен: дело со одличен екстериер, но повеќе претстава отколку процес.
Изгладената продукција се судира со ужасите што ги прикажува
Темата на „Нирнберг“ не ја изгубила својата важност, но филмот на Вандербилт изгледа старомоден – во најлошата смисла на зборот. Тоа е „голема“ продукција што ги избегнува сопствените заклучоци наместо да се соочи со нив.
Геринг на Вандербилт никогаш не е обичен човек претворен во чудовиште, туку секогаш е поголем од животот. Како би можело да биде поинаку, кога го игра Расел Кроу, самиот „Гладијатор“?
Сепак, глумата во „Нирнберг“ е извонредна – особено Расел Кроу, во улогата на корпулентниот, лукав Херман Геринг, чија секоја шега и забелешка е стратешки пресметана. Сцените со конфронтацијата, без разлика дали се во просторијата за испрашување или во судницата, се вешто режирани. Дизајнот на продукцијата е елегантен, точно како што би се очекувало од холивудски филм со амбиција да биде „голем“.
Но, таа брилијантност е во спротивност со ужасот што го прикажува. Режисерот сакал да направи филм за морална конфронтација, но се задоволил со филм за изведба: Геринг на суд, актерите пред камерата и самиот Холивуд пред сопствената совест.
Во еден клучен момент, обвинителите прикажуваат снимки од концентрациони логори. Вандербилт одлучува да прикаже автентични слики. Наместо да му додадат тежина на филмот, сцените со осакатени, гладни тела само нагласуваат колку сè друго изгледа извежбано и вештачко.
Тоа е сосема спротивно од она што го постигна Џонатан Глејзер во својот филм „Зона на интерес“, добитник на Оскар – чија поедноставена, недраматизирана постановка, снимена во природна светлина, без музичка придружба, ја засилува баналноста на монструозноста на командантот на Аушвиц, Рудолф Хес.
Спектаклот во центарот на филмот „Нирнберг“ изгледа уште попразен ако се погледне состојбата на меѓународното право денес. На крајот, треба да ја поздравиме победата на правдата, но Меѓународниот кривичен суд во Хаг, наследникот на Нирнберг, направи малку за да ги спречи современите злосторства, како оние во Украина и Газа.
Во текот на децениите, за Нирнбершките судења се снимени неколку филмови и документарци, вклучувајќи го и класикот на Стенли Крамер од 1961 година „Пресудата во Нирнберг“ со Спенсер Трејси, Берт Ланкастер, Марлен Дитрих и Максимилијан Шел во главните улоги. Филмот беше номиниран за единаесет награди „Оскар“, освои два, а во 2013 година беше вклучен во Националниот регистар на Конгресната библиотека на САД како дело од „културно, историско или естетско значење“.
Она што го направи „Пресудата во Нирнберг“ на Крамер вечен беше неговата подготвеност да ги обвини не само Германците, туку и публиката што го гледаше.
Во „Нирнберг“ на Вандербилт нема ништо од тоа. Тој се допира до таа опасна мисла – „Што ги прави различни од нас?“ – но се повлекува во безбедноста на историската дистанца. Резултатот е филм за злото кој е премногу внимателно осветлен за да се осмели да биде валкан.
На крајот, „Нирнберг“ не успева не поради недостаток на мајсторство, туку поради недостаток на убедување. Прашањата што ги покренува – за одговорноста, соучеството и кршливоста на меѓународната правда – не би можеле да бидат поактуелни. И сепак, и покрај целата своја брилијантност и моќ, филмот никогаш не ја напушта судницата. Тој ја реконструира историјата, но не се соочува вистински со неа.
