По двојниот шок од 2016 година – гласањето за Брегзит и победата на Доналд Трамп на претседателските избори во САД – кој може да ја исклучи можноста за нов тектонски земјотрес во демократскиот дел на светот?
ВЛАДАН МАРИЈАНОВИЌ
Испадна како што се очекуваше од самиот почеток, барем кога е најважното во прашање. Во вториот круг од претседателските избори во Франција, кои ќе се одржат на 24 април, учествуваат актуелниот шеф на државата Емануел Макрон и лидерката на десничарското Национално собрание (РН), Марин Ле Пен. Тоа ќе биде реприза на финалето од 2017 година, но многу понеизвесно од минатиот пат, бидејќи во последната фаза од изборната кампања се стопи сигурната предност што претходно ја стекна Макрон.
Многумина му замеруваа на Макрон што доцна ја започна кампањата, преокупиран со војната во Украина и неговото неуспешно мировно посредување; дека отфрли телевизиска дебата со противниците и генерално, до неколку недели пред гласањето, се однесуваше како политичката агитација да е нешто под нивото на францускиот претседател; дека не отишол меѓу народот, да слушне што ги мачи и да го убеди да гласаат за него. Но, колку и да беа на место тие забелешки, резултатот што го забележа во првиот круг (27,8 отсто), иако маргинално послаб од предвидениот во средината на март, е во согласност со априлските предизборни проценки и подобар од еден од првиот круг минатите претседателски избори (24 отсто).
Се разбира, може да се каже дека резултатот што го постигна Макрон во 2017 година како ново, непроверено лице на француската политика не може (освен чисто статистички) да се стави на исто ниво како минатата недела, постигнат по минативе пет години на теренот. Шефот на државата, во систем кој на претседателот му дава навистина големи овластувања. Но, може да се каже и дека, со оглед на тоа што Французите не му дадоа втор мандат на ниту еден претседател веќе 20 години, и дека Макрон во ниту еден момент не беше особено популарен, неговиот резултат е сепак доста добар. Не тој не успеа, туку Ле Пен – по добро спроведената и фокусирана кампања на темата за животниот стандард – значително го намали јазот. До тој степен што за прв пат стана математички возможно таа да биде онаа што ќе поведе во вториот круг.
Значи, ако пред неполн месец, во согласност со тогашната состојба, на истото место беше констатирано дека претседателските избори треба да бидат шега за Макрон, тогаш – да остане во рамките на кошаркарскиот жаргон – сега мора да се каже. дека веќе не е незамисливо Ле Пен да удира на рампата до претседателот. Не затоа што и таа забележа подобар резултат во првиот круг од 2017 година (23,1 наспроти 21,3 отсто); дури ни првенствено поради тоа. Бидејќи структурните промени во расположението на францускиот електорат што се случија во меѓувреме – некои како дел од долгорочни процеси, некои од поново потекло – ја водат водата до нејзината воденица.
Да почнеме од крајот. Исто како што последните претседателски избори беа момент на неповратен колапс на тогашната владејачка Социјалистичка партија, долго доминантна централнолевичарска сила – колапсот сега е потврден со очекувано катастрофалниот резултат на нивниот претседателски кандидат, градоначалничката на Париз, Ан Идалго, која освои мизерни 1,7 отсто од гласовите. Претседателскиот кандидат на вечно скараните републиканци (ЛР), Валери Пекрес, освои понижувачки 4,8 проценти – не ни доволно за ЛР да го искористи законското право на буџетско покривање на трошоците за кампањата, за што треба да бидат најмалку пет проценти од поддршката. Традиционалните левичарски и централно-десничарски, барем кога станува збор за гласањето за претседател, очигледно веќе не постојат во Франција: нивното место е целосно – но со неспоредливо потесна основа во електоратот од поддршката што ја уживаат деголистите и социјалистите – преземена од Макрон. Идеолошки флуидната Партија на движењето (ЛРЕМ), оставајќи голем број гласачи кои некогаш биле наклонети кон центристиката на радикалната десница и левица.
Овој процес на распаѓање траеше со години; растечката крајна десница ги помина своите најнови мутации за помалку од 12 месеци. Прво, минатата година, Ле Пен и Р.Н. се чинеше дека имаат ривали во форма на телевизиски водител и професионален провокатор Ерик Земур, експонент на најконзервативните слоеви на француската буржоазија и портпарол на сите подваријанти на десничарскиот екстремизам, вклучително и Супрематист ; потоа извесен период се чинеше дека Земур, откако веќе одлучи да се кандидира, може да ги подели гласачите на радикалната десница и сериозно да ги оштети изборните перспективи на Ле Пен, со што неволно ќе му помогне на Макрон; да испадне дека сè што постигнал е да го направи шефот на РН прифатлива политичка опција во споредба со него и да ја турне уште подалеку кон мејнстримот, каде што сепак отиде, омекнувајќи ја нејзината реторика и откажувајќи се од некои од најрадикалните напори од минатото. Макабриските ставови и лудите теории на крајот му донесоа на Земур скромни 7,1 отсто од гласовите во споредба со претходните прогнози; колку и да ја напаѓа Ле Пен досега, бизарно инсистирајќи дека суштински не се разликува од Макрон, тој веднаш ги повика своите гласачи да гласаат за неа во последниот круг.
За исходот од вториот круг најважно е која страна ќе ги добие гласовите што како претставник на радикалната левица ги доби лидерот на бунтовната Франција Жан-Лук Меланшон, најголемото изненадување не е со пласман – кој го поддржале, 21,9 отсто од нив. Додека некои други кандидати повеќе или помалку директно повикаа да гласаат за Макрон во вториот круг, Меланшон беше, очекувано, поамбивалентен. Во своето обраќање до поддржувачите по завршувањето на гласањето, тој трипати експлицитно повтори дека Ле Пен не треба да добие ниту еден глас од неговата сметка, но не ги повика експлицитно своите гласачи да го поддржат претседателот. А анализата на агенциите за истражување на јавното мислење покажува дека дури половина од гласачите на Меланшон би можеле да се воздржат во вториот круг, додека другата половина е грубо поделена на средина меѓу оние кои ќе гласаат за Макрон и оние кои ќе ја заокружат Ле Пен.
А еве ги потенцијалните драми во најавата.
Во ситуација кога политичкиот центар целосно се истенчи, а водечките сили на левицата и десницата толку се оддалечија од него што овие две номинално спротивставени опции во некои сегменти од политиката почнаа да наликуваат една на друга повеќе отколку што би сакале. да се признае, гласачите на Меланшон би го направиле тоа. затоа, тие лесно можеа да бидат оние што ќе го одлучат победникот – или со поддршка на Ле Пен или со одбивање да гласаат воопшто. Апстиненцијата во првиот круг беше помала од очекуваната – 26,3 наместо најавените 30 проценти – но за разлика од некои претходни изборни циклуси, мотивацијата на гласачите да гласаат против кандидатот во вториот круг кога сметаат дека е неприфатлив избор (како што беше случајот Ле Пен, а во 2002 година со нејзиниот татко Жан Мари Ле Пен) сега не е ни блиску.
Сигурно нема да биде прв пат екстремно десничарското идеолошко слепило директно да го отвори патот за победа на радикалната десница – историјата на 20 век нуди бројни предупредувања од ваков вид – но би се очекувало дека има доволно свесност во тој дел од денешниот политички спектар.кои би биле последиците од евентуалниот триумф на Ле Пен, колку и да се завиткала во јагнешка кожа. А сепак, по двојниот шок од 2016 година – гласањето за Брегзит и победата на Доналд Трамп на претседателските избори во САД – кој може да ја исклучи можноста за нов тектонски земјотрес во демократскиот дел на светот?
Уште пред гласањето во недела, забележувајќи што се случува зад ридот, Макрон сега повикува на целосна мобилизација на гласачите, со клучната порака дека победата на Ле Пен веќе не е само теоретска можност – како што не е – и затоа мора оди на гласање во вториот круг. Потенцијално клучен момент може да биде телевизиската дебата во која двајцата финалисти ќе ги вкрстат копјата на 20 април. Ле Пен пред пет години помина катастрофално лошо во телевизискиот дуел со Макрон, но дебатата не му донесе убедлива победа на Макрон, туку решителноста на голем број гласачи да и застанат на патот. Сега, кога, според прогнозите за вториот круг, предноста на Макрон е намалена на неколку процентни поени, од тој судир може да зависи многу повеќе – а Ле Пен е повешта и лукава од неа.
Ќе биде густо.
