„По изборите се чини дека Србија е уште поблиску до работ“, вели во Интервју за Гласот на Америка на Ричард Кремер – соработник на Американскиот институт за надворешни политички истражувања (FPRI) кој неодамна објави анализа „Србија на работ“ наведувајќи дека Србија е сојузник на Кина и Русија, но и своевидна закана за концептот на трансатлантска безбедност
МИЛАН НЕШИЌ
„Вучиќ е во добра позиција – ја доби поддршката од речиси 60 отсто од гласачите кои излегоа на гласање. Неговата кампања, во која испрати пораки за мир и стабилност, се чини дека наиде на одобрување од голем број граѓани – кои ја поддржаа додека се повлекуваа линиите кон исток и Русија. Кога ќе кажам на работ – верувам дека Александар Вучиќ, порано или подоцна, како претседател на државата и Српската напредна странка, ќе мора да се погледне во огледало и да одлучи како ќе изгледа иднината на Србија“, објаснува Кремер. кој бил ангажиран во невладината Американска национална фондација за демократија.
„Неопходно е да се одлучи каков треба да биде нејзиниот пат и дали ориентацијата кон исток и земји како Русија и НР Кина ќе биде во нејзин најдобар интерес“, истакнува Кремер – наведувајќи дека се повлекуваат линиите, а со тоа , како што вели, и се погласните бараат Србија да одлучи на која страна ќе застане.
Дали победата на Александар Вучиќ и Српската напредна странка на изборите беше и победа на Русија и Кина на Балканот?
– Тоа е победа за двете земји и нивните агенди во регионот. Гледајќи пошироко кога станува збор за Кина – свесни сте дека нејзината економска поддршка и ангажман во Србија расте и дека тоа веројатно би се случило со или без претседателот Вучиќ и Српската напредна партија. За Кина е многу важно Србија да биде дел од нејзината иницијатива „Појас и пат“, како и нејзините проекции. Истото важи и за нејзиното дигитално патување на свилата и за обврските што Србија ги презеде со договорите со Huawei во повеќе области. Кога станува збор за Русија – мислам дека тоа е победа и за неа. Во смисла дека екстремно десничарските партии, како Заветник и други, успеаја да освојат пратенички места во парламентот. Иако се одвоени, тие споделуваат проруски ставови – што му дава на Вучиќ флексибилност и способност да балансира меѓу западните и проруските интереси во Србија. Во исто време, Русија на тој начин доби поддршка во највисокото претставничко тело на Србија. Така што засега тоа го гледам како победа. Начинот на кој Александар Вучиќ и неговите партнери ќе изберат да одат ќе зависи од тоа колку Москва ќе има корист.
Партиите што ги споменав имаа корист од медиумската поддршка и недостатокот на точно и искрено известување за она што навистина се случува во Украина. Ако постои сомнеж – препорачувам вашата публика да ги погледне неодамнешните анкети во Русија. Иако ова е затворено општество и нивната точност може да биде сомнителна, тие укажуваат дека голем дел од руската јавност го поддржува Владимир Путин и верува дека Русија се движи во вистинската насока. Конечно, верувам дека Западот и светската демократска заедница се обединија – му укажаа на Владимир Путин дека тоа што го прави е апсолутно неприфатливо. Тоа ги инспирираше граѓаните на Србија со изразен проруски став да ја поддржат Русија, што го направија на митинзите пред изборите. Мислам дека тоа беше комбинација на фактори кои им помогнаа на ултрадесничарските партии и движења да добијат места во националниот парламент.
Глас на Америка: Знаете дека Србија ги поддржа двете резолуции на Генералното собрание на Обединетите нации во врска со Украина. Како го толкувате тоа?
– Ова го гледам како продолжение на паметниот маневрирачки и тактички пристап на Александар Вучиќ во обид да се балансира меѓу интересите на Србија и приоритетите на Брисел, Берлин, Вашингтон и Лондон и она што тој го гледа како загриженост или планови на Москва и Кина. Кога станува збор за него и способноста за балансирање – се прашувам колку долго може да потрае тоа. Да го земеме најновиот пример – неговата подготвеност да зборува во Обединетите нации пред изборите, каде беше поддржана резолуцијата со која се осудува руската агресија врз Украина. Забележав дека Србија во многубројните прегледи на резолуцијата ја потенцираше темата за територијалниот интегритет, што е сосема во ред, бидејќи е сосема јасно дека Украина е жртва на тоа. Но, верувам дека постојаното акцентирање е на некаква комуникација со Русија, која се обидува да покаже дека Србија е во тешка позиција и дека е под голем притисок од западните земји – затоа треба нешто да се преземе. Користејќи го поимот територијален интегритет, Србија се обидува да укаже дека станува збор за Косово и правење преседан кој можеби нема да биде корисен за посакуваните решенија на кои се надеваат во Белград во однос на статусот на Косово – инаку долгогодишна независна држава.
Србија не воведе санкции кон Русија – како и многу западни сојузници. Каде ќе ја однесе тоа?
– Донекаде го разбирам ставот на Владата на Србија. Русија е пријател на многу Срби. Понекогаш, не во најдобар интерес на Србија, туку во интерес на Русија. Сепак, Србите сè уште објаснуваат дека Русија им го чува грбот. И тоа ги става во многу тешка ситуација. Неодамна ги слушнавме ставовите на претседателот на Европскиот совет, Шарл Мишел, кој зборуваше за санкциите за нафтата и гасот на ниво на Европската унија. Имаше многу измешани сигнали за тоа. Исто така, се чини дека Германија би била подготвена да ги поддржи доколку продолжи откривањето на извршени злосторства слични на оние од Буча и ако Русија продолжи да го прави тоа. Тоа може да има далекусежни последици за Србија и нејзината економија. Знам дека Јадранскиот нафтовод ЈАНАФ престана да се продава на Нафтената индустрија на Србија – бидејќи 56 отсто од него е во сопственост на руски Газпром. Тоа директно ќе се одрази на животот на српските граѓани, што би можело да влијае на српските власти кога одлучуваат дали и до кој степен ќе следат санкции. Посебно кога тоа всушност остро и директно ќе ја погоди Србија – ако нема промена и нејзино движење кон Запад.
Како тоа САД и ЕУ ја гледаат Србија како важен партнер и фактор на стабилност во нивните јавни настапи – ако фактите покажуваат поинаку?
– Значаен партнер или фактор на стабилност се важни термини што се користат. На тоа повеќе би гледал како на признание дека Србија е важна земја. Кога ќе се погледне населението, неговата економија, историјата, улогата во регионот, иницијативата Отворен Балкан – тешко е да се замисли дека Европската унија и другите демократски сили имаат на ум стабилен и просперитетен Западен Балкан – на кој Србија не би биди дел. Би сакале да го видиме како важен партнер и фактор на стабилност – но повеќе се работи за препознавање на нејзината големина и влијание – што ја диктира нејзината важност и Западот треба да одговори на тоа пропорционално.
Како Западот треба да го промени пристапот кон Србија за да влијае на околностите што ги споменавте?
– Државите кои покажуваат посветеност на патот на Србија што би ја направил подемократска, треба да се вклучат во она што јас го подразбирам под терминот – тешка љубов. Да бидеме построги, да очекуваме и бараме поголем напредок во согласност со acquis communautaire и други чекори важни за создавање вистинско демократско и отворено општество во Србија. На пример, со барање од Александар Вучиќ медиумската сфера да стане поотворена од порано. Ова е област каде што треба да се постигне напредок. Исто така, кога станува збор за односите со Русија и Кина – сосема е јасно дека двете земји тоа го сфаќаат како однос – услуга за услуга. Ќе направат конкретен потег доколку се убедат дека после тоа ќе добијат отштета од Белград.
Од друга страна, кога размислувам за обемот на трговската размена меѓу земјите-членки на ЕУ и Србија или за висината на обезбедената помош, финансиска и техничка, се прашувам зошто имаше толку многу билборди, како во 2020 година пофалени од авторитарни конкуренти како Ши Џинпинг и Народната партија.Република Кина? И не гледаме сличен вид на наратив, промоција или признание за сојузниците од другата страна кои сакаат Србија да напредува. Без благодарност и поддршка од властите во Белград, со недостаток на напори за спроведување на демократски реформи, не е јасно зошто сите овие инвестиции и помош. Така, Западот треба да посегне по директни разговори со Белград за тоа што тие очекуваат доколку Србија има намера да се интегрира во европската и можеби трансатлантската заедница.
Има ли начин Србија да направи пресврт и да престане да биде под влијание на Русија и Кина?
– Тоа треба да се случи постепено. Преку странски директни инвестиции, финансирање во однос на енергетскиот сектор, па дури и воени односи меѓу Србија, Русија и Кина. Добра почетна позиција би била дискусијата во Србија за тоа што точно значи да се биде државјанин на Србија – наспроти ултранационалистичкиот наратив чија промоција ја вршат медиумите кои ги поддржуваат српските власти. Граѓаните на Србија треба да разговараат меѓу себе за сите големи работи што тие и нивната земја ги постигнале низ историјата. Тие треба да ги анализираат аспектите на карактерот на нивната нација кои покажуваат сила, посветеност и храброст. Исто така, мислам дека е важно Србите да бидат охрабрени, ако не и малку туркани, да ги разгледаат оние прашања од минатото за кои се одговорни луѓе од нивните редови. Мора да ги прифатите тие работи. Извршени воени злосторства и злосторства, убиени цивили. Многу демократии, вклучително и онаа на која и припаѓам, имаат различни аспекти од нивната историја кои се срамни и болни – кои ни се тешки за разбирање. И за тоа е потребно време. Но, времето покажува и дека неможноста да се разберат таквите работи го оневозможува движењето напред. До тој степен што верувам дека е важно Србија да стане отворено и демократско општество.
