Од протеченото дознаваме дека Управниот одбор на РТС веќе имал сомнеж за обвинувањата што се изнесуваат сега уште во јуни минатата година. Кога на тоа ќе се додаде фактот дека извештајот не беше достапен за јавноста, се отвора и прашањето за одговорноста на Управниот одбор. Како е можно сите малверзации или сите парични текови, точни и неточни, да не биле откриени многу порано
РАДЕ ВЕЉАНОВСКИ
Во РТС има корупција и судир на интереси, а големи суми пари неоправдано се слеваат во приватни џебови. Ова беше наведено во записникот од седницата на Управниот одбор уште во јуни минатата година, но дури сега протече. Записникот не е достапен за јавноста, ниту одговорот на извршниот директор на наводите. Писменцето до податоците дошла неофицијално. Вработените во РТС имаат свои продукции и преку нив работат за РТС. Одборот на директори управува двапати годишно. Како е можно сето ова?
Кога се крева прашина поради проблем, таа е поголема колку подолго се таложи. И порано имало примери на злоупотреба во РТБ/РТС, а многумина кои имале можност да нарачаат програмски содржини надвор од нивниот дом, да изнајмуваат опрема од други или да ја изнајмуваат опремата на телевизиската станица каде што работат на други, го сториле тоа. со или без знаење на нивните претпоставени.знаења, но секогаш за нивна корист. Позната е анегдота што ја раскажува тогашниот генерален директор Душан Митевиќ. На една свадба го прашале „кога ќе дојде екипата од телевизијата?“, а на негово изненадување добил одговор дека минатата недела екипа од Телевизија Белград била кај нивен роднина, снимила се, а младенците добиле видео.
Инертноста од тоа време беше пренесена во РТС, и покрај транзицијата, новите медиумски закони, императивот оваа куќа да се трансформира во јавен сервис. Тој императив, за жал, на многумина и денес не им е јасен или го отфрлаат затоа што не го гледаат како дел од сопствениот интерес: политички, медиумски, материјален.
Кога на почетокот на април 2004 година, Владата на Србија незаконски го смени Александар Црквењаков од функцијата генерален директор, и го смени довчерашниот советник за медиуми Воислав Коштуница, Александар Тијаниќ, тогаш вратата беше широко отворена за продолжување на влијанието на центрите на моќ и за одговорност пред нив, а не пред јавноста., што е аксиома за одговорност кога станува збор за јавниот медиумски сервис. И покрај законот кој предвидуваше генералниот директор да го именува Управниот одбор, по јавен конкурс немаше одлука на Управниот одбор, ниту пак имаше јавен конкурс. Никој не се побуни.
Малку подоцна претседателката на владиниот антикорупциски совет Верица Бараќ укажа на несоодветното повлекување пари од РТС. Тоа не ги интересираше ниту властите, иако споменатиот Совет беше државен орган со седиште во Владата на Србија.
Девет години од раководството на Тијаниќ беа доволни за да се закопаат шансите за успешна трансформација на РТС во јавен сервис. Драган Бујошевиќ го продолжи овој тренд и еве каде сме.
Прашањето кое обично се поставува во такви околности: „Зошто се зборува токму сега?“, може да добие многу едноставен и логичен одговор: „Затоа што не се зборуваше вчера, завчера, година, две или пет. Пред години!”. Но…
Секој јавен медиумски сервис има право, па дури и обврска, да соработува со независни продукции, домашни и странски. Тоа е дел од европските стандарди затоа што намерата е да се развие оној дел од медиумската индустрија што нема сопствени канали, терестријално емитување или кабелска дистрибуција. Не е спорно дека вака произведената содржина може да биде поевтина отколку кога се произведува во сопствена организација и со сопствена инфраструктура. Ова е причината за ангажирање на надворешни извршители кои работат во соработка со јавниот сервис.
Најважно не е ни колку чини една емисија или серија. Но, важно е да се докаже дека тоа требало да чини толку многу, дека е направено се за рационално да се произведе содржината и дека на екранот може да се види вредноста на вложените средства. Сето ова треба да биде транспарентно, добро аргументирано, докажливо.
Тешко е да се навлезе во меѓусебните обвинувања на вработените и членовите на Управниот одбор на РТС токму поради драстичната нетранспарентност во работењето, особено финансиското. Но, ако претставниците на Производната деловна единица тврдат дека овој дел од колективот е недоволно искористен затоа што се ангажирани надворешни извршители за работата што може да ја работи, а други претставници на колективот тврдат дека Производната деловна единица се жали затоа што нејзините раководители губат пари, токму поради техниките на изнајмување, тогаш има причина за анализа и истрага. Во случај на постојани вработени, повеќе или помалку истакнати членови на колективот, кои имаат свои продукции чии производи ги продаваат на РТС или самите учествуваат во тие производи, нема сомнеж дека тоа е неприфатливо и дека е очигледен доказ за колку е се надвор од контрола.
Ниту еден аргумент за споменатите појави не може да бидат тврдењата дека РТС не плаќа ништо за емисија, туку само дозволува во неа да се појавуваат реклами кои се наплаќаат од надворешна продукција, а од кои заработува некој вработен во РТС. Ова е конфликт на интереси и не смее да се толерира. Доколку некој е продуктивен, креативен и способен како автор, а не е задоволен од приходите во РТС, тогаш треба да го прекине работниот однос и да аплицира за место во разни телевизиски станици со неговата продукција. Во цивилизираните земји често дури и не е можно некој кој до вчера бил вработен во јавен сервис, веднаш по напуштањето на истиот, да продава содржина на својата поранешна фирма.
Управниот одбор го утврдува програмскиот концепт; го донесува планот за работа; го донесува финансискиот план; донесува план за набавка и деловен план; го одобрува актот на генералниот директор за систематизација на работните места и задачите и организацијата на работата на јавниот медиумски сервис; донесува инвестициски планови; го контролира финансиското работење и назначува внатрешен ревизор; врши надзор над законитоста на активностите; донесува извештај за работа и бизнис… Како е можно сите малверзации или сите текови на пари, точни и неточни, да не се откриени многу порано? Како може Управниот одбор да ги исполни сите свои обврски ако минатата година, како што изјави неговиот претседател Бранислав Кланшчек, ова тело заседаваше во јуни и декември? Па, законот вели дека член на Управен одбор се разрешува ако неоправдано трипати во една година не присуствувал на состаноци. Оваа одредба е неприменлива доколку Управниот одбор се состанува двапати годишно.
Ова тело нема секојдневна извршна улога, но неговата активност е далеку од исцрпена со состаноци на секои шест месеци. Неодамнешната изјава на поранешниот претседател на Управниот одбор Владимир Вулетиќ: „Овде (во РТС) практично не постои контрола врз трошењето пари“, е уште едно дополнување на сликата за една апсурдна ситуација на која владее исто така придонесува.
Има укажување за одговорноста на генералниот директор и другите раководители, Управниот одбор и самите вработени. Она што е веќе забележано, сепак може да предизвика загриженост, а тоа е пристапот на афери, кој навестува дека нешто друго се случува зад сцената и дека приоритет е да не се стават работите на свое место, одговорност и транспарентност на работата на целиот РТС. Доколку увидот во деловното работење и утврдувањето одговорност, што е неопходно, доведе до поквалитетна работа, подобро остварување на функциите на јавниот сервис и јавниот интерес, вистински медиумски и политички плурализам и слобода на изразување и одговорен бизнис, тогаш ќе можеме да поздрави оние кои го расветлуваат проблемот. Сето ова е можно само доколку РТС се стави под јавна контрола, граѓанска контрола, што е практика на демократскиот свет. Ако наскоро добиеме нови кадровски решенија кои можеби ќе бидат исти како сегашните, но полоши, тогаш ќе биде јасно дека сè уште немаме јавен сервис, туку вработени во тие што имаат моќ.
(Авторот е експерт по комуникологија и проф. На Факултетот за политички науки во Белград)
